بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

 

 

 

 

 

 

فضای مجازی

جاذبه ها و آسیب ها

 

 

 

 

 

سید محسن پاکنهاد

مقدمه

فضای مجازی  امروزه ، به یک جزء جدایی ناپذیراز زندگی مردم تبدیل شده وهمه اقشار – چه زن وچه مرد ،  جوان و پیر وحتی کودکان ، سازمان ها وحکومت ها – درتمام شئون زندگی – اعم از علمی، اقتصادی ، فرهنگی ،اداری و… – از آن استفاده می کنند ؛ به گونه ای که می توان  ادعا نمود  لزوم بهره گیری از فضای مجازی در بسیاری از عرصه های زندگی تا حدی است که بدون وجود آن  نتیجه مطلوب حاصل نخواهد شد .

به موازات این توسعه و پیشرفت فضای مجازی ، دانش بهره گیری از آن هم رشد نموده وبه اَشکال گوناگون نظیر برنامه های درسی  ، رشته های دانشگاهی ودوره های آموزشی ویژه  ، ارائه می گردد .

باتوجه به نقش وسیع فضای مجازی در زندگی امروز وبا عنایت به سود ومنفعت بسیار ودر عین حال ، تهدید ها و آسیبهای غیر قابل انکار آن برای انسان ، روشن است که بهره گیری از این وسیله ارتباطی نیز نیازمند رعایت باید ها ونباید ها ی شرعی است تا بهره مندی از مزایای آن  سبب در افتادن به دام مضرات آن نگردد.

براین اساس ، لازم است تمامی کاربران فضای مجازی با دستور شرع مقدس در این خصوص آشنا گردیده وبدین ترتیب ، مراقبت نمایند تا در گذر استفاده از این وسیله ارتباطی از جاده شرع ودین خارج نشوند . کتاب حاضر ، گامی است در دستیابی به این مهم ؛ انشاءالله .                                                               سید محسن پاکنهاد

                                                                        

فهرست :

بخش اول : کلیات

1-مقصود از فضای مجازی

2- فضای مجازی و نیاز

3- کاربر و کمین

4- شکل گیری عادتهای ناپسند

بخش دوم :

فضای مجازی ، بهره ها و جاذبه ها

الف) ارائه علوم :

* مسائل انحرافی

*  غیر مستند

*  غیرقابل درک

*  غیر مفید

*شبهه سازی

 

ب) دریافت علوم :

*  سرقت

ج) تبادل اخبار

*  افشای راز وخبرمگو

*  شایعه سازی

*  دامن زدن به اخبار تنش زا

*  تهمت  و افترا

*خبر غیر مفید

د) دولت الکترونیک

* صیانت اسرار اداری

* صیانت امانت

ه) چت و گفتگوها

و) تصاویر و عکس ها

* تصاویر مستهجن و خلاف عفت عمومی

* سوء استفاده از طریق فتو شاپ

* انتشار غیر مجاز عکسهای شخصی

* ورود وافشای حریم شخصی

ز) تبلیغات ومعرفی محصولات

* فریب

* تملق

ح) بازی ها وسرگرمی ها

ط)  جستجو

ی) تماشای مظاهر طبیعت

ک) ارائه وبهره گیری از خدمات

*  سرقت

*  اختلاس

*  رمز شکنی

ل ) مبادلات تجاری

م ) احکام وآداب فضای مجازی :

*حکم شرعی ورود به فضای مجازی

*آداب استفاده از فضای مجازی

* شروع با بسم الله

* دعا وذکر

بخش اول : کلیات

• مقصود از فضا ی مجازی

فضای سایبر یا همان فضای مجازی ( Cyberspace)واژه ای است که امروزه بسیار شنیده شده و نشانه ها و ابزارهای مرتبط با آن در همه جا مشاهده می شود . این واژه نخستین باردردهه 1980 ودر متون ادبیات علمی  ـ تخیلی مورد استفاده قرار گرفت.

فضای مجازی محیطی است که درآن  امکان تعامل انسان با انسان  دریک محیط دیجیتالی فراهم شده وطی آن ارتباطی پرسرعت که تا پیش از این ، بشر در رویای دستیابی به آن بود ه است ،  حاصل می گردد .

فضای مجازی روز به روز وسعت می یابد ، پیشرفت می کند و امکانات و کاربردهای وسیع تری به دست می آورد .در زندگی روزانه ، افراد را در مدیریت امور – حتی امور جزئی و شخصی – یاری می دهد و بهره گیری از آن در سطحی است که حتی دولت ها را درانجام پروژه های عظیم ، و ارتش ها را دربرنامه ریزی عملیات ها و امور استراتژیک ، و فرهنگیان را در امر آموزش و پژوهش ، و بازاریان را درامور تجاری و پیش بینی های بازار وسودآوری ، وحتی کودکان را برای داشتن بازی های واقعی تر و به روزتر، یاری می دهد.

مقصود ما از فضای مجازی در متن حاضر، همان اینترنت ، شبکه های مخابراتی ، ارتباطات ماهواره ای ، تلفن همراه و شبکه های اجتماعی موبایلی ، شبکه های اجتماعی اینترنتی ، رایانه ها و نرم افزارهای برخط رایانه ای  و غیره است که همگی از انواع مختلف تکنولوژی هایی به حساب می آیند که در ایجاد و گسترش فضای مجازی مؤثر بوده و

هستند.

 

2-  فضای مجازی و نیاز

استفاده ازفضای مجازی به دلیل وجود بهره های بی شمار ونیز از آن جهت که در دنیای کنونی به یکی از وسایل ارتباطی پُرکاربرد بدل گردیده است ، لازمه حیات اجتماعی است وبدون شک  عقل و شرع هم انسان را به  بهره گیری ازمنافع بسیار آن تشویق  می نمایند ؛ تاجایی که می توان ادعا نمود که اگر کسی خود را از فضای مجازی  محروم کند ، بی شک به مصلحت و منفعت خود آسیب رسانده  و از منافع ومزایای بسیاری بی نصیب می ماند .

اما نکته مهم توجه به علت بهره گیری  از این وسیله ارتباطی است . در حقیقت ، شخص باید به دقت مراقبت نماید که از سر هوس به این فضا رو نیاورد و میل و عشق زمینه ساز استفاده از آن نباشد ؛ یعنی استفاده ازاین وسایل ارتباطی باید براساس نیاز باشد واین خود  نیازمند رعایت شروط خاصی است که مهمترین آن ، کنترل نفس است ؛ به عبارت دیگر ، بهره گیری از فضای مجازی چنانچه از روی خرد وآگاهی وبه منظور نیل به علم ودانشی مفید صورت نپذیرد ، شایسته نیست و وی را از دستیابی به اهداف متعالی باز می دارد ؛ چرا که بعضی هوس ها  بستر ساز لغزشها  شده و انسان را از مدار زندگی صحیح وعاقلانه خارج می کند.

امام حسن عسکری (ع) فرمود : ما اَقبَحَ بِالمُومِنِ أن تَکُونَ لَهُ رَغبَةٌ تُذِلُّهُ [1] ؛ چقدر زشت است برای مومن که به خاطر میل وهوس  ، خود را خوار وذلیل  کند .

یعنی اگر کسی دنبال هوس برود و از منطق ودلیل دور شود  ، عاقبت  ذلیل وخوار خواهد شد .

نقل است که روزی برای حضرت امیر المومنین(ع) حلوای خوشمزه ای آورده شد اما حضرت از آن تناول نفرمود . عرض کردند : آیا آن را حرام می دانید ؟  فرمودند: لا وَلکِنِّی اَخشی اَن تَتَوَقَّ اِلَیهِ نَفسی فَأطلُبُهُ  . [2]  ؛  یعنی آن را حرام نمی دانم اما می ترسم با استفاده از آن  ، نفس من  به آن میل و هوس پیدا کند وآنگاه همواره دنبال آن بروم.

ملاحظه می شود که آن  حضرت (ع) چیزی را از روی هوس و میل نفسانی خود استفاده نمی کند ؛ چرا که مطابق دیدگاه ایشان ، همین اقدام  ، بستری می شود تا دوباره و سه باره و همین طور مدام به آن مراجعه نموده و در نتیجه ،کم کم به خاطر هوا و هوس به دنبال آن برود نه بخاطر مصلحت  و منفعت ؛ ومعلوم است که زندگی براساس هوس ،  استوار وپایدار نیست و  زندگی پایدار، آن است که بر پایه عقل وحکمت بنا نهاده شود .

براین اساس ، می توان نتیجه گرفت که هر حرکتی در طول زندگی ، ازجمله ورود به فضای مجازی ، اگر از روی هوا وهوس باشد ، کم کم  به صورت عادت درآمده  ونفس را به خود سر گرم می سازد وبدین ترتیب ،شخص را ازانجام کار های ضروری زندگی باز داشته واز رشد وارتقای او جلوگیری می نماید .

