ارزش و پاداش پرستاری
پیامبر(ص)فرمود:
مَن قامَ عَلی مَریضٍ یَوما وَ لَیْلَةً بَعَثَهُ اللّه ُ مَعَ اِبراهیمَ الخَلیلِ علیه السلام.
کسی که یک روز و یک شب پرستاری بیماری را به عهده بگیرد، خداوند او را با ابراهیم خلیل (علیه السلام) محشور می کند( ثواب الأعمال ، ص 341 .)
پیامبر(ص)فرمود:
مَن قامَ عَلی مَریضٍ یَوما وَ لَیْلَةً بَعَثَهُ اللّه ُ مَعَ اِبراهیمَ الخَلیلِ علیه السلام. فجازَ عَلَی الصِّراطِ کَالْبَرْقِ اللاّمِعِ
کسی که یک روز و یک شب پرستاری بیماری را به عهده بگیرد، خداوند او را با ابراهیم خلیل علیه السلام محشور می کند. پس همچون درخشش برقی از صراط عبور می کند. ( ثواب الأعمال ، ص 341 .)
پیامبر(ص)فرمود:
وَ مَن سَعی لِمَریضٍ فی حاجَةٍ فَقَضاها خَرَجَ مِنْ ذُنوبِهِ کَیَومٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ.
و کسی که در برطرف کردن نیازهای مریض تلاش کند تا نیازهای او را برآورد، همه گناهانش آمرزیده می شود به گونه یی که گویا تازه از مادر متولد شده است. (. كتاب من لايحضره الفقيه ، ج 4 ، ص 16 )
پیامبر(ص)فرمود:
مَنْ اَعانَ ضَعیفا فی بَدَنِهِ عَلی اَمرِهِ اَعانَهُ اللّه ُ عَلی اَمْرِهِ . (مستدرک المسائل ، ج12 ، ص415)
هر کس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری می دهد.
مَنْ اَعانَ ضَعیفا فی بَدَنِهِ عَلی اَمرِهِ اَعانَهُ اللّه ُ عَلی اَمْرِهِ وَ نَصَبَ لَهُ فیِ الْقیامَةِ مَلائِکَةً یُعینُونَهُ عَلی قَطْعِ تِلْکَ الْاَهْوالِ وَ عُبُورِ تِلکَ الخَنادِقِ مِنَ النّارِ، حتی لا یُصیبَهُ مِنْ دُخانِها وَ عَلی سَمُومِها وَ عَلی عُبُورِ الصِّراطِ اِلَی الجَنَّةِ سالِما آمِنا.
هر کس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری می دهد و در قیامت فرشتگانی را می گمارد تا او را در پیمودن مسیر هولناک قیامت و عبور از گودال های آتش کمک کنند، به گونه ای که از سموم آن آسیب نبیند و او را از صراط به سوی بهشت با سلامت و امنیت کامل، گذر می دهند. (مستدرک المسائل ، ج12 ، ص415)
امام صادق (ع):
قُعُودُکَ عِنْدَهُ اَفْضَلُ مِنْ صَلواتِکَ فی الْمَسجِدِ. (الکافی، ج۴، ص۵۴۵).
نشستن تو نزد بیمار (و مراقبت از او)، بهتر و بالاتر از نماز خواندنت در مسجد است.
امام صادق (ع) فرمود:
مَنْ اَطْعَمَ مَریضا شَهْوَتَهُ اَطْعَمَهُ اللّه ُ مِنْ ثِمارِ الجَنَّهِ. ( الدعوات ، ص 230 )
کسی که به بیماری بر اساس میل و اشتهایش غذا دهد، خداوند از میوه های بهشتی به او می خوراند.
امام صادق عليه السلام فرمود :
يَكِرُّ مَعَ القائِمِ عليه السلام ثَلاثَ عَشرَةَ امرَأةً . . . . يُداوِينَ الجَرحى ويَقُمنَ المَرضى.
سيزده زن در ركاب امام مهدى عليه السلام حضور خواهند داشت . . . زخميان را درمان و از بيماران پرستارى مى كنند . (دلائل الإمامه ، ص 484)
چنانکه پیامبر(ص) از زنها برای پرستاری از مجروحین در جنگ استفاده می کرد.
إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلي الله عليه و آله خَرَجَ بِالنِّساءِ فِي الحَربِ حَتّى يُداوينَ الجَرحى .
زنان را با خود به جنگ برد تا مجروحان را مداوا كنند . ( بحار الأنوار ، ج 19 ، ص 184)
آداب رفتاری با بیمار:
پیامبر (ص) فرمود: اِذا دَخَلتُم عَلَی المَریضِ فَنَفِّسُوا لَهُ فِی الأجَلِ فَاِنَّ ذالِکَ لا یَرُدُّ شَیئاً وَ هُوَ یُطَیِّبُ النَّفسَ. (بحار، ج۸۱، ص ۲۲۵)
هرگاه بر مریض وارد شدید او را نسبت به طول عمر او امیدوار سازید. اگرچه در قضای الهی تاثیری ندارد و آن را رد نمی کند و لکن جان بیمار را آرام و خوش می کند.
این کار از نظر روانی برای بیمار بسیار مؤثر است چون انسان بیمار گه گاه این تلقین ویا این حس در او به وجود می آید که نکند با این بیماری بمیرد و وقتی این حس وتلقین در ذهن او تکرار شود حس مردن در او تقویت می گردد ودر نتیجه از ادامه زندگی نا امید یا کم امید می شود وبه همین جهت غمگین وکم حوصله می گردد ، عصبانی شده و بد اخلاقی می کند ، هم خود وهم اطرافیان را ناراحت می نماید .
از این رو اسلام به همراه مریض چه پرستار وچه عیادت کننده سفارش می کند تا او را به ماندن وعمر زیادوحیات طولانی تلقین نمایید تا این سخن شما، تلقین ذهنی او را پاک کند وبه حیات وزندگی امید وار سازد .
هر چند تلقین حیات وامیدوار نمودن بیمار به بقای عمر تاثیری در قضا وقدر الهی واجل مکتوب خداوندی ندارد اما به نوبه خود تأثیر خوبی در روان بیمار دارد و دل اورا آرام و جان او را طراوت وشادی می بخشدو این کم چیزی نیست.
بشر نیاز به محبت دارد همانطور که نیاز به غذا ولباس دارد. وچنانکه غذا بخشی از نیاز انسان را تأمین می کند ، محبت هم بخشی از نیاز انسان را تامین می نماید . اگر نیاز به غذا برای رفع نیازمندی جسمانی است نیاز به محبت هم برای رفع نیاز روحی است . ونیاز روحی مهمتر از نیاز جسمانی است .
همانطور که نیاز جسمانی برای انسان ضعیف بیشتر حس می شود نیاز روحی ومعنوی هم (اگر انسان از این حیث ضعیف باشد) بیشتر حس می شود . لذا کودکان بیشتر نیاز به محبت دارد وپیران وسالمندان هم بیشتر نیاز به محبت دارند . فقراء ومستمندان همینطور واز جمله هم بیماران که در ازاء ضعف جسمانی ضعف روحی هم پیدا می شود .
پس کنار درمان جسم ورفع نیاز جسمانی باید ضعف روحی هم جبران شود وآن طور که دارو ودرمان وغذا بخش نیاز جسمانی را رفع می کند محبت ولطف ومهربانی هم نیاز روحی را جبران می نماید .
بااین توضیح نقش محبت پرستار نسبت به بیمار بیشتر روشن می شود . سخن نرم پرستار ، عطوفت ومهر پرستار ، لبخند ولطف پرستار ، نگاه رئوفانه ومهربانانه پرستار مصادیق محبتی است که صورت می پذیرد.
پیامبر (ص) فرمود:
تَمامُ عِیادَةِ المَریضِ اَن یَضَعَ اَحَدُکُم یَدَهُ عَلَیهِ وَ یَسألَهُ کَیفَ اَنتَ؟ کَیفَ أصبَحتَ وَ کَیفَ أمسَیتَ وَ تَمامُ تَحِیَّتِکُم بِمُصافَحَتِهِ . (مکارم الاخلاق ص 359)
نوع کامل عیادت و احوالپرسی از بیمار این است که دست خود را بر بیمار نهد و از او بپرسد چطوری؟ صبح و شبت چگونه است و درود کامل شما با او ، همان مصافحه با اوست.
