مرد خانه و آن همه وظائف
مرد در خانه بخاطرعنوانهای متعدد مسئولیتهای متفاوتی دارد . عنوانی همچون “همسر” و “پدر” و “صاحب عیال”
یعنی مرد نسبت به زن خود عنوان همسر ونسبت به فرزندان عنوان پدر وبه خاطر اینکه زن وفرزندان تحت تکفل اوبوده وهزینه شان بر دوش اوست واینها عیال او به شمار می آیند او را صاحب عیال گویند. وبه همین جهت وظائف متددی هم خواهد داشت .
وبه عبارتی مرد خانه بخاطر همسر بودن “وظائف همسری” و بخاطر پدر بودن “وظائف پدری” و بخاطر “ذوعیال بودن” هم وظائف ذوالعیالی خواهد داشت .
در این فصل سخن نه از عنوان پدر هست ونه از عنوان همسر بل سخن در اینجا پیرامون وظائف “ذوالعیالی” است . مرد خانه از باب اینکه صاحب عیال است نکاتی را باید بداند و مراعات کند واین نکات در دو بخش مطرح می گردد
الف: امور تامین هزینه
ب: امور رفتاری
الف : امور تأمین هزینه
1- تامین هزینه خانواده از مصادیق صدقه
2- هزینه برای عیال نوعی جهاد
3- پاداش ویژه هزینه زن
4- سختی تامین هزینه خانواده
5- ارزش خرید وحمل ارزاق
6- هزینه در حد رفاه خانواده
7- میزان هزینه برای عیال
ب : امور رفتاری
1- عدم منت درقبال هزینه
2- همسفره شدن با عیال
3- صبر صاحب عیال
4- همنشینی با عیال
5- اندوه عیال
6- شادی خانواده با هدیه
7- غیرت ناموسی
8- اخلاق زیبا وپسندیده
الف : امور تأمین هزینه
در تأمین هزینه عناوین زیرمطرح است:
1- تامین هزینه خانواده از مصادیق صدقه
2- هزینه برای عیال نوعی جهاد
3- پاداش ویژه هزینه زن
4- سختی تامین هزینه خانواده
5- ارزش خرید وحمل ارزاق
6- هزینه در حد رفاه خانواده
7- میزان هزینه برای عیال
اکنون شرح مختصر از هر کدام
1- تامین هزینه خانواده از مصادیق صدقه
هزینه خانواده برعهده رئیس خانواده و خرج خانه بر عهده اوست. واین هزینه درنگاه دین بسیار ارزشمند واگر به قصد قربت واطاعت دستور الهی صورت پذیرد ثواب صدقه دارد .
نباید تصور شود که ثواب صدقه اختصاص دارد به انفاق به “دیگران” وحتی نباید تصور شود که عنوان صدقه اختصاص به “انفاق به غیر” دارد . نه بل انفاق به عیال هم صدقه به شمار می آید چنانکه انفاق به اهل خانه هم پاداش صدقه دارد .
پیامبر (ص) فرمود:
اِذا أنفَقَ المُسلِمُ عَلی أهلِهِ نَفَقَهً وَ هُوَ یَحتَسِبُها کانَت لَهُ صَدَقَهٌ . (بحار ج101 ص70 )
هرگاه مسلمان به قصد خدا ونیت الهی برای خانواده خود هزینه نماید آن هزینه برایش صدقه به شمار می آید .
در این حدیث چند نکته است :
یکی آنکه در انفاق به عیال می شود قصد قربت نمود واین قصد ازجمله “وهو یحتسبها” استفاده می شود و این موضوع کاملا روشن است. یعنی به قصد خدا انفاق کند و انفاق را به حساب خدا آورده ودر مسیر اطاعت خداوند انجام می دهد.
بدیهی است که اگرکاری را با چنین قصدی انجام دهد قصد خدایی خواهد بود ونیتش نیت الهی ونوعی ” قربه الی الله” می باشد .
خیلی ها فکر می کنند که قصد قربت فقط در نماز وروزه وامثال آن است ولی نه چنین نیست بل می توان در سایر کارها از جمله هزینه خانواده قصد خدا کرد وآن را به حساب خدا آورد و قربه الی الله انجام داد.
نکته دوم آنکه هزینه برای عیال نوعی صدقه به شمار می آید که قبلا توضیح داده شد .
نکته سوم آن است که که هزینه حتی اندک هم باشد باز هم صدقه است وثواب صدقه دارد.