 

3- کاربر وکمین 

 

باوجود نتایج ارزنده و بهره های مؤثر فضای مجازی – که شرح آن خواهدآمد – در استفاده ازاین فضا ، کمین گاههایی هم دارد که ممکن است شیطان از آن سود جسته و انسان را دچار آسیب کند.

مَثَل فضای مجازی مَثَل بازار است؛ به این معنی که همان گونه که در بازار ، جاذبه ها و فائده های بسیاری هست ،آسیبهائی هم وجود دارد وروشن است که هر کس وارد بازار می شود ، باید مواظب باشد تا دچار آن آسیبها  نشود.

نقل است که پیامبر (ص) هر وقت می خواستند وارد بازار شوند ، دعا می کردند و می فرمودند : اَللّهُمَّ اِنّی اَسئَلُکَ مِن خَیرِ هذَا السُّوقِ وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الکُفرِ وَالفُسوقِ [3] ؛  خداوندا !  خیراین بازار را از تو درخواست دارم واز کفر و فسق به تو پناه می برم.

در حقیقت ، با وجود آنکه بازار محل تجارت و کاسبی است و وجود آن برای جامعه  ضروری است و با وجود آنکه کاسب حبیب خدا است و پرداختن به امور زندگی و مایحتاج مردم از واجبات کفایی است اما به نوبه خود ، خطراتی هم دارد و آسیبهایی هم برای آن متصور است ؛ یعنی همین بازار ، با وجود تمام مزایا ومنافعی که دارا می باشد ، ممکن است انسان را تاحد کفر و فسق پیش ببرد.

 

فضای مجازی هم همین طور است ؛ یعنی با وجود نتایج خوب و باتوجه به ضرورت وجود آن در پرداختن به امور زندگی وبا وجود آنکه همه اقشار جامعه به نحوی به آن نیازمند ند   اما در عین حال ،آسیبهاومضرات بسیاری نیز در بهره گیری از آن دیده می شود که شرح آن خواهد آمد .

– شکل گیری عادتهای ناپسند

استفاده از فضای مجازی به دلیل بهره مندی از منافع آن ضروری است اما نه به قیمت عادت کردن  و وابسته شدن فرد به آن . اگر استفاده از فضای  مجازی برای فرد تبدیل به عادت شود  ، نه تنها سودی نمی رساند بلکه آهسته آهسته زمینه سقوط اورا نیز فراهم خواهد ساخت ؛زیرا عادت ، انسان را از فطرت وحقیقت اولیه خود خارج وبه صورت طبع ثانی در می آورد وآن وقت ، امور فطری از صفحه زندگی زایل وامور منفی وغیر فطری بر آن ظاهر می شوند ؛ چراکه عادت میداندار می گردد ، بر انسان مسلط می شود ، زعامت اورا به دست می گیرد واورا از پرداختن به مصالح ومنافع خود  باز می دارد.

امام امیر المومنین(ع)  در این خصوص می فرماید: اَلعادَة طَبعُ ثانٍ ؛ [4] عادت ، طبیعت دوم است.

طبیعت انسان همواره براو مسلط است وهرچیزی که در انسان تبدیل به عادت شود، در حقیقت جزیی از طبیعت او میگردد و به همین دلیل است که در روایات اسلامی پیوسته بر رشدعادتهای پسندیده ونیکو تاکید می شود ؛ زیرا عادتهای انسان – چه خوب وچه بد – در او ملکه شده وبه مرور زمان جزیی از طبیعت اومی گردند .

ایشان در جای دیگر می فرماید :

لِلعادَةِ عَلی کُلِّ اِنسانٍ سُلطانٌ ؛ [5]

عادت بر هر انسانی سلطنت و حکومت دارد .

وطبیعی است هر گاه عادت حاکم شود ، فطرت اولیه  از میان خواهد رفت.

براین اساس اگر انسان به فضای مجازی عادت کند ،به آسیبهای بسیاری دچار خواهد شد که گوشه گیری و افسردگی وگرایش به امور منفی یکی ازصدها آسیبهای غیر قابل انکار آن خواهد بود .

گوشه گیری وافسردگی

درحقیقت ، استفاده زیاد از فضای مجازی و سرگرم شدن به آن و نیز وابستگی و اعتیاد به آن ، با گذشت زمان موجب گوشه گیری و انزواطلبی فرد می شود. اگر انسان غرق در فضای مجازی گردد و شب و روز به آن بپردازد به نحوی که نتواند از آن جدا شود ، گوشه گیر خواهدشد ؛ به این معنی که از دیگران جدا شده  و به خود و فضای مجازی می پردازد وتا جایی پیش می رود که چیزی جزحضور در فضای مجازی او را آرام نمی کند واز  بودن در جمع خانواده واطرافیان  لذت نمی برد و سرگرم نمی شود.

و حتی اگر درجمع حضور یابد ، باز هم  به نحوی با موبایل و تبلت و امثال آن سرگرم می شود ؛ به نحوی که گویا تنها است وهیچ کس در کنارش نیست .

چنین شخصی از غذا لذت نمی برد ، خواب آرام ندارد ، عصبی و بی قرار و نامتعادل است. کم حو صله و بهانه گیر می شود و در نهایت ، فقط او می ماند و فضای مجازی اش و گوشه گیری و انزوا طلبی اش .

این در حالی است که دین به شدت انسان را از این حالت برحذر می دارد و وی را به اجتماعی بودن دعوت می کند و  بخاطر انس و الفت او با دیگران ، نام انسان  براو  می نهد و از تنها شدن و منزوی گشتن باز می دارد.

مثلا اگر درخانه باشد ، اورا به رسیدگی والدین و امور خانه تشویق می کند و اگر در جامعه باشد ، اورا به خدمت مردم و تکریم و  بزرگداشت دیگران  دستور می دهد و اگر در فراغت باشد ، او را به مطالعه و تحصیل علم و افزایش معلومات خود  ترغیب می کند . حاصل سخن اینکه خداوند به عنوان خالق انسان ، هر گز او را  به عزلت و گوشه گیری و تنها شدن دعوت نمی کند بلکه او را از تنهایی بر حذر می دارد  و به اهتمام امور دیگران و تباذل و تواصل دعوت می نماید.

2-گرایش به امور منفی

از سوی دیگر ، انسان معتاد به فضای مجازی ،  به تدریج از برقراری ارتباط مثبت وسازنده با مردم باز می ماند و برعکس ، ارتباط مثبت او کاهش  و روابط منفی او تقویت می گردد .  نسبت به درس و تحصیل کم میل و نسبت به انجام وظایف و تکالیف اجتماعی ، خانوادگی و دینی بی رغبت وبه محافل اجتماعی ، و مجامع علمی و حتی فعالیتهای ورزشی کم علاقه می گردد و نه تنها از نظر جسمی ، کم اشتها و رنجور می شود و دچارتپش قلب و کم خوابی می گردد بلکه میل و اشتهای او به سیگار ومواد مخدر هم افزون می گردد و تاجایی پیش  می رود که به مصالح خود واطرافیان بی توجه گردیده و به مسائل عقلانی  و حکمتهای زندگی توجهی نداشته و به عکس ، به امور بی فایده ای نظیر طنز ، جوک ، شوخی و فکاهی های موجود در فضای مجازی رو می آورد و به تدریج پرخاشگر ، هتاک و بی حیا  می شود.

و خلاصه سخن آنکه ، با غرق شدن در فضای مجازی ، میل به امورمنفی در او زیاد و گرایش به امور مثبت در او کاهش می یابد . کم کم مسائل ارزشی – چه ارزشهای اجتماعی و چه ارزشهای دینی و حتی ارزشهای خانوادگی –  در او متزلزل می گردد و به تدریج لاقید و سکولار می شود. و به جای اینکه وبه جای اینکه فضای مجازی موجب رشد او شود سبب سقوط او می گردد.

امام علی (ع) فرمودند: غَیرُ مُدرِکِ الدَّرَجاتِ مَن اَطاعَ العاداتِ ؛ [6] هرکس تابع عادت شد ، از دست یابی به مراتب عالی انسانی باز می ماند.

 

 

 

 

 

 

                                               بخش دوم 

فضای مجازی ، جاذبه ها وآسیب ها

 

بی شک فضای مجازی نیز نظیر تمامی وسیله های ارتباط جمعی دیگر ، دارای جاذبه ها وکارکرد های مثبت گوناگون وآسیب هایی است که در اینجا به شماری از آن اشاره می شود .

  فضای مجازی ، نمایشگاه عظیم  علوم

یکی از مهمترین بهره های فضای مجازی ، فراهم ساختن امکان ارائه علوم گوناگون ونیز دریافت آن است ؛ به این معنی که  درفضای مجازی ، هم می توان علوم و دانش را در تمام زمینه ها در اختیار دیگران قرار داد و هم می توان این قبیل اطلاعات را به راحتی از طریق فضای مجازی دریافت نمود . بر این اساس ، هر فرد ، گروه ، سازمان ، نهاد ، پژوهشکده و پژوهشگاهی می توانند هر چه از معلومات ، اطلاعات و محصولات علمی خود راکه به آن دست یافته اند ، در فضای مجازی ارائه نمود ه و در مقابل ، تمامی دانش ، معلومات و اطلاعات مورد نیاز خودرا نیز از فضای مجازی دریافت کنند.