اینکه دست خود را برعضوی از اعضای بدن بیمار بگذارد واحوالپرسی صمیمانه وگپ و گفت خالصانه داشته باشد خود نوعی محبت است .
حضرت امام رحمه الله نیز با دل سوزی تمام، خطاب به پرستاران می گوید:
شما با این مریض ها، با این بیمارها، هرچه محبت بکنید و هر چه پرستاری مادرانه و خواهرانه و برادرانه و پدرانه بکنید، این در روحیه بیمار مؤثر است و برای خوب شدن و سرعت خوب شدن بیماران نیز مؤثر است و دربارگاه خدای تبارک و تعالی، خدمت به این جمعیت، خدمت به این بندگان خدا، بسیار ارزشمند است.
4– بودن با بیمار
همراهی با بیمار ادب دیگری است که نسبت به بیمار صورت می پذیرد .یعنی نه تنها درمان بیمار ، محبت به بیمار ، غذا دادن به بیمار ، دارو دادن به بیمار ، وهر نوع کمک دیگر به بیمار جزء خدمات به بیمار است بل صرف بودن با بیمار هم هم نوعی خدمت است ؛ آن هم خدمتی مهم و پر ارزش وپر ثواب .
چون بیمار بخاطر ضعف جسمانی وبخاطر ضعف روحی و روانی که دارد نیاز مبرم به همراه دارد . تا این همراه علاوه برکمک فیزیکی مایه دلگرمی وخاطرجمعی او هم می شود. از این رو در روایات ، “بودن با بیمار” مورد توجه قرار گرفته تا بیمار تنها نباشد .
پیامبر (ص) فرمود:
مَن قامَ عَلی مَریضٍ یَوماً وَ لَیلَةً بَعَثَهُ اللهُ مَعَ اِبراهیمَ الخَلیلِ فَجازَ مَعَ الصِّراطِ کَالبَرقِ اللامِعِ. (بحار ج 76، ص 368)
هر کس یک شبانه روز با بیمار باشد خداوند متعال او را همراه ابراهیم خلیل بر می انگیزاند و مانند برق لامع از پل صراط می گذرد.
بودن با ابراهیم خلیل (ع) در بهشت وگذر از پل صراط دو امر مهم ودوپاداش ارزشمندی است که در قیامت قابل توجه است .چون جایی که پیامبران به ویژه پیامبران اولوا العزم هستند جای بسیار مهم است و یا گذر از پل صراط که همه واهمه وترس دارند اما کسی بتواند به راحتی از آن گذر کند هم امر مهمی است واین دو در سایه “بودن با بیمار” تحقق می یابد .
آری از آداب رفتار با بیمار ” بودن با بیمار” است .
5- پرستار و رسیدگی به احتیاجات بیمار
شرائط بیمار به گونه یی است که نمی تواند همه مایحتاج خود را برآورده کند و در نتیجه به پرستار نیاز دارد واین پرستار است که بار بیمار را به دوش می کشد و این پرستار است که از این طریق به پاداش بزرگ (که از جمله آن آمرزش گناه باشد) می رسد.
پیامبر (ص) فرمود:
مَن سَعی لِمَریضٍ فی حاجَةٍ فَقَضاها خَرَجَ مِن ذُنُوبِهِ کَیَومٍ وَلَدَتهُ اُمُّهُ .(بحار ج ۷۶، ص ۳۶۸)
هر کس برای رفع حاجت بیمار تلاش کند وآن را به نتیجه برساند از گناه خود خارج می شود وهمان می گردد که هنگام ولادت از مادر بود.
یعنی همانطور که هنگام ولادت ، عاری از گناه بوده وحتی یک گناه در پرونده اش ثبت نبود حال پس از خدمت به بیمار هم عاری از گناه شده وحتی یک گناه در پرونده اش ثبت نیست.
وآیا این کم پاداشی است ؟ آیا این برابری نمی کند باخون شهید؟ وآیا این افتخار ندارد؟
6- پرستار و مهربانی به بیمار
روح بیمار آزرده وخسته است واز سویی با داشتن خواسته های زیاد وناتوانی اش از انجام آن ( بخاطر بیماری) و حس شدید به کمک دیگران ، خود به خود نیاز او به مهربانی وشفقت وحس او به کمک ویاری بی منت دیگران هم زیاد می شود وهر لحظه انتظار می کشد تا کسی بالا سر او باشدوچتر مهربانی را بالای سرش دائم باز نگه دارد .
