امور اجتماعی از کلمات امام عسکری(ع)
کلمات قصار وحکیمانه امام عسکری (ع)در ابعاد مختلف زندگی اعم از سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی ، تربیتی ، خانوادگی ، عبادی وفرهنگی وعلمی است اما نگارنده بعد اجتماعی را انتخاب نموده وبه شرح زیر فهرست کرده است :
1 – سود رساندن به مردم
2- سخن نیکو گفتن
3- موعظه دیگران
4- نقص دیگران را به خود نسبت دادن
5- رعایت حق
6- سلام به دیگران
7- تواضع مقابل دیگران
8- برای دیگران برکت بودن
9- پرهیز از دورویی ودوزبانی با مردم
اکنون توضیح هر یک
1 – سود رساندن به مردم
امام عسکری (ع) فرمود:
خِصلَتانِ لَیسَ فَوقَهُماشَیءٌ اَلایمانُ بِاللهِ وَ نَفعُ الاِخوانِ تحف العقول ص489
دو خصلت است که چیزی بالاتر از آنها نیست یکی ایمان به خدا ودیگری سود رساندن به برادران دینی.
مومن همواره تلاش می کند ایمان خود به خدا را حفظ کند ونیز تلاش می نماید تا نفع وخیری از خود به بندگان خدا برساند
پس برای مسلمان مومن فقط ایمان صرف کافی نیست بلکه باید با قلم وقدم ودرم وزبان وهر امکانی
که دارد در اختیار بندگان خدا برساند .در حقیقت هم سیر الی الله داشته باشد وهم سیر الی الخلق .
2- سخن نیکو گفتن
امام عسکری (ع) فرمود:
قُولُوا لِلنّاسِ حُسناً مُومِنِهِم وَ مُخالِفِهِم مستدرک الوسائل ج 12 ص 261 ح 14061
با مردم به نکویی سخن بگویید چه مومن شان وچه مخالف شان.
سخن نیک نوعی ادب ونوعی تکریم مخاطب است ونشان از کمال ومعرفت انسان دارد وهمین کمال
ومعرفت درون است که انسان را وا می دارد تا در برون واجتماع انسانیت به خرج دهد تا با گفتار نیک هم مخاطب را بزرگ شمارد وهم مظهر ایمان وانسانیت خود را به نمایش بگذارد.
از این رو امام بزرگوار امام عسکری (ع )در ادامه فرقی بین مومن ومخالف گذاشته واین چنین توضیح فرمودند
که گفتار نیک نسبت به مومن انبساط وجه را نشان داده وگشاده رویی را به نمایش می گذارد اما نسبت به مخالف همان تکلم آمیخته با مدارا است تا مخالف جذب ایمان گردد.
اَمَّا المُومِنُونَ فَیَبسُطُ لَهُم وَجهَهُ وَاَمَّا المُخالِفُونَ فَیُکَلِّمُهُم بِا المُداراهِ لِاجتِذابِهِم اِلَی الایمانِ .
در واقع سخن نیکو کاربرد دارد برای دو مخاطب متفاوت .سخن نیک با مومن همان انبساط وجه وگشاده رویی وبا مخالف سخن مدارایی است تا مخالف جذب ایمان شود وگامی به سوی دین بردارد
3- موعظه دیگران
امام عسکری (ع) فرمود:
مَن وَعَظَ اَخاهُ سِرًّا فَقَد زانَهُ وَمَن وَعَظَهُ عَلانَِیهً فَقَد شانَهُ تحف العقول ص 486
موعظه از امور بسیار تاثیر گذار است که چون از عمق دل برخیزد لا جرم بر دل نشیند وچه فروان بدهایی که با موعظه خوب شدند وچه بسیار منحرفانی که با موعظه به راه راست آمدند.