در واقع ، فضای مجازی  نمایشگاه عظیمی است که هم می توان  دست آورد های علمی را جهت بهره برداری دیگران به نمایش گذاشت و هم می توان دستاوردهای علمی دیگران را از آن نمایشگاه دریافت نمود.

1- ارائه علوم

امروزه ، هر اهل قلم، اهل هنر و اهل ابداع و ابتکاری که به دلیل  فقرمالی و نبود امکانات و تجهیزات ،  از ارائه محصولات علمی خود در دنیای واقعی ناتوان است ، می تواند بدون هزینه و یا با صرف هزینه ای اندک ، از طریق فضای مجازی ، حاصل تلاش خود را در معرض دید عموم قرار داده وهمگان را از محصولات خود بهره مند سازد .

بدین ترتیب ، افرادی که در صدد شناساندن خود و عملکرد خویش می باشند  فرصت نیکویی به چنگ می آورند وگروهی نیز که در پی تبلیغ وانتشار علم خود هستند و به حکم وظیفه شرعی وبه حکم ” زَکاةُ العِلمِ نَشرُهُ“ [7]  موظفند که علم خود را انتشار دهند در صورت عدم دسترسی به امکانات چاپ  وانتشار  می توانند از فضای مجازی ، سود جسته  به وظیفه خویش عمل نمایند .

در حقیقت ، مطابق دستور اسلام ، هیچ کس حق آن را ندارد که بخل ورزیده وبه بهانه های گوناگون ، از ارائه محصولات علمی خود به دیگران  دریغ ورزد ؛ بلکه به عکس باید سخاوتمندانه حاصل فکر وعمل خودرا در اختیار عموم قرار دهد ؛ چرا که نشر علم ، هم به ارتقای فرهنگ جامعه کمک می کند و هم از بهترین صدقه ها به شمار آمده وپاداشی عظیم دارد.

همچنین در روایات آمده است که چنانچه کسی برعلم وآگاهی مردم بیفزاید ، به تعداد تمامی افرادی که از آن علم بهره برده وبدان عمل نموده اند ،پاداش مشارکت در عمل نیک برای اونگاشته خواهد شد

اما نشر علوم در میان مردم دارای شرایطی است که برخی از آنها بدین قرار است :

• عدم نشر علوم انحرافی

درحقیقت ، ارائه علوم برای استفاده نیازمندان بسیارخوب است اما باید مواظب بود تا این معلومات باعث ایجاد انحراف در میان افراد جامعه نشود ؛ یعنی محصولات علمی ارائه شده باید به گونه یی باشد که  با مقدسات جامعه منافات نداشته باشد و چنان باشد که بهره گیری از این علوم ، سبب ایجاد  نقص وانحراف وزیان در اعتقادات ، اخلاقیات ورفتارهای مردم نگردد.

صاحب علم باید مراقبت نماید تا آنچه را که به فضای مجازی می فرستد ، سخن انحرافی نباشد ، به جای علم ، جهل نباشد و به جای هدایت ، ضلالت نباشد ؛ چون نشرسخن انحرافی ،  نوعی اضلال و گمراه کردن است و اضلال مردم نیزگناه بزرگی است.

مطابق آیه قرآن ، اضلال یک نفر به مثابه قتل تمامی مردم  است چه رسد به اینکه اضلال ، اضلال تعداد زیاد وجمعی کثیر باشد که در این صورت ،گناه آن عظیم ، عواقب آن وخیم و عذاب آن الیم خواهد بود.

امام صادق (ع) در این خصوص می فرمایند:  “…. وَ مَن اَخرَجَها مِن هُدًی اِلی ضَلالٍ فَقَد قَتَلَها “.[8]  ؛ هر کس انسانی را ازهدایت به گمراهی کشاند درحقیقت ، او را کشته است.

بر این اساس اضلال ،  نه تنها  به منزله قتل بوده و ارتکاب آن گناهی بزرگ است بلکه گناه آن شخص گمراه شده نیز برعهده گمراه کننده اوست ؛ یعنی هر گناهی که فرد گمراه شده  که به دلیل عمل به علوم انحرافی ، مرتکب شود ،  به پای گمراه کننده هم نوشته خواهد شد .

مقصود از گمراهی و اضلال ، طرح هر مطلب وموضوعی است که باعث شود اعتقادات ومقدسات ویا اخلاق  ورفتار یک فرد یا جامعه آسیب به بیند واز مدار صحت ودرستی خارج شده وبه جانب باطل و نادرستی حرکت نماید . و همین طور است اگر منجر به اغفال و یا فریب کسی شود.

 

امام باقر(ع) فرمودند : ” مَن عَلَّمَ بابَ ضَلالٍ کانَ عَلَیهِ مِثلَ اَوزارِ مَن عَمِلَ بِهِ وَلایَنقُصُ مِن اَوزارِهِم شَیئًا .”  [9] ؛  هر کس مطلب انحرافی و گمراه کننده ای را به کسی بیاموزد ، تمام گناهانی که گمراه شده بخاطر گمراهی حاصل از آن  انجام داده است ، به پای گمراه کننده نوشته می شود ؛  بدون آنکه از گناهان گمراه شده چیزی کم شود.

و ازاین رو است که  اضلال یکی از خبیث ترین اعمال شمرده شده است .

امام امیرالمومنین(ع)  در این خصوص  فرمودند : ” اَخبَثُ الاَعمالِ ماوَرَّثَ الضَّلالَ ” . [10]  پلیدترین کارها ، آن است که دیگری را به گمراهی بکشد.

از این رو ، می توان نتیجه گرفت که آن دسته از افرادی که حرف خلاف و ناپسند ، سخن انحرافی و کلام گمراه کننده را در اینترنت ، پیامکها و به طور کلی در فضای مجازی ، پراکنده می سازند ،  به پلیدترین کارها اقدام نموده اند .

حاصل آنکه انتشارعلم و دانش و نکات علمی در فضای مجازی اگر چه کار پسندیده ، ارزشمند و پرثوابی است و حتی نگارنده آن ، در ثواب کسی که آن را مطالعه نموده و به آن عمل می نماید ، شریک است و باعث رشد و ارتقای فرهنگ جامعه نیز می شود ؛ اما اگر در لا به لای نکات علمی مطلب نادرستی بیان گردد که باعث انحراف کسی شود ، عذاب الیم در پی خواهد داشت.

 

• عدم نشر علوم غیر مستند

بدون شک ، یکی از شروط  مسلّم ارائه علوم ، آن است که مطلب مورد نظر مستند باشد و از مبنای منطقی ، تجربی و یا دینی برخوردار باشد. هر وهم و تصوری را به نام علم نمی توان  مطرح ساخت  و هر خیال و توهمی را به نام دانش نمی توان منتشر نمود و هر سخن غیر واقع را به عنوان واقع  نمی توان ارائه کرد .

اگر بنا باشد هر کسی ، هر سخن نادرست و غیر واقعی را در فضای مجازی منتشر نماید ، آن وقت ، فضای مجازی نه تنها  غیر قابل اعتماد  بلکه غیر قابل استفاده خواهد گشت .

به منظور حفظ امنیت علمی و غنای فضای مجازی  ، هر مطلبی که در آن انتشار می یابد باید درست ، مستند، متقن و قابل اعتماد باشد.

به دلیل آفت های بی شمار سخنان کذب است که  منابع دینی از سخن مبتنی بر ظن و گمان برحذر داشته و آن را ملامت نموده و همگان را به علم ویقین و ارائه سخن مطابق با واقع و مستند به عقل ومنطق فرا خوانده اند .

پیامبر(ص) فرمود: ” اِذاظَنَنتُم فَلاتُحَقِّقُوا .”  [11]  هرگاه به چیزی گمان بردید ، آن را حقیقت مپندارید.

معنای این فرمایش آن است که گمان ، گمان است و حقیقت نخواهد بود پس گمان را لباس حقیقت نپوشانید و به دیگران ارائه ندهید.

امام امیر المومنین (ع) نیز فرمودند : ” لاتَقُولُوا فیما لاتَعرِفُونَ . ” ؛ [12]  چیزی را که نمی دانید و هنوز به آن معرفت پیدا نکردید ، نگوئید.

و همچنین فرمودند :

” دَعِ القَولَ فیمالاتَعرِفُ ” ؛ [13]  سخن گفتن پیرامون آنچه نمی دانی را واگذار و  به آن نپرداز .

در قرآن آمده : ” یااَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَقُولُوا قَولًا سَدیدًا ” ؛ [14]

ای مومنین ! تقوا پیشه کنید و سخن محکم و استوار بگویید.

