شیخ مفید رحمه الله علیه
الف : شناسنامه
- مُحمّد بن مُحمّد بن نُعمان ملقب به شیخ مُفید و معروف به ابن المعلّم که در11ذیقعده سال۳۳۶ قمری در قریه “سویقه ابن بصرى” از توابع “عکبرى” در ده فرسنگى شمال بغداد، نزدیک شهر (دجیل) در یک خانواده اصیل و عمیق در مذهب تشیع به دنیا آمد و در جمعه، دوم یا سوم ماه رمضان ۴۱۳ در بغداد دار دنیا را درود گفت.
- پس از ارتحالش هشتادهزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سید مرتضی علم‌الهدی بر او نماز گزارد و در پایین پای اقا امام جواد(ع)در کاظمین کنار قبر استادش ابن قولویه مدفون گردید
- پدرش شغل معلمی داشت و بدین جهت شیخ مفید به «ابن المعلم» مشهور بوده است.
- درخصوص ملقب‌شدن به مفید هم گفته‌اند: در مناظره‌ای که با علی بن عیسی رُمانی دانشمند معتزلی داشت، توانست استدلالات طرف مقابل را باطل کند؛ پس از آن خود رُمانی او را «مفید» خواند.
- در منابع تاریخی دو فرزند برای شیخ مفید ذکر شده است؛ یکی ابوالقاسم علی و دیگری دختری که اسمش در منابع نیامده و همسر ابویعلی جعفری بوده است.
ب : تحصیلات
- شیخ مفید قرآن وعلوم مقدماتی را نزد پدر تعلیم گرفته وسایر علوم را مثل فقه، حدیث، تاریخ، تفسیر قرآن، رجالِ حدیث، و کلام (عقاید) اسلامی نزد دیگراساتید فرا گرفته وتبحر یافت و درباره هر یک از آنها کتابهایی تألیف نموده است.
- خدمت اساتید بزرگ وزیادی از جمله شیخ صدوق، ابن جنید اسکافی و جعفرابن محمد قولویه وحسن بن علی (صاحب کتاب تحف العقول) تلمذ وتحصیل نمود.
- البته دهها نفر خدمتش شاگردی نموده که بعدا خود از علمای بزرگ وطراز اول به شمار آمده که از جمله آنها سید مرتضی ، سید رضی ، شیخ طوسی و شیخ نجاشی می باشند.
ج : تالیفات :
طبق نقل شیخ طوسی او بیش از ۲۰۰ جلد کتاب کوچک و بزرگ تالیف نموده ودر رشته های فقه وکلام وتفسیر و حدیث و تاریخ و رجال وامثال آن کتابها دارند.
د : ویژگیها:
- انسان خوش حافظه وخوش فهم با ذهنی جوال وسرآمد فقهاء و متکلمین شیعه در سده۴ هجری قمری ومرجع اعلای زمان خود بود.
- برخی چون ابن شهر آشوب بر این باورند که لقب مفید از جانب امام غایب به وی داده شد
- گفته‌اند شیخ مفید بسیار صدقه می‌داد، فروتن بود، بسیار نماز می‌خواند و روزه می‌گرفت و لباس خشن بر تن می‌کرد؛ تا آنجا که وی را «شیخ مشایخ الصوفیه» (استاد استادان صوفیان) خواندند.
- ابویعلی جعفری که عنوان دامادی و جانشینی شیخ را نیز دارد، در حق استاد خویش گوید: او اندکی از شب را می‌خوابید و باقی شبانه‌روز را یا نماز می‌خواند یا مطالعه می‌کرد یا درس می‌گفت یا قرآن تلاوت می‌کرد.
- مورد عنایت آقا امام زمان (عج) بوده و مورد لطفش قرار می گرفت.
- در طول 30 سال، 30 توقیع و نامه از سوى حضرت برای شیخ مفید نوشته شده است که در عنوان بسیاری این جمله دیده میشود؛ ” الأخُ السدید، المولی الرشید، الشیخ المفید.”
- حضرت خطاب به شیخ مفید فرمود:
“بدان که ما رخصت یافتیم تا تو را به نامه نگاری مشرف ساخته و دستور دهیم احکام ما را به دوستانمان که نزد تو هستند برسانی”
- یک بار شیخ مفید فتوایی را به طور غیر عمد به اشتباه جواب داد و امام زمان(عج) با پیغامی آن را اصلاح کرد، پس از مدتی شیخ آگاه شد و در پی آن از دادن فتوا منصرف گردید ولى نامهاى از سوى امام زمان(عج) رسید که در آن خطاب به شیخ نوشته بود: “بر شماست که فتوا بدهید و بر ماست شما را استوار کرده و نگذاریم در خطا بیفتید.”
- درباره منزلت معنوى شیخ همین بس که: در خواب دید حضرت فاطمه که دست امام حسن و امام حسین را در دست داشت به سراغ شیخ آمد و خطاب به شیخ گفت: “ای شیخ به این دو فقه بیاموز.” ساعتی بعد حیرت شیخ برطرف شد، چرا که مادر سید مرتضی و سید رضی ـ دو عالم بزرگ شیعه ـ را دید که دست دو فرزند خود را در دست دارد و به سراغ او آمد و گفت: ای شیخ به این دو فقه یاد بده.
علامه بحرالعلوم در وصف شیخ مفید می فرماید:
محمد بن محمد بن نعمان ابوعبدالله مفید (رحمة‌الله)” استاد استادان بزرگ و رئیس رؤسای ملت اسلام، گشاینده درهای تحقیق با اقامه دلیل و برهان با بیان روشن خویش سرکوب‌گر فرقه‌های گمراه، دانشمندی که تمامی جهات فضل و دانش در وی گرد آمده و ریاست علمی و دینی به او منتهی گشته بود. کلیه دانشمندان بر مقام عالی وی در دانش و فضل و فقه و عدالت و وثاقت و جلالت قدرش اتفاق‌نظر دارند. او دارای خوبی‌ها و فضائل فراوان: تیزبین، باهوش، حاضرجواب و موثق‌ترین دانشمند عصر خود در حدیث و آشناترین آنها به علم فقه و کلام بود و هر کس بعد از او آمده از وی استفاده نموده است. (الفوائد الرجالیة، ج۳، ص۳۱۱ )