این روایت تذکر خوبی است برای آنهایی که در انفاق وهزینه عیال مسامحه می کنند و یا اینکه تصور می کنند که چنین انفاقی در شمار صدقه نخواهد بود در حالی که این نوع انفاق و این نوع هزینه خانواده هرچند اندک هم باشد صدقه به شمار می آید و ثواب صدقه هم دارد.
2- هزینه برای عیال نوعی جهاد
البته باید دانست که هزینه عیال آنگونه که بعضی ها فکر می کنند کار عادی ومعمولی نیست بلکه کار بزرگ ومهم است که با جهاد فی سبیل الله همطراز وهمسان است .
یعنی همانگونه که جهاد فی سبیل الله وجنگ مسلحانه بانیروی مهاجم بسیار بسیار ارزشمند است وگاه ارزش آن چنان بالا می رود که دیگرفوق آن ارزشی نیست ، هزینه عیال هم این چنین است یعنی ارزش معنوی هزینه عیال چنان یزرگ وعظیم است که با جهاد فی سبیل الله برابری وهمسانی می کند.
پیامبر (ص) فرمود:
لَیسَ الجِهادُ اَن یَضرِبَ الرَّجُلُ بِسَیفِهِ فی سَبیلِ اللهِ ؛ اِنَّمَا الجِهادُ مَن عالَ والِدَیهِ وَعالَ وَلَدَهُ فَهُوَ فی جِهادٍ. (کنز العمال ج 16 ص469 )
اینگونه نیست که جهاد فقط شمشیر زدن در راه خدا باشد ؛ همانا کسی که هزینه والدین وفرزند را متحمل شود کار جهادی نموده ودر حال جهاد است .
3- پاداش ویژه هزینه زن
صاحب عیال مسئول تامین معیشت تمام اعضای خانواده است اماتامین هزینه زن اعم از دختر وخواهر از یک برجستگی برخوردار است چراکه اولا زن در تاریخ به بی مهری وبی اعتنایی دچار بود واز سویی هم ذات زن از یک مناعتی برخوردار است که برای گذران زندگی اش خیلی مقامت نشان نمی دهد وقد علم نمی کند وبرای تامین معاش خود تنش ایجاد نمی کند وبا دنیایی از صیر وحلم وخویشتن داری کاستی ها را بر می تابد و به همین خاطر ممکن است احیانا حقش مورد سوء استفاده قرار گیرد . اینجا است که بزرگان دین موضوع را توجه ویژه قرار داده ومتصدیان هزینه را به تأمین آنان تشویق وترغیب نموده وپاداش تامین شان را بهشت قرار داده اند .
پیامبر (ص) فرمود:
مَن عالَ ثَلاثَ بِناتٍ اَو ثَلاثَ اَخَواتٍ وَجَبَت لَهُ الجَنَّهَ . (مکارم الأ خلاق ص 219 )
هرکس خرج سه دختر ویا خرج سه خواهر را برعهده گرفته وآنرا تأمین نماید بهشت برایش واجب می گردد .
4- سختی تامین هزینه خانواده
اداره یک خانه از نظر تامین معیشت اعم از امور مالی ، امور فرهنگی ،امور عاطفی همراه بارعایت امور انظباطی شرعی وانسانی کار آسانی نیست وگاه انجام این امور انسان را تا پای هلاکت ومرگ می برد و گاه بچه ها تابزرگ شوند ومستقل گردند پدر خانه نصف جان می شود .
امام رضا (ع) خاطره یی را از جد بزرگوار شان امام صادق (ع) به شرح زیر نقل می کند :
مَرَّ جَعفَرٌ (ع) بِصَیّادٍ فَقالَ یا صَیّادُ ! اَیُّ شَیءٍ أکثَرُما یَقَعُ فی شَبَکَتِکَ ؟ قالَ : اَلطَّیرُ الزّاقُ فَمَرَّ وَهُوَ یَقُولُ : هَلَکَ صاحِبُ العِیالِ هَلَکَ صاحِبُ العِیالِ
امام صادق (ع ) گذرش به صیادی افتاد . حضرت از صیاد پرسید: بیشترین چیزی که دردام تو می افتد چه حیوانی است ؟ صیاد گفت : پرنده زاق (زاق به پرنده یی گویند که در حال تامین وتغذیه جوجه اش هست) این را گفت وحرکت کرد .و وقتی که می رفت این جمله را تکرار می کرد : “هلک ذوالعیال هلک ذوالعیال.” انسان عیالمند هلاک است انسان عیالمند هلاک است .