از این رو امام بزرگوار به موعظه یکدیگر سفارش می کند وانسانها را در هر جایگاهی که باشندبه موعظه دیگری گوشزد می نماید به ویژه موعظه از نوع پنهانی آن را که حضرت آن را زینت می شمارد وبه همان میزانی که موعظه دور از انظار زینت وزیبایی است موعظه علنی ودر انظار دیگران قبح وزشتی دارد
موعظه آنگاه اثر بخش ودل نشین است که به دور از انظار دیگران باشد
حاصل آنکه حضرت مومنین را به موعظه سفارش می کند آن هم از نوع موعظه مخفیانه اش ونه علنی وحضور دیگران .
4- نقص دیگران را به خود نسبت دادن
امام عسکری (ع) فرمود:
خَیرُ اِخوانِکَ مَن نَسَبَ ذَنبَکَ اِلَیهِ بحار الانوار ج 71 ص 188 ح 15
بهترین برادرانت کسی است که تخلف ترا به خود نسبت دهد
این سخن جایی است که تخلف واشتباه جایز الطرفین باشد که ممکن است از یکی از دو طرف صادر شده باشد اما مومن آن را به خود نسبت می دهد ودیگر ی را تبرئه می کند ویا اینکه احتمال قوی می رود که تخلف مال طرف مقابل باشد ویا قطعا مال اوست اما مومن به هر حال او را تبرئه می کند وبار تخلف را بر دوش خود می گذارد.
حاصل آنکه هر گاه کسی مشکل مالی پیدا کرد وبار قرض بردوش او سنگینی نمود و کس دیگری پیدا شد و آن بدهگاری را برعهده گرفت واو را ازدین وغم خلاص وازاد چقدر کار بزرگ وپسندیده است مشکلات رفتاری واجتماعی هم همینطور است.
حال کسی پیدا می شود بار تخلف او را بر عهده می گیرد تا او از بار مؤاخذه واحیانا هتک حیثیت نجات پیدا کند .
آری تا می توانی باری بر دوش کسی نباش وتا می توانی باری از دوش کسی بردار خواه بار مالی باشد ویار حیثیتی وآبرویی …
5- رعایت حق
امام عسکری (ع) فرمود:
ماتَرَکَ الحَقَّ عَزیزٌ اِلّا ذَلَّ وَ لا اَخَذَ بِهِ ذَلیلٌ اِلّا عَزَّ تحف العقول ص 489
هیچ عزیزی نیست جز آنکه باترک حق خوار وذلیل شد وهیچ خواری نیست که با رعایت حق عزیز گردید .
اشاره به آن است که حقوق دیگران باید مراعات شود وحق کسی اعم از حق مالی ، عرضی ، خانوادگی و اجتماعی نباید نادیده گرفته شود ونباید پایمال وضایع گردد.
حق انسان محترم است وهمواره باید حفظ شود وکسی نمی تواند آن را آسیب برساند . ضعیف وذلیل حق ندارد حق قوی وعزیز را نادیده بگیرد وقوی وعزیز حق ندارد حق ضعیف وذلیل را به هیچ انگارد.
حق امری است که همواره باید زنده بماند وهمواره باید صیانت شود وباید ثابت بماند وهرگز نباید به آن آسیب برساندخواه از سوی قوی وخواه از سوی ضعیف .
6- سلام به دیگران
امام عسکری (ع) فرمود:
مِنَ التَّواضُعِ السَّلامُ عَلی کُلِّ مَن تَمُرُّ بِهِ بحارالانوار ج75 ص372 حدیث 9
سلام به کسی که از کنار او عبور می کنی از مصادیق تواضع است .
سلام نوعی دعا است سلام نوعی تکریم طرف مقابل است سلام نوعی اظهار سلامت وایمنی است . یعنی باسلام اظهار می شود که سلامتی شما ،ایمنی شما مورد انتظار وخواست من است که باسلام نوعی انسجام ، همدلی ، انس والفت پدید می آید وآحاد جامعه موظف هستند که انسجام واتحاد وهمدلی نسبت به هم را حاکم سازند واز نزاع ، دعوا ، اختلاف ، تیرگی وناسازگاری پرهیز نمایند وسلام در این میان نقش مهمی را ایفا می نماید .فرقی نمی کند که به چه کسی سلام کنی زن ومرد، عالی ودانی ،بزرگ وکوچک ،فقیر وغنی ، عزیز وذلیل .