اینجا است که نقش پرستار مهربان خودش را نشان می دهد و هنر پرستاری گل می کند و با دریایی از محبت ومهربانی به کمک می شتابد و دقیقا همان چیزی را که بیمار بیش از همه به آن نیاز دارد یعنی مهربانی به او می بخشد.
امام صادق (ع) فرمود:
اَلنّاسُ رَجُلانِ مُتَبلیً وَ مُعافیً اِرحَمُوا المُبتَلی وَ احمَدُوا اللهَ عَلَی العافِیَةِ. (بحار، ج۷۸، ص ۲۸۴)
مردم دو دسته اند بیمار وسالم . به بیمار گرفتار مهربان باشید وبرعافیت خود هم شکر گزاری نمایید.
آری پرستار که مظهر مهربانی است با مهر خود از او پرستاری می کندکه این نوع پرستاری مهربانانه حتی از پرستاری دارو درمانی به مراتب بهتر وپر ثوابتر است .
یکی از ده ها کاری که پرستار نسبت به بیمار انجام می دهد غذا دادن واطعام است .وهر کاری که پرستار در رابطه با سلامت وآرامش مریض انجام می دهد ارزشمند ودارای پاداش ئثواب است . ولکن اطعام وغذا دادن امر مهمی است که در روایات از آن بصورت مستقل نام برده شد .
پیامبر (ص) فرمود:
مَن أطعَمَ مَریضاً شَهوَتَهُ أطعَمَهُ اللهُ مِن ثِمارِ الجَنَّةِ . (بحار ج 78، ص 224)
هرکس بیماری را غذای مورد طبع و خواستش بدهد ، خداوند متعال از میوه های بهشتی به او اطعام می کند.
اطعام بیمار آن قدر مهم است که پاداش آن اطعام در عالم آخرت است .پرستار وقتی به بیمار غذا می دهد ودر کام بیمار گوارا می آید باید لذت این کار را در قیامت احساس نماید . لذا در میان آن همه پاداشها اطعام برگزیده می شود تا شخص پاداش کار خودرا ببرد وبه اهمیت کار خود که در دنیا انجام داد پی ببرد وشیرینی آن در کام لذیذ آید .
البته اطعام بهشتی در عالم آخرت برای همه بهشتیان است ئاختصاص به پرستار ندارد .اما این حدیث به یک نکته مهم اشاره دارد وآن اینکه پرستار از اطعام مستقیم خداوند برخوردار است یعنی علاوه بر آنکه از طعام بهشتی بهره مند است از اطعام مستقیم خداوندی هم برخوردار است .یعنی چنانکه شهدارزق شان را از عند یبهم می گیرند ولذت می برند وبرای شان رزق ویژه است پرستاران هم طعام شان را مستقیم از خداوند کریم می گیرند واز آن لذت می برند . آری اطعمه الله تعالی من ثمار الجنه . خود خداوند متعال آنان را اطعام می کند
دعا موضوعی است که در همه حال وبرای همه امور مفید ومؤثر است .چراکه همنوعی ارتباط باخدا وهم وسیله یی برای گرفتن حاجت است ودعا هیج وقت بی نتیجه نخواهد بود . ودعا برای بیمار قطعا مؤثر است زیرا شفای بیمار تعجیل می کند وهم نوعی آرامشبرای بیمار است .
یعنی هر گاه پرستار ویا عیادت کننده برای بیمار دعا کند شخص بیمار آرام می شود وامیدش به شفا بیشتر می گردد .
چس پرستار یا عیادت کننده در تماس با بیمار دعا را نباید از یاد ببرند.لذا پیامبر (ص) فم برای شفای بیمار دعا می کردند وهمدستور دعا دادند وهم چگونگی دا را آموزش دادند.