حاصل تمامی آیات  وروایات در این خصوص آن است که دقت شود تا هر آنچه  تحت نام علم و دانش ارائه می شود  ،  علمی و مستند باشد و نیز باید از نشرسخنان ناشی از وهم و خیال و گمان و بیان مطلب بی مدرک و سند وحرفهای نامعتبر پرهیز کرد و با نقل سخنان  بی اساس وبی سند ، مردم را به انحراف نکشید.

 

• عدم نشرمسائل غیر قابل درک

اگر چه نشر علم ، بسیار ارزشمند است ؛ اما این نشر باید در میان اهل آن صورت پذیرد ؛  یعنی افرادی که  می فهمند و تحمل درک آن را دارند ؛ نه افرادی که توان درک آن را نداشته و به جای فهم ، دچار تردید و ابهام می شوند و در دام لغزش و سردرگمی گرفتار می گردند و همان معلومات اولیه خود را نیز از دست داده و دچار آسیب می گردند .

بنابراین ، توجه به این نکته ضروری است که طرح یک نکته علمی اگرچه  برای اهلش  قابل استفاده بوده و باعث رشد است اما درفضای عمومی که اهل و نا اهل – هردو – از آن بهره می برند ، می تواند موجبات لغزش افراد غیر متخصص را فراهم آورد .

حضرت عیسی ابن مریم (ع) فرمود: ” لاتُحَدِّثُوا الجُهّالَ بِالحِکمَةِ فَتَظلِمُوها ” ؛[15] به افرادی که  جاهل هستند و سخن علمی و حکیمانه شمارا نمی فهمند ، سخن فلسفی نگویید ؛ چرا که به آن سخن ظلم خواهید نمود .

به این معنی که  هم آنها نمی فهمند و نمی توانند از این سخن استفاده کنند و هم شما حق آن سخن را ادا نکرده اید ؛ زیرا آن را به اهلش نسپردید .

• عدم نشر علوم غیر مفید

علمی که در فضای مجازی ،  ارائه شود باید مفید باشد ؛ یعنی هر کسی که از آن آگاه گردید ، باید بتواند  از آن بهره ای به برد . و علمی که نه برای صاحبش و نه برای دیگران بهره ای ندارد  ، نه کسب آن روا است و نه ارائه و تعلیم آن به دیگری جایز است .

اهمیت پرداختن به علوم مفید در اسلام تاجایی است که امیر المومنین حضرت علی (ع) یکی از از اوصاف متقین را پرداختن به علم نافع معرفی نموده ومی فرماید: ” …. وَ وَقَفُوا اَسماعَهُم عَلَی العِلمِ النّافِعِ لَهُم ” ؛ [16]

از صفات متقین این است که به علمی که برای شان مفید است ،گوش می سپارند.

و نیز فرمودند : ”  عِلمٌ لایَنفَعُ کَدَواءٍ لایَنجَحُ ” ؛[17]   علم غیر مفید مثل داروی بی اثر است.

یعنی همان گونه که  داروی بی اثر، شفابخش نخواهد بود ، علم غیر مفید هم تاثیری نخواهد داشت.

در نقل آمده که یکی از دعاهای اولیای حق ، دوری از علم غیر مفید بود. زید ابن ارقم گوید که پیامبر(ص) همواره می فرمودند :

” اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِن عِلمٍ لایَنفَعُ ” ؛ [18]خداوندا !  از علم غیر نافع به تو پناه می برم .

خلاصه سخن آنکه ، اگر بنا است علم و دانش یا یک  محصول علمی در فضای مجازی انتشار یابد ، باید مفید و نافع باشد و باید از ارسال سخن غیرمفید و علم غیر نافع  پرهیز نمود.

عدم نشرعلوم شبهه ساز 

کسی که مطالب علمی و نکات دانشی در فضای مجازی منتشر می نماید ،  باید مواظب باشد که شبهه فکری و اعتقادی ایجاد ننموده و به اعتقادات مردم آسیب نرساند و یا در  فرهنگ ومقدسات مردم خدشه ایجاد ننماید . علم شبهه ساز  مانند غذای مسموم است ؛به این معنی که  همچنانکه غذای مسموم نظم بدن را مختل می کند، علم شبهه ناک  درسیستم فکری و اعتقادی افراد ، اختلال ایجاد می کند.

هر فردی که در فضای مجازی فعالیت می نماید ،  باید مواظب باشد تاکسی به وسیله قلم وکلام او دچار شبهه ، وسوسه وگمراهی نگردد ؛یعنی  ساختار فکری  مردم ، اعتقادات شان ، اخلاق شان ، دین شان و رفتار خوب شان دچار انحراف نگردد وباورهای آنها به شبهه آلوده نشود و قلب صاف و پاک شان با وَهم ، خیال ، شک و دودلی  غبارآلود نگردد .

حضرت امیر المومنین (ع) : در وصف منافقان می فرمایند:  ” وَ یَقُولُونَ فَیُشَبِّهُونَ  یُنافِقُونَ فِی المَقالِ وَ یَقُولُونَ فَیُوهِمُونَ “ ؛ [19] سخن می گویند وبا سخن شان دردل مردم شبهه ایجاد می کنند، گفتار منافقانه دارند وبا گفتارشان  ، وَهم وخیال را در دلها القاء می کنند.

کسانی که در فضای مجازی  ، مطلبی را منتشر می کنند ، باید مواظب باشند تا سخن آنها به منزله  تهمت و افترا نباشد و دقت کنند تاکسی براثر خواندن این مطلب نسبت به یک انسان مومن یا یک شخصیت خدمتگزار و یا نسبت به نظام اسلامی ودین بدگمان وبدخیال نشود ، دلسرد نگردد و یا احیانا به دلیل تاثیر این مطلب  از صراط مستقیم و از راه درست گمراه نشود.

گمراه کردن یک انسان به مثابه قتل آن است. امام صادق(ع) می فرمایند : ” مَن اَخرَجَها مِن هُدی اِلَی ضَلالٍ فَقَد قَتَلَها ” ؛[20]   هر کسی ( با سخن خود ) انسانی را از هدایت به گمراهی بکشاند ،  درحقیقت اورا کشته است.

 

پس نباید با بیان مطلبی در فضای مجازی ذهن افراد را آلوده کرد ودل آنها را نسبت به حقایق دین یا خدا وپیامبر(ص) و یا نسبت به انسانهای پاک و سالم ، آلوده ساخت.

علت اینکه  تهمت و افترا در اسلام  حرام است آن است که انسان پاک و درستکار بر اثر تهمت و افترا از چشم مردم می افتد وفرد مقبول و محبوب  با اتهام و افترا محبوبیت خودراازدست می دهد .

ام المومنین ام سلمه نقل می کند که پیامبر (ص) ، همواره به هنگام خروج از منزل ، این دعا را می خواند: ” بِسمِ اللهِ ، تَوَکَّلتُ عَلَی اللهِ ، اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ اَن اُضِلَّ اَو اُضَلَّ ” ؛[21]   به نام خدا وبا توکل به خدا ؛ خداوندا ! به تو پناه  می برم از اینکه کسی را گمراه کنم ویا اینکه گمراه شوم !

در قرآن آمده است :  ” وَمِنَ النّاسِ مَن یَشتَری لَهوَ الحَدیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبیلِ اللهِ ” ؛[22]  بعضی از مردم کسانی هستند که با تهیه سخنان باطل و بی اساس ، به گمراهی مردم می پردازند.

 

 

دریافت علوم

چنانکه ارائه ونشرعلوم در فضای مجازی پسندیده ، نیکو و گاه لازم و واجب است ، دریافت علوم و نکات علمی از این طریق هم امری پسندیده و گاه لازم است . در حقیقت  فلسفه ایجاد فضای مجازی ، دسترسی آسان همگان به اطلاعات است و همان طور که پیشتر اشاره شد فضای مجازی ،کتابخانه بزرگ ، شهر علم و دریای بی نهایت محصولات علمی است.

از جمله چیزهائی که به هنگام دریافت علوم ، نسبت به آن سفارش شده است  ، توجه به مفید وپسندیده بودن علوم است ؛ بر این اساس باید دقت شود تا علم دریافتی علاوه بر مفید بودن  ، مُضِل و گمراه کننده نیز نباشد .

امام باقر(ع) ذیل آیه (فَلیَنظُرِالاِنسانُ اِلی طَعامِهِ) فرمودند : مقصود از طعام ، علمی است که دریافت می کند ؛ ( عِلمُ الَّذی یَاخُذُهُ عَمَّن یَاخُذُهُ .[23] ) یعنی مقصود از طعام همان علمی است که از افراد دریافت می کند.

پس پیش از دریافت علوم ، باید به آن بنگرد و توجه کند ودقت نماید تا فاسد نباشد ،گمراه کننده نباشد و به اعتقادات ، اخلاق ، ارزشهای دینی و شیوه صحیح زندگی و رفتارهای او زیان وارد نسازد.