وخلاصه به هر کس که عبور ومرور می کنی باید سلام کنی . ودر جای خود اثبات شد که تواضع از رفتارهای پسندیده انسانی است یعنی انسان نسبت به انسان دیگر تواضع به خرج دهد وطرف مقابل خود را از باب اینکه انسان است بزرگ بشمارد وخود نسبت به او تواضع نماید وسلام از مصادیق این تواضع است .
7- تواضع مقابل دیگران
امام عسکری (ع) فرمود:
مَن تَواضَعَ فِی الدُّنیا لِاِخوانِهِ فَهُوَ عِندَ اللهِ مِنَ الصِّدیقینَ وَ مِن شیعَهِ عَلیِّ ابنِ اَبی طالبٍ ع حَقًّا بحار ج41 ص55 حدیث 5
تواضع یعنی خود را در مقابل دیگران کوچک دانستن وطرف مقابل را بزرگ شمردن ودیگری را برتر دانستن .
ارزیابی انسان ونمره دادن به اوبسیار دشوار است چون همه فضائل وخصائل وخوبیها واحیانا همه رذائل وبدیهای انسان را نمی توان بصورت کامل شناخت . کسی از فضیلت علم برخوردار است ودیگری از فضیلت اخلاق اسلامی سومی از فضیلت خدمت چهارمی از فضیلت عبادت وامثال آن برخور دارند .
فضیلت یکی دوتا نیست تا اگرکسی داشت برتر باشد نسبت به آنکه ندارد چون ممکن است کسی از فضیلتی برخوردار باشد ودیگری از فضیلت دیگری برخوردار باشد پس او اگر چیزی را ندارد چیز دیگری دارد . مثلا عالم نمی تواند بگوید مثلا من چون مدرک دکتری دارم پس نسبت به فلانی که فاقد مدرک است بالا ترم چون آن فلانی ممکن است از فضیلت سخاوت یاشجاعت یا جهاد یا عبادت واخلاص وامثال آن برخوردار باشد که او فاقد است .
پس او اگر بخاطر علم بالاتر است آن یکی بخاطر جهاد وشهادت بالاتر است و اگر این یکی از سخاوت برخوردار است دیگری از ادب وخوشرویی برخوردار است .
خلاصه هر انسانی از یک یا چند فضیلت برخوردار است که کسی نمی تواند خود را برتر از دیگری بداند شاید انکه وی از او برتر است شاید فضائل وخصائل برتری داشته باشد که او بی خبر است .
پس بهتر آن است که هر کس خود برتر بینی را کنار بگذارد وهمواره این تلقی را داشته باشد که دیگری از او برتر است . خصلت تواضع را به عنوان یک ادب همراه داشته باشد.البته تواضع رانباید با تحقیر خود اشتباه گرفت ونباید تملق وچاپلوسی را تواضع دانست ویا هر امری که متانت ، کرامت ، وشخصیت انسان را آسیب می رساند تواضع دانست.
تواضع یعنی باحفظ شخصیت ومتانت ، کرامت ومکانت او را حفظ نمودن به گونه یی که با تکبرخود به وجاهت ، عظمت ، عزت ومتانت او آسیب نرساند.
8- برای دیگران برکت بودن
امام عسکری (ع) فرمود:
اَلمُومِنُ بَرَکَهٌ عَلَی المُومِنِ تحف العقول ص 489
مومن برای همنوع خود برکت است .
برکت یعنی نعمت ماندگار . هرچه که سود وبهره آن مدت طولانی بماند برکت است . مومن باید برای همنوع خود مفید ومؤثر باشد واین فائده واثر مدام باشد .