5- ارزش خرید وحمل ارزاق
این وظیفه مهم دیگر است وآن اینکه صاحب عیال خود به صورت مباشر نسبت به خرید وحمل متاع اقدام نماید .یعنی اینکه پدر علاوه بر آنکه کاسبی را وظیفه می داند ، هزینه وانفاق را وظیفه می داند ، تأمین ارزاق وخرید وحمل آن برای خانه را هم وظیفه بداند و به عنوان پدر این مسئولیت را متعهد شود وآن را بر دوش کشد واز آن شانه خالی نکند .
حتی ممکن است در بیرون خانه ودر جامعه مسئولیتهای مهمی داشته باشد وده ها وصدها بل هزاران نفرزیر مجموعه او بوده وهرچه او بخواهد برایش فراهم کنند اما همین آدم وقتی به خانه می رسد عنوان مربوط به خانه پیدا می کند وآن عنوان همان ” پدر بودن” است وپدر بودن ایجاب می کند که وظیفه خاص پیدا کند که ازجمله آن “خرید وحمل ارزاق برای خانه” است .
پیامبر اکرم (ص) با آن که پیامبر بود و حضرت امیرالمومنین (ع) با آنکه امام وحاکم بود اما خرید خانه با خود آنها بود وآنها نه تنها این را وظیفه می دانستند بل آن را برای خود افتخار می انگاشتند. واین وظیفه را به کسی محول نمی کردند .در نقل آمده که :
کانَ سَیِّدُ المُرسَلینَ (ص) یَشتَرِی الشَّیءَ فَیَحمِلُهُ اِلی بَیتِهِ بِنَفسِهِ فَیَقُولُ لَهُ صاحِبُهُ أعطِنی أحمِلُهُ فَیَقُولُ : صا حِبُ المَتاعِ اَحَقُّ بِحَملِهِ. (المحجه البیضاء ج 4 ص33 )
سیره پیامبروسید المرسلین (ص) در زندگی این بود که خود خرید می کرد وخود آن را به خانه حمل می کرد. همراه او به حضرت عرض کرد بده من برایت حمل کنم حضرت فرمود صاحب متاع شایسته تر است به حمل آن ( تا دیگران )
اِنَّ عَلِیّاً (ع) اِشتَری تَمراً بِالکُوفَهِ فَحَمَلَهُ فی طَرَفِ رَدائِهِ فَتَبادَرَالنّاسُ اِلی حَملِهِ وَ قالُوا یا أمیرَالمُومِنینَ نَحنُ نَحمِلُهُ فَقالَ (ع) رَبُّ العِیالِ أحَقُّ بِحَملِهِ . (آثارالصادقین ج 15 ص299)
امیر المومنین علی (ع) در کوفه خرما خرید وآ«ن را در دامن قبای خود ریخت تا به خانه ببرد . برخی از مردم به سمتش شتافتند که آقا اجازه بدهید تا ما حمل کنیم حضرت فرمود : صاحب عیال سزاوارتر به حمل است تا دیگرن .
این نشان می دهد که حمل متاع برای خانه یک وظیفه منحصر به فرد است وهم یک افتخار است وهم برای مومن خیلی شیرین است . البته این هم مقید به امکان است . یعنی رئیس خانواده تا می تواند وتا برا یش ممکن ومقدور است خودش انجام دهد واگر به هر دلیل ممکن نگردید ویا اولویت دیگری اتفاق افتاد بدیهی است که چنین تأکیدی نخواهد بود واولویت جدید وظیفه است .
6- هزینه در حد رفاه خانواده
در انفاق وهزینه برای عیال باید رفاه مد نظر باشد . البته رفاه نه به معنای اسراف و بریز وبه پاش در هزینه است چنانکه برخی از خانواده ها دارند بل منظور از رفاه برآورده نمودن نیازمندیها بصورت تقریبا کامل است به نحوی که برای نیاز مادی اعم از خوراک ، پوشاک ، سواری ، مسکن وامثال آن محتاج به دیگران نباشند ویا درتنگنا قرار نگیرند . و به عبارتی لباس مورد نیاز وخوراک مورد نیاز ومسکن مورد نیاز ومرکب مورد نیاز را تامین نموده وبه آسانی در اختیار آنان قرار گیرد .
اگر صاحب عیال این امکان برایش فراهم باشد که بتواند رفع نیاز کند وهمت به خرج دهد تا نیاز مندی متعارف عیال را بصورت کامل تأمین نماید وبه تعبیری عیال بتوانند با امکانات موجود راحت زندگی کنند نوعی رفاه بوده و می باشد .