این قانون فقط درمورد علوم منتشر شده در فضای مجازی صدق نمی کند بلکه در همه موارد  باید انسان توجه کند تا آنچه به دست می آورد  برایش مفید باشد ، ودربُعدی از ابعاد زندگی ، مؤثر و نافع باشد و هیچ زیانی برایش نداشته باشد ؛  به ویژه  برای دین و اخلاق و رفتار وی مضر نباشد .

ونیز علومی نباشد که برآمده از قیاس ، بدعت و آرای فاسد افراد باشد.

خلاصه سخن آنکه ، گشت و گذار علمی درفضای مجازی کاری نیک و پسندیده و گاه لازم است اما باید مواظب بود تا آسیبی به او وارد نساخته و آرمان ، اعتقاد ، اخلاق و رفتار او را تباه نکند.

خود داری ازسرقت علوم 

منظور از سرقت علوم ،کپی محصولات علمی دیگران و ثبت آن به نام خود است(کپی رایت) . همان گونه که برداشتن  اموال و دارایی مادی دیگران که اختصاص به آنها دارد و خودشان آن را تحصیل نموده اند ، سرقت محسوب می شود ، بهره گیری از فعالیتهای علمی مانند مقاله ، کتاب ، نکات علمی و محصولات دانشی که کسی آن را با فکر و اندیشه  و تلاش و همت خود پدید آورده است ، بدون اجازه وذکر نام صاحب آن اثر ،  اشکال دارد و نوعی سرقت است.

ضمن اینکه این امر از نظر اخلاقی کاری مذموم و ناپسند است ، از نظر احکام شرعی و نگاه مراجع عظام هم کاری حرام و نامشروع شمرده می شود ؛ به عبارت دیگر  ، کپی رایت از نظر احکام شرعی دارای اشکال است .

براین اساس  اگر یک محقق مجاز به بهره گیری از نعمت فضای مجازی شد ، نباید به سرقت علم آلوده گردد وحاصل تحقیقات دیگران را که برای بهره گیری عموم در فضای مجازی منتشر می شود ،  سرقت نموده وبه نام خود انتشار دهد. این یک گناه بزرگ است. فرقی نمی کند که  فرد از طریق جستجو مطلبی را یافته و به نام خود ثبت کند یا اینکه آن مطلب رابه شخص دیگری بفروشد ، نظیر برخی افرادکه در نهایت تأسف ٍ، مطالبی را از اینترنت کپی کرده وبعد همان مطلب را به شخص دیگری می فروشند تا به نام او منتشر شود  .

این هم یک دروغ است و هم یک نوع سرقت است و هم یک معامله باطل و تجارت غیر قانونی.

تبادل اخبار

از ظرفیتهای مهم فضای مجازی ، تبادل اخبار است ؛ یعنی خبری داده می شود و خبری دریافت می گردد و این تبادل ، طیف وسیعی از فضای مجازی را به خود اختصاص داده است . فرقی نمی کند که اخبار سیاسی باشد یا اجتماعی ، علمی باشد یا فرهنگی ، فردی باشد یا اجتماعی ، داخلی باشد یا خارجی ؛ خلاصه همه نوع خبری در فضای مجازی مبادله  می گردد و این یک فرصت خوبی برای جریان یافتن خبر است.

براین اساس ، اخبار درکم ترین زمان ممکن ارسال و یا دریافت می شود. وپیامها به روانی و آسانی  رد وبدل می گردد وهمه اقشار ، پیامهای خود را در کم ترین زمان و به آسان ترین وجه داد و ستد می نمایند.

انسانی که اهل خبر است وآگاهی از اخبار و حوادث را دوست دارد ، مسائل مختلف در حوزه های گوناگون را پیگیری می کند و مایل است روزانه به اخبار مورد علاقه خود دست یابد و به آن اشراف پیدا کند، فضای مجازی را یک بستر خوب برای این کار خواهد یافت ؛ زیرا از این طریق ،قادر می گرددکه  در کم ترین زمان ممکن و با کم ترین هزینه ،  اطلاعات خود را به دست آورده و  به اخبار و حوادث اشراف یابد و بدین ترتیب ،  درتصمیم گیری ها وموضع گیری ها به راحتی نظر داده ومسائل را به خوبی تجزیه وتحلیل نماید و بدیهی است که مشرف به اطلاعات اشتباه نمی کند یا کمتر دچاراشتباه می گردد .

امام علی (ع) فرمودند : ” اَلعالِمُ بِزَمانِهِ لا یَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوا بِسُ” ؛[24]   هر کس با اشراف اطلاعاتی  به مسائل زمان و جریانات خود آشنا شود ، اشتباهات بر او غلبه نمی یابد و او را دچار خطا نمی کند .

اما همین توانایی تبادل اخبار در فضای مجازی دارای آسیبها وخطراتی است که باید به طور جدی از آن پرهیز نمود که در اینجا به برخی از مهمترین آنها اشاره می شود مانند :       1- افشای راز

در زندگی خصوصی هر فرد و یا خانواده ای به طور حتم ، خبر یا حادثه ای وجود دارد که پخش آن را به مصلحت ندانسته و از ابراز آن ناخرسند ونا راضی اند ؛ از این رو دوست نمی دارند که آن راز بر ملا شود و دیگران از آن با خبر گردند و حاضرند بار آن را با وجود سنگینی ، تحمل نموده و بردوش کشند و سالها با آن به سازند اما در عوض ، کسی از آن با خبر نشود.

براین اساس روشن است که  اگر کسی احیانا از آن راز با خبر شد و آن را در فضای مجازی منتشر نمود و بستر آگاهی دیگران را فراهم کرد و این راز را بر ملا  واین مستور را مکشوف نمود، گناه بزرگی  مرتکب شده است .

راز افراد  عورت افراد است  ؛ هم محفوظ نمودن آن واجب است وهم کشف وعلنی نمودن آن حرام  . “عبدالله سنان” گوید : از امام صادق (ع) پرسیدم :آیا عورت مومن بر مومن حرام است ؟ فرمود  : ”  نِعَم  ؛ قُلتُ اَعنی سِفلَیهِ  فَقالَ لَیسَ حَیثُ تَذهَبُ  اِنَّما هُوَ اِذاعَةُ سِرِّهِ ” ؛ [25]  بله ؛ گفتم مقصودم از عورت ، همان عورت پشت وپیش است . فرمود :  عورت فقط آن نیست که تو می پنداری بلکه مقصود از حرام بودن عورت ، همان افشای راز اوست .

پخش اسرار مومن ، نه تنها حرام بوده وعذاب آخرت را به همراه دارد بلکه در دنیا نیز مایه رسوایی خود شخص خواهد شد  ؛ آنچنان که  امیر المومنین (ع) فرمودند : ” مَن کَشَفَ حِجابَ اَخیهِ اِنکَشَفَ عَوراتُ بَیتِهِ ” ؛[26]   هر کس پرده راز برادرش را بردارد ، در واقع ، پرده ناموس خود را برداشته وپرده خانه واهل خانه اش را کنار زده است.

یعنی اینگونه نیست که فقط آبروی اورا ریخته باشد ، بلکه دست انتقام خداوند متعال،  آبروی اورا هم خواهد ریخت .

در تفسیر نمونه ذیل آیه  ” وَ اِذا جائَهُم اَمرٌ مِنَ الأمنِ اَوِالخَوفِ اَذاعُوا بِهِ .” می فرماید:

“از بلاهای بزرگی که دامنگیر جوامع مختلف می شود و روح اجتماعی و تفاهم و همکاری را درمیان آنها می کشد ، مسئله شایعه سازی و نشر شایعات است ؛ به طوری که گاه یک نفر منافق مطلب نادرستی را جعل می کند و آن را به چند نفر می گوید و افرادی بدون تحقیق درنشر آن می کوشند و شاید شاخ و برگهایی هم از خود شان به آن می افزایند و براثرآن ، مقدار قابل توجهی از نیرو ، فکر و وقت مردم را مشغول ساخته و اضطراب و نگرانی درمردم ایجاد می کنند وبسیار می شود که شایعات ، اعتماد عمومی را متزلزل می سازد و افراد جامعه را در  انجام کارهای لازم سست و مردد می نماید”.[27]

 

پس باید از افشای راز دیگران برحذر بود ؛ چه در فضای حقیقی وچه در فضای مجازی ؛ وباید به شدت از آن اجتناب نمود ؛ چنانکه امام صادق (ع) فرمود: ” اِیّاکُم وَالاِضاعَةَ ” [28]

از پرده دری و افشای راز کسی برحذر باشید.

آری ، نباید از فضای مجازی برای افشای راز کسی و سِرّ کسی استفاده کرد ؛ چرا که این امر علاوه بر عذاب دنیایی و آخرتی ، باعث سقوط و تباهی خود فرد هم خواهد شد ؛ چنانکه امام صادق(ع) فرمود: ” اِفشاءُ السِّرِ سُقُوطٌ “؛ [29]  بر ملا نمودن راز کسی ؛ نوعی سقوط است ؛ هم سقوط افشا کننده و هم سقوط فرد صاحب راز .