مومن باید همواره منشا اثر برای دیگران باشد ومانند چشمه که مدام از آن آب گوارا می جوشد وبه انسانها نفع می رساند او هم باید از وجودش خدماتش آثار وجودی اش خیر به افراد برساند .نه اینکه یکبار خدمت کند ومنشأ اثر باشد ودیگر هیچ. نه بلکه باید مستمر ومستدام باشد . پس مومن برای همنوع خود برکت است یعنی منشأ اثر مستمر هست .
9- پرهیز از دورویی ودوزبانی با مردم
امام عسکری (ع) فرمود:
بِئسَ العَبدُ عَبدٌ یَکُونُ ذا وَجهَینِ وَذا لِسانَینِ یُطری اَخاهُ شاهِدًا وَیَاکُلُهُ غائِباٌ اِن اُعطِیَ حَسَدَهُ وَ اِنِ ابتُلِیَ خَذَلَهُ
بحار الانوار ج 75 ص 373 ح 14
بد بنده یی است آنکس که دورو ودوزبان است و در حضور همنوعش از او تملق می گوید وبیش از حد تعریف می کند و در غیاب بد گویی وغیبت اورا می نماید. اگر همنوعش برخوردار شوداو حسادت می ورزد واگر گرفتار شود او را به حال خود وا می گذارد وکمک نمی کند . این یک نوع نفاق اجتماعی است .کنار نفاق اعتقادی .چون نفاق اعتقادی دوگانه بودن زبان ودل بود ونفاق اجتماعی دوگانه بودن در حضور ر وغیاب است . یعنی در حضور دارای یک زبان ویک رو ودر غیاب یک زبان دیگر وروی دیگر .
البته این یک بیماری خطرناک ویک نقص بزرگی است که شخص را به تباهی می کشد هم به دیگران آسیب می رساند وهم به خود آسیب می رساند . حسادت یک آسیب برای دیگران است واطراء وتعریف بی جا آسیب دیگری برای دیگران .خذلان وبه حال خود گذاشتن دیگری ویاری نرساندن او و او را طعمه گرفتاری خود قرار دادن هم آسیب دیگری است .
واز سویی هم آسیب برای خود اواست که ثبات ندارد هویت واحد ندارد .
چاپلوسی یک عیب است حسادت مثل خوره درون انسان را می خورد ونابود می سازد وانسان را دچار خود کم بینی می نماید، بزرگی ومتانت انسان را می کاهد .
انسان دو رو ودو زبان مثل پر کاه سبک وبی وزن وبی شخصیت است قالب انسان دارد ولی آن جوهره وکمال وهویت انسانی ندارد .
َحاصل آنکه امام عسکری ع با این سخن حکیمانه به انسان هشدار می دهد تا مواظب خود ودیگران باشد وبا آحاد جامعه دو رو ودو زبان نباشد تا مگر هم باعث آسیب خود وهم آسیب دیگران شود .
برجستگی های حضرت خدیجه(س) از خانواده بزرگ دینی و فرهنگی از چهار زن برگزیده تاریخ…
دعای افتتاح چیست وچه پیامی دارد؟ دعای افتتاح سه بخش دارد: بخش اول به چگونگی…
همسفره شدن با عیال محبوبترین چیز نزد خدا پیامبر (ص) فرمود: إنَّ اللّهَ يُحِبُّ المُؤمِنَ…
انفاق برای خانواده انفاق برای خانواده به قصد خدا باشد پیامبر (ص) فرمود: اِذا…
هزینه عیال برترین هزینه پیامبر خدا (ص) فرمودند: أفضَلُ دینارٍ یُنفِقُهُ الرَّجُلُ، دینارٌ یُنفِقُهُ عَلى…
نخستین چیز در ترازوی اعمال ، انفاق به خانواده پیامبر (ص) فرمود: أوَّلُ ما یوضَعُ…