وهمن طوراگر بتواند رفاه شان را تأمین وآنان را خوشنود کند توانسته رضایت وخوشنودی خداوند متعال را جلب کند.
امام سجاد (ع) فرمود:
اِنَّ أرضاکُم عِندَ اللهِ أسبَغُکُم عَلی عِیالِهِ . (آثارالصادقین ج 15 ص293 )
پسندیده ترین ومقبول ترین شما نزد خداوند کسی است که نسبت به خانواده رسیدگی کامل ودر حد رفاه را داشته باشد .
از این روایت استفاده می شود که رفاه عیال مساوی است با رضایت خداوند متعال وهرچه رفاه بیشتر رضایت خداوند بیشتر.
البته باید روشن باشد که رفاه در صورتی است که برای رئیس خانواده نعمت ومکنتی باشد واگر علیرغم کار وتلاش وزحمت فراوان نتواند امکانات رفاهی فراهم کند اعضای خانواده نباید زبان به گله بگشایند و او را در تنگنا قرار دهند .
از این رو است که امام رضا (ع) فرمود :
صاحِبُ النِّعمَهِ یَجِبُ اَن یُوَسِّعَ عَلی عِیالِهِ . کسی که صاحب نعمت است و از مکنت امکانات برخودار است واجب است که رفاه ایجاد نماید (بحار الانوار ،ج78 ، ص335 ، ح 2 وتحف العقول ، ج2 ، ص308 ح2 )
مفهوم مخالف این سخن این است که اگر امکاناتی ندارد چنین انتظاری نیست ونباید باشد.
7- رزق خدا تابع هزینه بنده
برخی در ایجاد رفاه برای خانواده تشویش دارند که اگر رفاه ایجادکنندممکن است دچار فقر ونداری شوند واز عهده ادامه زندگی بر نیایند.
لذا از همان آغاز زندگی پایه معاش ومعیشت را ضیق وباریک می گیرند واز رفاه وتوسعه گریزانند ؛ غافل از آنکه رزق و روزی دست خدا است . همان خدا که رزق ضیق را می دهد رزق وسیع را هم می دهد .
انسان نباید نسبت به خدا بد گمان شود وتصور کند که خداوند در حد بخور نمیر می فرستد ورفاه وتوسعه را روزی نمی کند ؛ نه اینطور نیست بل خداوند متعال هم غنی ودارا است وهم بخشنده . بنا براین منعی برای رفاه وآسایش نیست یعنی چه منعی می تواند برای رفاه باشد ؟ آیا خداوند متعال مسئول روزی نیست که هست وآیا غنی ودارا نیست که هست وآیا بخشنده وسخی نیست که هست پس چرا فکر شود که خداوند روزی اندک وناچیز می فرستد واز روزی وافر و وسیع دریغ دارد ؟
امام امیرالمومنین (ع) فرمود:
تُنزَلُ المَعُونَهُ عَلی قَدرِ المَئُونَهِ. (سفینه ج2 ص289 ) هزینه
کمک ومساعدت خدا و رزق وروزی پروردگار رازق به میزان هزینه وخرج بنده نازل می شود
هزینه انسان به هر میزانی که باشد خداوند کرم می کند و به هر میزانی که نیاز باشد خداوند تأمین می نماید.
مثلا اگر عیال انسان پنج نفر باشد خداوند هزینه ورزق پنج نفر را برایش می فرستد واگر ده نفر باشد خدا هم به میزان ده نفر می فرستد واگر انسان در هزینه قصد رفاه داشته باشد وبخواهد عیالش را در رفاه قرار دهد ورفاهی هم خرج کند خداوند هم برایش رفاهی می فرستد واگر سخت دست وسخت گیر وبد خرج باشد خداوند هم همان خرج سخت وبد وضیق را می فرستد.
بنا بر این رئیس خانواده باید خرج وهزینه را بر پایه رفاه وراحتی بگذارد وبداند خداوند متعال بر اساس تنظیم او تقدیر می کند و بر اساس هزینه وخرج او روزی می فرستد وطبق مئونه او معونه می کند.