• شایعه سازی                               

شایعه سازی یعنی اینکه خبری را انتشار دادن و بر شیوع آن ، دامن زدن ؛ به نحوی که چیز محدود و مجهول ناگهان فراگیر شود و همه جا پخش گردد و به گوش برسد.

البته هر شیوع و انتشار و هر فراگیرشدنی ، بد نیست بلکه گاه پسندیده و لازم هم هست ؛ همانند اخبار  پسندیده و معروف ، اخبار مفید و مؤثر و اخباری که هر کس آن را بشنود بهره می برد. پیامبر (ص) فرمود :

” مَن سَمِعَ خَیرًا فَأفشاهُ فَهُوَ کَمَن عَمِلَهُ ” ؛  [30] هرکس چیز خوبی بشنود  وآن را علنی وپخش کند ، مانند کسی است که آن چیز خوب را انجام داده باشد .

اما مقصود از شایعه سازی ، اخباری است که کسی بدون توجه به حقیقت و واقعیت ، آن را ابداع و ایجاد نموده و سپس به شیوع و فراگیرشدن آن  دامن زند ؛ به گونه ای که خبرغیر واقع ونا صحیح  به دروغ تولید و پخش شود و درخصوص شیوع و پخش آن ، نیز تلاش  صورت پذیرد.  در این میان ،  فرقی نمی کند که آن شایعه را خود بسازد یا دیگران بسازند و او پخش ونشر کند . پیامبر (ص) فرمود : ” مَن اَذاعَ فاحِشَةً کانَ کَمُبدِئُها “. [31]   هر کس چیز بدی را  شایع کند ، مانند کسی است که آن را به وجود آورده باشد .

و امیر المومنین (ع) نیز فرمود  : ” مَن سَمِعَ بِفاحِشَةٍ فَأبداها کانَ کَمَن اَتاها“ ؛[32] هرکس چیز بدی را بشنود وآن را افشا وعلنی کند ، مانند کسی است که آن را انجام داده با شد .

و این امر درفضای مجازی بسیار بدتر ، خطرناکتر و فساد انگیزتر است ؛ زیرا دامنه نشر اخبار در فضای مجازی با شدت وسرعت بیشتری صورت می پذیرد ؛ از این رو افرادی که اخبار مبادله می کنند ، باید به این نکته توجه کنند تا اخبار دروغ و اخبار غیر واقع و احیانا اخبار حادثه ساز را در  فضای مجازی منتشرنساخته  و یا نسبت به گسترش آن اقدام  نکنند .

متأسفانه برخی از افراد بیمار و معیوب ، خوی شان این است که به بدی دامن می زنند و برآنند تا  بدی  را  شایع کنند.

امام امیر المومنین (ع) در این خصوص فرمودند: ” ذَوُوا العُیوبِ یُحِبُّونَ اِشاعَةَ مَعایِبِ النّاسِ” ؛[33]  انسانهای معیوب دوست دارند که عیوب مردم شایع شود و عیوب مردم بر ملا و مشهود گردد.

نقل است که پیامبر (ص) در ضمن دعائی فرمود: ” اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِن خَلیلٍ ماکِرٍ عَیناهُ تَرانی وَ قَلبُهُ یَرعانی اِن رَأی خَیرًا دَفَنَهُ وَ اِن رَأی شَرًّا اَذاعَهُ …” ؛[34]

خدایا ! به تو پناه می برم از دوستی که با دوچشم و قلب خود مرا می پاید تا اگر خوبی از من دید ، آن را پنهان و دفن کند واگر بدی از من دید ، آن را پخش نماید و شایع سازد.

در حقیقت ، باید کوشش نمودکه حتی اخباری که صحت آن محرز نیست هم عنوان نگردد .  رسول اکرم(ص) فرمود : ” لا تَرمِ اَحَدًا بِما لَیسَ لَکَ بِهِ عِلمٌ ” ؛[35]  چیزی را که نمی دانی وهنوز برایت محرز نگردیده است ، به کسی نسبت نده .

برهمین اساس ، روایات ، شایعه سازی و دامن زدن به اموری که مربوط به اسرار مردم ، آبروی مردم  یا نظام وحکومت است ونیز اموری که ایجاد اضطراب و یأس و ترس و ناامیدی می کنند را  منع نموده و مسلمانان را از پرداختن به این امور ، به شدت برحذر می دارند.

امام صادق (ع) می فرمایند:” اِیّاکَ وَ الأِذاعَةَ ” ؛[36]   از شایعه پراکنی به پرهیز.

 

خلاصه سخن آنکه ،  درتبادل اخبار درفضای مجازی باید مواظب بود واز انتشار خبر و پیامی که به آبروی افراد جامعه و یا آبروی نظام لطمه وارد می کند و یا احیانا جامعه رادچار پریشانی ، آشفتگی ، دلسردی ونا امیدی می سازد ، پرهیز شود.

” نا امید کردن مردم” هم در روایات مورد نکوهش است ؛ آنچنان که  امام باقر (ع) فرمود : ” اِیّاکَ اَن تَقنُطَ المُومِنینَ ” ؛[37]   از نا امید کردن مردم بر حذر باش !

براین اساس ، در فضای مجازی نیز باید از پخش هر خبری که باعث نا امیدی افراد می شود ، پرهیز نمود .

3- دامن زدن به اخبار تنش زا

تفاوت این امر با شایعه سازی آن است که در شایعه سازی اصل خبر ، غیر واقع و دروغ است اما در خبر تنش زا ، اصل خبر ممکن است صحت داشته باشد اما پرداختن به آن و بازانتشار آن و شیوع آن زیانبار است و برای کل جامعه  یا نظام ویا طایفه ای خاص خسارت بار است.

به طور قطع ، باید از اخبار تنش زا ؛ یعنی اخباری که کل جامعه را یا طایفه خاصی را تحریک نمود وبه اضطراب و تشویش می کشد یا خشم شان را بر می انگیزد و به قیام ساختار شکن و ا می دارد ، پرهیز نمود .

این نوع خبر تنش زا ، اگر چه ممکن است ذاتا بد نباشد ، اما به خاطر عوارض بد ،نتایج ناگوار وپیامد های حادثه ساز، انتشار  وشیوع آن بد است وباید از آن حذر نمود . امام امیر المومنین (ع) فرمود :

” اَقبَحُ الغَدرِ اِذاعَةُ السِّرِّ” ؛[38]   زشت ترین نوع خیانت افشای راز است .

4 – تهمت و افترا

تهمت و افترا ذاتا  بد ، نامشروع و حرام بوده و از گناهان کبیره شمرده میشود وفضای مجازی به دلیل شرایط خاص حاکم بر آن ،  از شرایط مساعدتری برای توسعه وشیوع تهمت وافترا برخوردار می باشد . تهمت و افترا به فرد ، گروه ، طایفه ، حزب و جناح و یا هر شخصیت  معتبر و محترمی از نظر عقل و شرع   ناپسند بوده  و بار آن بسیار گران و سنگین  و تحمل آن گاه نا ممکن است .

پخش تهمت وافترا در فضای مجازی مثل شیوع گاز سمی و مهلک در فضای حقیقی است ؛ به این معنی که در کم ترین  زمان ممکن جمع زیادی را به هلاکت و تباهی می کشد ؛ از آن جهت که افترا و تهمت ، اذهان و عقول آحاد جامعه را درکم ترین زمان ممکن آلوده ساخته و نسبت به شخص یا گروه متهم ، بدگمان و بدباور می کند و آنان را درنزد  مردم  شوم جلوه می دهد .  بر همین اساس است که تهمت به مُبرّی وبی گناه ، گناه کبیره  است وباعث نابودی ایمان می شود.

امام صادق(ع) می فرماید: ” اِذَا اتَّهَمَ المُومِنُ اَخاهُ اِنماثَ الاِیمانُ فی قَلبِهِ کَما یَنماثُ المِلحُ فِی الماءِ” ؛ [39]   هرگاه مومنی ، به برادر دینی خود تهمت بزند ، ایمان در قلب او ذوب می شود ؛ آنگونه که نمک در آب ذوب می گردد.

تهمت در فضای مجازی  امر ساده یی نیست که بتوان به سادگی از آن گذشت ؛ زیرا هرچند ممکن است انجام آن ساده باشد اما عوارضش بسیار سنگین است ؛ به سنگینی آسمان وکوه های سربه فلک کشیده .

امام صادق (ع) به نقل از حکیمی فرمود: ” اَلبُهتانُ عَلَی البَریئِی اَثقَلُ مِنَ الجِبالِ الرّاسِیاتِ ” ؛[40]    تهمت به انسان پاک وبی گناه ، سنگین تر از کوه های محکم و استوار است.