در اینجا به یک حدیث از آن بزرگوار بسنده می شودکه فرمود:
… وَ تَدعُو لِلمَریضِ فَتَقُولُ الّلهُمَّ اشفِ بِشِفائِکَ وَ داوِهِ بِدَوائِکَ وَ عافِهِ مِن بَلائِکَ. (بحار ج 81، ص 224)
برای بیمار دعا کن با این تعبیر که خدایا او را با شفایت شفا بده و با دارویت او را درمان کن و او را از بلای خود عافیت بخش.
وخود پیامبر(ص) برای حضرت علی (ع) آنگاه که بیمار شده بود اینگونه دعا کرد: اَللّهُمَّ اشفِ عَلِیّاً وَ عافِهِ .
خدایا علی را شفا بده و به او عافیت عطا فرما. (بحار ج 40، ص 2)
پس از جمله آداب رفتاری با بیمار دعا هست که باید در تماس با بیمار انجام شود.
بیمار بخاطر کسالت ودردمندی که دارد حال مناسبی ندارد ، اعصاب وروان او معتدل نیست و باکمترین تنش وهیجان ممکن است از مدار خارج شود ورفتاری غیر اخلاقی از خود نشان دهد و خشم بیجا ، سخن ناروا ، کردار ناپسند وعمل غیر منطقی از او صادر شود .
از این رو پرستار مضاف بر مواظبت جسم او باید مواظب روح وروان او هم باشد تا روح او آسیب نبیند .
امام صادق (ع) فرمود: اَلمَریضُ فَلا تَغیظُوهُ وَ لا تَضجُرُوهُ. (بحار ج 81 ص 225)
بیمار را به خشم نیاورید و او را پریشان نکنید.
یعنی خشم و پریشانی او مزید بر علت می شود و او را که مبتلا به آفت جسمانی است حال مبتلا به آفت روحی هم می گردد واین هم خلاف حکمت پرستاری است وهم خلاف مرام پرستاری چون مرام وحکمت پرستاری این است که باری از دوش بیمار بردارد وغمی از غمهای او بکاهد واو را به سمت سلامت رهنمون شود در حالی که آفت روحی از قبیل خشم وغیظ واضطراب وپریشانی مزید بر علت می شودو غم را مضاعف می کند.
شاید مفاد روایت این باشد که نباید کاری کرد که بیمار از نظر روانی دچار مشکل شود چون سلامت جسم مرهون سلامت روح است و روح اگر پریشان شود جسم همچنان پریشان خواهد ماند .
حکماء معتقدند تحولات روانی منشأ تحولات جسمی است . اگر روان بیمار شد جسم هم بیمار می گردد واگر سالم شد سالم می شود . پس اگر پرستار روان بیمار را پریشان کند جسم او هم پریشان خواهد ماند وشاید حدیث امام صادق (ع) اشاره به این داشته باشد. والسلام
اگرچه درعرف مردم عیادت مربوط به غیر پرستار است چون عیادت یعنی کنار بیمار حاضر شدن واحوال او را پرسیدن . که کار پرستار اعم از این است . یعنی پرستار هم احوال بیمار را می پرسد وهم به بیمار خدمت می کند .
در حقیقت پرستار دو پاداش دارد هم پاداش خدمت وهم پاداش عیادت. پس در واقع یک رکن کار پرستار عیادت واحواپرسی است که به همین خاطر “عیادت وآداب آن ” به “شرح وظائف پرستار” اضافه شد.
عیادت وآداب آن
از بیمار عیادت کنید
پیامبر (ص) فرمود:
عَوِّدُوا المَریضَ وَ اتَّبِعُوا الجَنائِزَ یُذَکِّرکُمُ الاخِرَةَ. (بحار ج 78، ص 224)
از بیمار عیادت کنید و جنازه را تشییع نمائید چرا که این کارها موجب یادآوری عالم آخرت است.
آداب عیادت
امام صادق به چند نفر که برای عیادت بیمار می رفتند فرمود سیب و به و چیزی می برید: گفتند نه. فرمود: اَما تَعلَمُونَ اَنَّ المَریضَ یَستَریحُ اِلی کُلِّ ما اُدخِلَ بِهِ عَلَیهِ. (وسائل ج 2، ص 643)
آیا نمی دانید بیمار با آنچه که برای او برده می شود خوشحال و خاطرش آرام می شود.