8- میزان هزینه برای عیال
در این موضوع بحث این است سقف هزینه وحد انفاق برای عیال چیست ؟ چنانکه همین سئوال از امام رضا (ع) شد وحضرتبه جای اینکه عدد ورقم خاصی را تعییکند یک ملاک ومعیار معرفی کرد که عین سئوال و جواب به شرحزیر تقدیم می شود:
العیاشی : اِستَأذَنتُ الرِّضا (ع) فِی النَّفَقَهِ عَلَی العِیالِ فَقالَ : بَینَ المَکرُوهَینِ .قالَ : قُلتُ جُعِلتُ فَداکَ لا وَاللهِ ما أعرِفُ المَکرُوهَینِ . فَقالَ بَلی یَرحَمُکَ اللهُ اَما تَعرِفُ اَنَّ اللهَ کَرِهَ الأسرافَ وَکَرِهَ الأِقتارَ فَقالَ : “وَالَّذینَ اِذا أنفَقُوا لَم یُسرِفُوا وَلَم یَقتُرُوا وَکانَ بَینَ ذالِکَ قَواماً “. ( فرقان ،آیه 67 و خصال ج1 ص43 )
عیاشی گوید : از امام رضا (ع ) پیرامون انفاق وهزینه برعیال کسب نظر کردم( واز او دستور خواستم که چه کنم ؟) حضرت فرمود : هزینه عیال بین مکروهین است . عرض کردم فدایت شوم بخدا قسم بین مکروهین را نفهمیدم . حضرت فرمود : بله همین طور است .
خدا رحمتت کند. آیا نمی دانی که خداوند هم اسراف را ناپسند دانسته وهم اقتار وسختگیری را ؟ آنجا که در وصف عباد الرحمن فرمود: “آنگاه که هزینه می کنند نه اسراف می کنند ونه اقتار بلکه بین اسراف واقتار هزینه خود را استوار نگه می دارند” .
ب : امور رفتاری
همه زندگی فقط مال ومنال نیست و همه زندگی فقط مسائل مادی وامور معیشتی نیست بل بخشی از زندگی وشاید اهم زندگی همین امور رفتاری است وآنگونه که رفتار مهم است شاید هزینه وامور مادی مهم نباشد .
امور رفتاری است که شخصیت انسان را ، شرف انسان را ، عزت انسان را وآن بُعد انسانی انسان را تقویت می کند واین بُعد پیش از آنکه با مال وانفاق شکل بگیرد با رفتار ومنش ومرام شکل می گیرد.
از این رو پدر خانواده که مسئول زندگی خانواده است به چند اصل رفتاری باید توجه کند :
1- عدم منت درقبال هزینه
2- همسفره شدن با عیال
3- صبر صاحب عیال
4- همنشینی با عیال
5- اندوه عیال
6- شادی خانواده با هدیه
7- غیرت ناموسی
8- اخلاق زیبا وپسندیده
اکنون شرح مختصر از هرکدام
1- عدم منت مقابل هزینه
انفاق وهزینه عیال وظیفه شمرده شد وحتی بر رفاه شان هم تاکید گردید اما در عین حال تاکید شد تا بر آنها منت گذاری نشود . خیلی اتفاق می افتد که انسان نسبت به خدمات خود به دیگری زبان به منت می گشاید وخدمات خود را به منت آلوده می کند به ویژه زمانی که خسته شده باشدوعلی الخصوص که به بیند طرف مقابل شکر گذار نیست که در این صورت در صدد می شود تا منت بگذارد وکفران نعمت طرف مقابل را با منت گذاری خود جبران نماید .
پیامبر (ص) در سخن حکیمانه اش که از درجه ویژه صاحب عیال صبور خبر می دهد ، هشداری نسبت به منت می دهد ومی فرماید :
اِنَّ فِی الجَنَّهِ دَرَجَهً لا یَبلُغُها اِلّا ثَلاثَهٌ : اِمامٌ عادِلٌ اَو ذُورَحِمٍ وَصُولٍ اَو ذُوعِیالٍ صَبُورٍ لا یَمُنُّ عَلی أهلِهِ بِما یُنفِقُ عَلَیهِم. (کنزالعمال ج15 ص 834 )
در بهشت درجه ومقامی است که جز سه نفر به آن نمی رسند : یکی امام وحاکم عادل ودوم کسی که زیاد اهل صله رحم است و سوم صاحب عیالی که صبور باشد البته به شرط آنکه در مقابل هزینه یی که برای عیال واهل خود می کند بر آنها منت نگذارد .
آری پیامبر (ص) هشدار می دهد تا مبادا انفاق به عیال آلوده به منت شود بل باید باصبر وخویشتن داری و با حوصله وتحمل انفاق خود را از منت پیراسته نگه دارد.