حضرت امیرالمومنین (ع) نیز در این خصوص فرمودند : “اَلبُهتانُ عَلَی البُراءِ اَثقَلُ مِنَ السَّمواتِ” ؛[41]

تهمت به انسان بی گناه ، سنگین تر از آسمانها است.

از این رو ،  باید از تهمت پرهیز نمود و نه تنها به عمد و با قصد ونیت قبلی به این کار اقدام ننمود  بلکه حتی اگر چیزی هنوز نامعلوم است وصحت وسقم آن آشکار نشده است نباید به کسی نسبت داد .

 امام امیرالمومنین (ع) فرمود: ” لاتَقُل مالا تَعلَمُ فَتَتَّهِمَ بِاَخبارِکَ بِما تَعلَمُ ” ؛[42]

آنچه نمی دانی نگو ؛ چرا که نسبت به آنچه می دانی متهم می شوی .

یعنی از اعتبار و ارزش تو کاسته خواهد شد ؛ چون  وقتی ندانسته سخن می گویی ، دانسته هایت هم مقبول نمی شود ؛ چون متهم می شوی به اینکه چیزهای ندانسته می گویی.

 

• نشرخبر غیرمفید

در تبادل اخبار درفضای مجازی ، آنچه تاکنون بر شمرده شد مربوط به اجتناب از اخبار آسیب رسان بود ؛ اما در اینجا سخن  از مفید و غیر مفید بودن اخبار است ؛ چون خبر دو نوع است : خبر مفید و خبر غیر مفید . “خبر مفید” خبری است که هر گاه شنونده آن را دریافت نمود ، بر معلومات او اضافه شده  ودر زمینه اعتقادی ، اخلاقی ، اجتماعی ، سیاسی و غیره ، نفعی به او برسد ؛ اما “خبر غیر مفید” خبری است که اگر شخصی از آن آگاه شد ، با وجود اینکه بر معلومات او  اضافه شده است اما  نتواند از آن بهره ببرد و در آن خبر ، هیچ استفاده مادی و معنوی برای او وجود نداشته باشد.

در روایات اسلامی از چنین خبری تعبیر به “مالا یعنی” شده است ؛ یعنی خبر غیر مفید .

نشر خبر غیر مفید پسندیده نیست ؛ چرا که کار بیهود و بی ثمری است و چه بسا همین اخبار غیر مفید  بستر ساز گناه و عذاب آخرت گردد .

پیامبر (ص) در این خصوص فرمود:  ” اِنَّ اَکثَرَ النّاسِ ذُنُوبًا یَومَ القِیامَةِ اَکثَرُ هُم کَلا مًا فیما لا یَعنیهِ ” ؛[43]   بیشترین مردم گنه کار در روز قیامت ،کسانی هستند که بیشتر ین کلام غیر مفید را داشتند.

ونیز نقل است که حضرت اباعبدالله الحسین (ع) خطاب به ابن عباس فرمود: ” لاتَتَکَلَّمَنَّ فیما لا یَعنیکَ فَاِنّی اَخافُ عَلَیکَ الوِزرَ” ؛ [44]  زبان به سخن غیر مفید بازنکن ؛ چرا که خوف آن را دارم که وزرو وبال آن ، دامنگیر تو شود.

بر این اساس ، افرادی که درفضای مجازی سیر نموده و با آن در ارتباطند ، نه تنها باید از هرگونه حرف ممنوع و کلام حرام مثل تهمت ، افترا ، استهزا و مسخره کردن ، شایعه سازی و شبهه افکنی و امثال آن پرهیز کنند بلکه حتی باید  از نشر هرگونه سخن غیر مفید و “مالا یعنی ” هم  پرهیز نمایند.

 

 

 

 

 

دولت الکترونیک

امروزه تقریباً در سیستم اداری همه کشورها از فناوری پیشرفته و وسایل الکترونیک استفاده می شود و دولت ها به نوعی به دولت الکترونیک مبدل گردیده اند و فضای مجازی به صورت اتوماسیون ، اینترنت ، ویدیو کنفرانس ، جلسات مجازی و…نقش مهمی را درحوزه برقراری ارتباط ایفا می کند ودر این راستا نیز به طور قطع محدودیت ها و آسیبهایی وجود دارد ؛ چنانکه بهره مندی ها ومنافع بسیاری وجود دارد ؛ یعنی هم چنانکه به مدد سیستم الکترو نیک و فضای مجازی کارها اعم از مکاتبات و مراسلات ، تشکیل پرونده ها ، بایگانی ها ، دسترسی به اسناد و… به آسانی صورت می پذیرد ، آسیبهایی هم وجود  دارد و خواه وناخواه به خاطر آسیبها محدودیت هایی هم منظور می گردد ؛ از آن روکه درنتیجه پیشرفت تکنولوژی ، متخصصان بسیاری نیز پدیدار می گردندکه با بهره گیری ازاین قبیل فناوریها ، به آسانی به اسرار سازمانی دست یافته واز آن سوء استفاده می کنند .

براین اساس اصحاب ادارات و سازمانها در هرمجموعه ای باید مواظب باشند تا اسرار اداری شان فاش نگردیده و هم چنین اطلاعات داخلی  و اسناد محرمانه شان به دست نا اهل نیفتد .

امام صادق (ع) فرمودند: ” اِیّاکُم وَ الاِ ضاعَةِ“ ؛[45]   از افشاء راز بر حذر باشید . بر این اساس، در جهت برقراری دولت الکترونیک وکاهش آسیب هاتوجه به نکات زیر ضروری است :

• صیانت اسرار اداری

هر سازمان و اداره ای دارای اطلاعات ویژه ای است که فقط افرادِ دارای صلاحیت ، اجازِه دسترسی به آن را دارا می باشند و افراد غیر سازمانی نسبت به آن اطلاعات ، اجنبی محسوب می شوند ؛ از این رو ، افرادی که به اتو ماسیون و سیستم اینترانت دسترسی دارند باید مراقبت نمایند تا مبادا اطلاعات آن را در اختیار نا اهلان قرار داده و از این طریق رازهای اداری را بر ملا سازند .

افشای اسرار اداری همچون افشای اسرار شخصی حرام است و حتی ممکن است جرم آن بیشتر و حرمتش هم شدیدتر باشد ؛ به ویژه اگر اسرار و اطلاعات به نحوی باشد که برای دشمن ، مقدمات نفوذ را فراهم کند و از این طریق به نظام و یا اجزای آن آسیب رساند ؛ که در این صورت ، گناه آن سنگین تر و کیفر آن تشدید می گردد و کم ترین کیفر آن سقوط است .

آنچنانکه  امام صادق (ع) فرمودند: ” اِفشاءُ السِّرِّ سُقُوطٌ” ؛ [46] افشای راز موجب سقوط است .

این سقوط ممکن است سقوط فرد از نظر ما فوق او باشد ؛ به این معنی که به او اعتماد نکند و یا سقوط او از اداره باشد که منجر به اخراج او گردد.

حتی مطابق دستور اسلام ، باید از افشای اطلاعات و اسرار اداری و غیر اداری نزد همسر و نوکر خود نیز پرهیز نمود ؛ چرا که آنها نسبت به اسرار اداره ، نا محرمند .

امام امیر المومنین علی (ع) فرمودند : ” لا تُطلِِع زَوجَکَ وَ عَبدَکَ عَلی سِرِّکَ ” ؛[47]

به همسر و نوکرت هم  رازت را نگو !

حاصل آنکه ، در صیانت از اطلاعات و اسناد ذخیره شده  در اتوماسیون و بایگانی شده در فضای مجازی سازمان  باید بشدت کوشا بود واز انتقال آن به غیر خود داری نمود ودقت نمود که هر فرد غیر مجازی _ حتی همسر و نوکر نیز –  محل اعتماد محسوب نگردند .

• صیانت امانت

اطلاعات یک سازمان و اداره ، امانت است و افراد آگاه به آن اطلاعات و نیز افراد مسئول  ، همگی امین آن اطلاعات اند ؛ اگر در صیانت آن توجه نکنند و یا کوتاهی کنند ، خیانت نموده و باید پاسخگو باشند .

امام امیر المومنین علی (ع) فرمودند. ” اِذاعَةُ سِرٍّ اُودِعتَهُ غَدرٌ ” ؛[48]  افشای رازی که به تو امانت سپرده شد ، خیانت است .

به عکس ، صیانتِ سِرّ و کتمان آن ، یک نوع امانت داری و وفاداری است . همانطورکه آن بزرگوار(ع) فرمودند : ” کاتِمُ السِّرِّ وَفِیٌّ اَمینٌ ” ؛[49]    آنکس که راز را حفظ می کند و مکتوم نگه می دارد ، انسانی وفادار و امین است .

خلاصه سخن آنکه ، اطلاعات  ، اسناد اداری امانت اند و ارائه آن به دیگری و یا باز گو نمودن آن به افراد غیر مجاز و در اختیار قرار دادن محتویات فضای مجازی و اتوماسیون اداری به دست غیر ، یک نوع خیانت است .