امام صادق (ع) فرمود:
أعظَمُکُم أجراً أخَفُّکُم حُبُوساً.
بیشترین پاداش مال کسی است نشست کوتاه با بیمار داشته باشد. (مکارم الخلاق، ص 361)
امام علی (ع) فرمود:
نَهی رَسُول اللّه صلی الله علیه و آله أنْ یَأکُلَ العائِدُ عِنْدَ العَلیلِ فَیُحبِط اللّه ُ اَجْرَ عِیادتِهِ.(دعائم الاسلام، ج1، ص218)
پیامبر خدا از اینکه عیادت کننده در برابر بیمار چیزی بخورد، نهی فرموده و آن را موجب از بین رفتن اجر عیادت دانسته است. ( البته مراد ظاهرا چیزی است که بیمار از تناول کردن آن پرهیز داده شده است)
امام صادق علیه السلام می فرماید:
لا تَنْظُروُا اِلی اَهْلِ البَلاءِ فَاِنّ ذلِکَ یَحزُنُهُمْ. (مشکاة الأنوار في غرر الأخبار، ج 1، ص 41)
به اهل بلا و کسانی که مبتلایند، نگاه (غیرعادی) نکنید که موجب حزن و اندوه آنان می شود.
پیامبر (ص) فرمود:
اِذا دَخَلتُم عَلَی المَریضِ فَنَفِّسُوا لَهُ فِی الأجَلِ فَاِنَّ ذالِکَ لا یَرُدُّ شَیئاً وَ هُوَ یُطَیِّبُ النَّفسَ. (بحار، ج۸۱، ص ۲۲۵)
هرگاه بر بیمار وارد شدید، او را به (سلامت و) طول عمر امیدوار سازید. گرچه این امیدوار ساختن، در قضا و قدر مؤثر نیست، ولی بیمار را دلخوش می سازد و آرامش و تسکین او را موجب می شود.
حضرت امام خمینی رحمه الله در این راطه فرمود:
“این نکته را باید در نظر داشته باشید که عطوفت به آنها و امید دادن به آنها و وعده سلامت به اذن اللّه برای آنها، کمک می کند به صحت آنها. این طور نباشد که به او گفته شود، تو خوب نمی شوی. همین در زود مردن او و در طولانی شدن مرض او کمک می کند و با دل افسرده از این دنیا می رود. لکن اگر به او امید دادید، محبت کردید، نوازش کردید، خدمت صادقانه کردید، با روی خوش خدمت کردید، به این مریض ها که افسرده اند اکثرا، اگر این طور باشد، بر فرض اینکه از این دنیا هم برود، با یک روح امیدوار و شیرین از این دنیا می رود و این برای شما ارزشمند است.” (صحیفه امام، ج۱۸، ص۲۳۳)
پرستار باید بیماری را به مریض ناچیز و زودگذر جلوه دهد و ترس از خطر بیماری را از دل و جان او بزداید و آن را کفاره گناهان قلمداد نماید و بیمار را به این سخن روان شناسانه پیامبر گرامی اسلام توجه دهد که فرمود:
لا بأسَ عَلَیْکَ . طَهُورٌ اِن شاء اللّه ُ.
نگران بیماری خود نباش. این بیماری موجب پاک شدن تو از گناهان است، اگر خدا بخواهد.
برجستگی های حضرت خدیجه(س) از خانواده بزرگ دینی و فرهنگی از چهار زن برگزیده تاریخ…
دعای افتتاح چیست وچه پیامی دارد؟ دعای افتتاح سه بخش دارد: بخش اول به چگونگی…
همسفره شدن با عیال محبوبترین چیز نزد خدا پیامبر (ص) فرمود: إنَّ اللّهَ يُحِبُّ المُؤمِنَ…
انفاق برای خانواده انفاق برای خانواده به قصد خدا باشد پیامبر (ص) فرمود: اِذا…
هزینه عیال برترین هزینه پیامبر خدا (ص) فرمودند: أفضَلُ دینارٍ یُنفِقُهُ الرَّجُلُ، دینارٌ یُنفِقُهُ عَلى…
نخستین چیز در ترازوی اعمال ، انفاق به خانواده پیامبر (ص) فرمود: أوَّلُ ما یوضَعُ…