2- همسفره شدن با عیال
همسفره شدن یعنی این که رئیس خانواده با اعضاء خانه با هم کنار سفره بنشینند وبه صورت گروهی با هم غذا بخورند واز تنها غذا خوردن به پرهیزد واز همسفره شدن اعراض نداشته باشد.
همسفره شدن ، هزینه نیست ، بل یک رفتار عاطفی است ، یک احساس است ، مبادله محبت است ، نوعی انس والفت است .
یعنی اینکه پدرخانواده به عنوان پدر اگر محوری کند ، عیال خود را جمع نماید وکنار سفره برکت خدا آنان را گرد آورد باعث می شود تا مهر وعطوفت میان عیال بیشتر شود وانس والفت شان محکمتر گردد.
از این رو پدر خانه نباید به انفاق وهزینه وکمک مالی اکتفاء کند بل باید از نظر عاطفی هم به آنها برسد و از جمله کارهای عاطفی همین همسفره شدن است چراکه با این کار توانسته مهر وعطوفت وعشق وعلاقه فیما بین را تقویت نماید .
امام صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل می کند که حضرت فرمود:
ما مِن رَجُلٍ یَجمَعُ عِیالَهُ وَ یَضَعُ مائِدَهً بَینَ یَدَیهِ وَ یُسَمِّی وَ یُسَمّوُنَ فی اَوَّلِ الطَّعامِ وَ یَحمَدُونَ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ فی آخِرِهِ فَتَرتَفِعُ المائِدَهُ حَتّی یُغفَرُ لَهُم (فروع الکافی ج 6 ص296 )
هیچ مردی نیست که عیال خود را جمع کند وسفره یی پهن نماید ودر شروع سفره نام خدا بگویند ودر آخر آن هم به حمد خدا به پردازند جز اینکه همه شان پس از برچیده شدن سفره آمرزیده می شوند .
اگر توجه شود آنچه را که باعث این غفران می شود آن انفاق نیست بل آن تجمع و آن ذکر وآن تعاطف وتراحم ومهر فیمابین است .
3- صبر صاحب عیال
صاحب عیال در رابطه با عیال باید صبور باشد چراکه انسان عیالوار شرائط خسته کننده دارد و چاره یی جز صبر ندارد مدام درگیرکارهای متعدد است یکی آنکه باید دنبال کسب برود ودوم آنکه به تهیه وتامین مایحتاج عیال هم به پردازد وگاه عدم هماهنگی دخل وخرج وایجاد پریشانی ودغدغه مزید برعلت می شود ومضاف بر آن گاه ممکن است عیال تقاضای زیاد وفوق طاقت داشته باشند و حتی گاه ناسپاسی کنند ونق بزنند وخلاصه اینها وامثال اینها باعث می شود تا صاحب عیال خسته شود و از مدار خارج شده و رفتار ناهنجار و یا گفتار ناهنجار وعکس العملهای نادرست از خود نشان دهد .
رئیس خانواده در چنین شرائطی چاره یی جز استقامت ، خویشتن داری وتحمل وصبر ندارد .واین صبرچنان مهم وبزرگ است که خداوند برای آن در بهشت فقط به اجرت اکتفا نمی کند بل به چنین آدمی مقام ومنرلت عطا می کند .لذا امام صادق (ع ) فرمود :
اِنَّ فِی الجَنَّهِ دَرَجَهً لا یَبلُغُها اِلّا اِمامٌ عادِلٌ اَو ذُو رَحِمٍ وَصُولٍ اَو ذُو عِیالٍ صَبُورٍ. (بحار ج 75 ص236 )
در بهشت درجه ورتبه یی است که جز حاکم عادل و یا اهل صله رحم زیاد و یا صاحب خانواده صبور به آن دست نیابند .
ملاحظه می شود که خداوند متعال برای چنین انسانی هم درجه وشأنی در بهشت منظور می کند وهم او را همتای امام عادل به شمار می آورد.
یعنی صاحب عیال صبور از همان درجه یی برخوردار است که یک حاکم عادل در قبال اداره یک شهر و یا یک کشور از آن برخوردار است .
4- همنشینی با عیال
از امور مهم برای صاحب عیال همنشینی با عیال است . یعنی کافی نیست که صاحب عیال فقط کاسبی کند ویا فقط برای عیال هزینه کند بل لازم است که با عیال همنشینی هم داشته باشد وکنار آنها به گپ وگعده به پردازد وبگو وبخند داشته باشد .واین یک کاری است که خداوند متعال آن را دوست دارد .
پیامبر (ص) در این رابطه فرمود :
جُلُوسُ المَرءِ عِندَ عِیالِهِ اَحَبُّ اِلَی اللهِ مِن اِعتِکافٍ فی مَسجِدی هذا. ( آثارالصادقین ، ج 150، ص 293 )
همنشینی مرد باعیالش پیش خدا محبوبتر است از اعتکاف در مسجدم (یعنی همین مسجد النبی) .
یعنی تصور نشود که خداوند فقط معتکف را وآنکه در مسجد برابر خدا به عبادت می استد را دوست دارد . نه بل خداوند همنشین باعیال را هم دوست دارد .
آری خداوند کسی که درخانه خدا روبروی خدا می ایستد وذکر می گوید وبه عبادت می پردازد را دوست دارد وهمین طور انسانی که در خانه اش با اهل وعیال خود همنشین می شود و با آنها گفتگو می نماید را هم دوست دارد وحتی بیشتر هم دوست دارد واین جلوس نسبت به آن اعتکاف محبوبتر است .
5- اندوه عیال
از اموری که صاحب عیال آن را تحمل می کند وبه دوش می کشد رنج واندوه عیال است چون امور عیال اعم از مادی ومعنوی واعم از احتیاجات مالی ومعیشتی وحتی نیازهای عاطفی وفرهنگی به گونه یی است که پدر خانه به دشواری می تواند از عهده بر آید و مدام هرچه تلاش می کند باز ناکام است و هرچه دونده گی می کند باز نمی تواند حق مطلب را ادا کند و همچنان هشت او در گرو نه است وهمواره نسبت به خانواده احساس دین وبدهکاری می نماید و در نتیجه غم واندوه پی هم بر دل او سنگینی می کند و دائم در حال رنج وغم عیال است.
البته این غم ارزشمند است وخداوند این غم را بی پاداش نمی گذارد واین دغدغه را بی جواب رها نمی کند که ازجمله جوابها واز جمله پاداشهای او مصونیت از آتش جهنم است .
یعنی کسیکه رنج عیال در دنیا کشیده است رنج آتش در آخرت ندارد . از این رو است که پیامبر(ص) فرمود:
غَمُّ العِیالِ سَترٌ مِنَ النّارِ وَ اِنَّ اَغَمَّ الغَمِّ غَمُّ العِیالِ . (سفینه ج 2ص 289 )
غم ودغدغه خانواده خود نوعی ستر ومانع آتش جهنم است واندوهبار ترین غم ، غم خانواده است .
6- شادی خانواده با هدیه
سفارش شد که صاحب عیال وقتی به خانه می رود با دست پر برود وسفارش شد هرگاه صاحب عیال به سفر رفت برای خانواده اش در برگشت سوغات فراهم نماید وسفارش شد که صاحب عیال به اهل خانه به ویژه فرزندان هدیه بدهد چون هدیه دلها را شاد وهم کینه ها را زایل وهم محبت ها را افزایش می دهد.
پیامبر (ص) فرمود: اَلهَدِیَّهُ تُذهِبُ الضَّغائِنَ مِنَ الصُّدُورِ. (میزان الحکمه ، ج13 ،ص6)
هدیه کینه ها را از دل می برد .
ویا فرمود: اَلهَدِیَّهُ تَورِثُ المَوَدَّهَ . هدیه مود ت ودوستی را زیاد می کند .
وامام صادق (ع) فرمود : تَهادُوا تَحابُّوا . به همدیگر هدیه دهید تا محبوب هم شوید و در سایه هدیه ، محبت هر کدام در دل دیگری مستقر گردد .
رئیس خانواده که عهده دار سعادت ، سلامت ، رفاه ، آسایش ، وشادی ومحبت اعضای خانواده است باید به امر هدیه توجه کند واز طریق هدیه محبتها ومودتها ومهربانیها را در دلها افزایش دهد و با هدیه وامثال هدیه تعاطف ، تراحم ، وتحابب را به اعضای خانواده ارزانی دارد .
پیامبر (ص) فرمود :
مَن دَخَلَ السُّوقَ فَا شتَری تُحفَهً فَحَمَلَها اِلی عِیالِهِ کانَ کَحامِلِ صَدَقَهٍ اِلی قَومٍ مَحاویجَ وَلیَبدَأ بِالأِناثِ قَبلَ الذُّکُورِ فَاِنَّهُ مَن فَرِحَ اِبنَتَهُ فَکَأنَّما أعتَقَ رَقَبَهً مِن وُلدِ اِسماعیلَ وَمَن أقَرَّ عَینَ اِبنٍ فَکَأنَّما بَکی مِن خَشیَهِ اللهِ وَمَن بَکی مِن خَشیَهِ اللهِ أدخَلَهُ اللهُ جَنّاتِ النَّعیمِ. (مکارم الأخلاق ص221 )
هرکس وارد بازار شد وهدیه یی خرید وآن را به قصد عیال به خانه برد مانند کسی است که صد قه یی را برای محتاجان ببرد . ودر دادن هدیه نخست از دختران پیش از پسران شروع کند چرا که هرکس دخترش را شاد کند گویا بنده یی از فرزندان حضرت اسماعیل را آزاد نمود وهرکس پسری را شاد کند پس گویا از خشیت خدا گریست وهرکس از خشیت خدا گریه کند خداوند اورا وارد بهشت وجنات نعیم کند.
7- غیرت ناموسی
غیرت ناموسی هم اصل دیگری است که باید رئیس خانواده مراعات کند . ناموس خانواده چه همسروچه دختر وچه خواهر وچه مادر لازم الحفظ اند ورئیس خانواده در صیانت آنها خیلی باید تلاش کند.
وخداوند متعال غریزه غیرت را در انسان تعبیه نمود تا بتواند با این غریزه خدا دادی خانواده را حفظ نماید واز تعدی دیگران مصون دارد .
البته نباید از این غریزه بد استفاده نمود وخانواده را در عذاب نگه داشت . برخی وسواس را با غیرت اشتباه گرفتند ودر خانواده حکومت نظامی ایجاد می کنند ؛ نه می گذارند بانوان از خانه بیرون بروند ونه اجازه می دهند دیگران بیایند وبا وسواس فوق العاده عرصه زندگی را بر آنان تنگ می کنند .
ولذا در روایت کلمه غیرت مقید شد به “تحصن” تا نشان دهد که غیرت برای صیانت وحصانت است نه برای ضیق گرفتن وحبس نمودن . یعنی خداوند غیرت عطا نمود تا دامن خانواده از آلودگی مصون بماند نه آنقدر افراط شود که آنان را از زندگی باز دارد .
امام صادق (ع) فرمود :
اِنَّ المَرءَ یَحتاجُ فی مَنزِلِهِ وَ عِیالِهِ اِلی ثَلاثِ خِلالٍ یَتَکَلَّفُها وَ اِن لَم یَکُن فی طَبعِهِ ذالِکَ : مُعاشَرَهٌ جَمیلَهٌ وَسِعَهٌ بِتَقدیرٍ وَغیرَهٌ بِتَحَصُّنٍ. (بحار ج 75 ص236 )
مرد درخانه نسبت به عیال خود به سه خصلت محتاج است وحتما این سه خصلت را (هرچند با مشقت وکلفت هم که باشد) باید رعایت کند حتی اگر با طبع او وساختار روحی او سازگار نباشد یکی همزیستی زیبا دوم رفاه به اندازه و به مقدار توان وسوم غیرت ناموسی که به پاکی وصیانت خانواده منجرشود.
ملاحظه می شود هرکدام از سه خصلت مقید به یک قید هستند که غیرت به تحصن وپاکی ومصونیت محدود گردید .
8- اخلاق زیبا وپسندیده با عیال
اخلاق رئیس خانواده بسیار مهم است . رئیس خانواده باید خوشرو وخوشخو باشد ، گفتار نیک ورفتار نیک در خانه داشته باشد واز بد اخلاقی ، بدگویی ، وبدمرامی پرهیز نماید ، عبوس شدن ، خشن بودن ، بد دهن بودن ، مدام خشم آلود بودن و رفتار دیکتاتور مأبانه داشتن جدا ممنوع است . این نوع اخلاق بد وناهنجاریهای رفتاری برای خانواده بد بوده ونه تنها باعث رشد نمی شود بلکه باعث افت وسقوط خانواده هم خواهد شد .
اخلاق خوب رئیس خانواده باعث خواهد شد تا اعضای خانواده راحت وآسوده زندگی کنند وهم به نوبه خود از او الگوی خوبی برای خوش اخلاق شدن بگیرند ؛ چراکه ” اَلنّاسُ عَلی دینِ مُلُوکِهِم ” مردم اصولا از مسئول وحاکم شان الگو می گیرند.