امام امیر المومنین علی (ع) در این خصوص فرمودند :” کُن بِاَسرارِکَ بَخیلًا وَ لا تُذِع سِرًّا اُودِعتَهُ فَاِنَّ الاِضاعَةَ خِیانَةٌ“ ؛[50]   نسبت به اسرار در اختیار (خواه فضای مجاز ی و غیره ) بخیل باش  و رازی را که به عنوان امانت به تو سپرده شد ، افشا  نکن چرا که افشای راز خیانت است .

ه – چت و گفتگو

یکی از بهره های فضای مجازی ، امکان چت و گفتگو است ؛ یعنی اینکه افراد با وجود اینکه از هم دورند و در فضا ی حقیقی فرسنگ ها میان شان فاصله است ؛ اما همین فاصله در فضای  مجازی نزدیک می شود ؛ به نحوی که می توانند همدیگر را ببینند و با هم مذاکره کنند ، گفتگو نمایند و گپ و گفت  داشته باشند ؛ چنانکه می توانند بسیاری ازجلسات علمی و اداری را هم در این فضا برقرار نمایند وحتی برگزاری کلاس درس ونیز مباحثات و مذاکرات علمی هم از این طریق می توان صورت داد .

بدیهی است فضای مجازی برای گفتگوی طرفینی همراه با امکان مشاهده یکدیگر بسیار خوب است ؛ چرا که علاوه بر گفتگو ، دیدار تازه می شود و با نگریستن به یکدیگر شیرینی گفتگو  حس می گردد و از این طریق آرامش پیدا می شود . والدین با فرزندان  و دوستان با یکدیگر و اقوام با همدیگر و… از این طریق می توانند گفتگو نموده و در سایه آن آرامش حاصل نمایند و فضای مجازی از این بابت یک نعمت  و یک وسیله آسایش است.

گفتگو به صورت حضوری ، هرچند مجازی ، از اخلاق بهشتیان است ؛ یعنی از جمله نعمتهایی که بهشتیان از آن بهره مندند ، همین مواجهه وگفتگو است ؛ آنچنانکه که در قرآن آمده است : ”  مُتَّکِئینَ عَلَیها مُتَقابِلینَ“ ؛[51]  رو به روی هم بر سریر تکیه می زنند ومحفل انس تشکیل می دهند واز مذاکرات چهره به چهره لذت می برند .

و نیز امام صادق (ع) در این خصوص فرمود :”  اَلنُّطقُ راحَةُ الرُّوحِ” ؛[52]   سخن آرامش جان است  ؛ یعنی حرف زدن وسخن گفتن – به ویژه به صورت چهره به چهره – مایه آرامش افراد می گردد .

خلاصه سخن آنکه ، چت وگفتگو ، زیبا وآرام بخش است ؛ چه در فضای حقیقی وچه در فضای مجازی ؛ اما باید توجه داشت که همچنان که گفتگو در فضای حقیقی ، دارای آسیبهایی همچون دروغ ، غیبت ، تهمت ، استهزا ، افترا وامثال آن است در فضای مجازی هم همان آسیبها وجود دارد  وباید در چت وگفتگو مواظب این آسیبها بود ؛ به ویژه گفتگوی سکس که باید از آن بشدت برحذر بود .

متأسفانه به دلیل شرایط خاص حاکم بر فضای مجازی ، نظیر بُعد فاصله وغیره طیفی از چت ها به این امر می پردازد که از این طریق ، چه زیانهایی که ناشی نمی شود وچه مفاسدی که صورت نمی  پذیرد.

در حقیقت ، در فضای مجازی امکان هر نوع گفتگویی وجود دارد  و حتی در فضای مجازی می توان همسر یابی کرد ؛ به این معنی که افراد در این فضا با یکدیگر آشنا شده ، گفتگو می کنند ، ایده های خود را برای زندگی  مطرح می سازند ، همدیگر را هم معرفی می نمایند و مانند فضای حقیقی برای نیل به ازدواج با هم مذاکره و گفتگو کرده و از شرایط برای زندگی آگاه می شوند .

اما همین گفتگو برای شناسایی و گفتگویِ به قصد ازدواج ، اگر جنبه سکس پیدا کند و با طرح سخنان ناپسند  شهوت را تحریک کند به نحوی که فضای گفتگو به فضای لذت جویی و کام گیری بدل شده و فضای معارفه و شناسایی به فضای هوس رانی و تاخت و تاز شیطان تبدیل گردد ،  محل اشکال خواهد بود ؛ چرا که این کار سرانجام به فساد منتهی می شود و از این طریق ، سوء استفاده های بسیاری صورت می پذیرد ، خسارتها پدید می آید و آبروها ریخته می شود و خانواده ها به مصائب جبران ناپذیر مبتلا می گردند .

پس چت خوب است اما نه به قیمت ابتلا به فساد و ریختن آبرو و هدر دادن شخصیت خانوادگی و به قیمت تباه نمودن آینده زندگی . و چت خوب است تا جایی که به فساد نیانجامد و  به تحریک شهوت منتهی نگردد  ؛ چرا که تحریک شهوت  مانند آلودگی  به فساد ، هم حرام و هم ممنوع است .

امروزه ، چه آمارهایی درخصوص گسترش فساد در رسانه ها دیده و شنیده می شود که منشاء آن همین چت ها است ؛ اموری که به دلیل استفاد ه نادرست از این وسیله ارتباطی به فساد وآبرو ریزی و سرانجام نزاع و کشمکش های خانوادگی و دادگاه و حبس و زندان و شلاق و حتی خود کشی و امثال آن منجر گردیده است .

اینجاست که دین هشدار می دهد و انذار می کند و از گفتگوی شهوت انگیز و  تحریک آمیز تحت هر شرایط ؛ چه در فضای حقیقی وچه در فضای مجازی بر حذر می دارد .

در قرآن می خوانیم : ”  فَلا تَخضَعنَ بِالقَولِ فَیَطمَعَ الَّذی فی قَلبِهِ مَرَضٌ وَ قُلنَ قَولًا مَعرُوفًا ” ؛[53]    سخن هوس انگیز نگویید تا شخص بیمار دل (تحریک شود و)  به سوی شما طمع کند و سخن نیکو  بگویید .

اگر چه خطاب مستقیم این آیه ، همسران پیامبر (ص) است اما مفاد آن برای همه بانوان بوده و مضمون آن این است که سخن خوب و قول نیک برای معارفه و احتیاجات روزمره بدون اشکال است ؛ اما سخنی که شهوت را تحریک نموده و بیماردل  را به هوس اندازد و فضای معروف و خوب را به فضای  هوس ، شهوت تبدیل نماید نا پسند است  و باید از آن بر حذر شد .

پس در فضای مجازی نیز اگر سخن در قالب ” قول معروف” باشد بدون اشکال است اما اگر به صورت “قول هَوَس ” باشد اشکال دارد . اینجاست که مراجع عظام در استفتا از چت ، آن را ممنوع و حرام می دانند ؛ چرا که به فساد و تحریک می انجامد .

و از همین رو است که معصومین (ع) از سخن غیر ضروری  با نا محرم و گفتگوهای طولانی و نیز شوخی با آنها و یا سخن گفتن زن با مرد نا محرم به همراه ناز و کرشمه را ناپسند شمرده واز آن بر حذر داشتند تا منتهی به تحریک شهوت و منجر به فساد نگردد .

امام صادق (ع) از پیامبر (ص) چنین نقل می کند که : ” وَ نَهی اَن تَتَکَلَّمَ المَرئَةُ عِندَ غَیرِ زَوجِها وَ غَیرِ ذی مَحرَمٍ مِنها اَکثَرَ مِن خَمسِ کَلِماتٍ مِمّا لا بُدَّ مِنهُ ” ؛[54]

پیامبر نهی فرمودند از سخن گفتن زن با غیر شوهر و غیر محرم خود به بیش از پنج کلمه ضروری .

و نقل است که پیامبر (ص) فرمود : ”  مَن فاکَهَ اِمرَأةً لا یَملِکُها حَبَسَهُ اللهُ بِکُلِّ کَلِمَةٍ کَلَّمَها فِی الدُّنیا اَلفَ عامٍ ” ؛[55]   هر کس با زن نا محرم به شوخی وخوش طبعی به پردازد  خداوند متعال در قبال هر کلمه اش هزار سال برایش در عالم آخرت زندان مقرر می دارد .

در تاریخ از قول ابو بصیر آمده است که فرمود :  به خانمی قرآن آموزش می دادم و از قضا روزی حین آموزش با او شوخی نمودم . بعد از مدتی که خدمت امام باقر (ع) رسیدم ،  حضرت به محض دیدن من  فرمود : به آن خانم چه گفتی ؟ من از خجالت روی خودم را پوشاندم . حضرت فقط با یک جمله که حاکی از شدت زنهار بود فرمودند :“ لا تَعُودَنَّ اِلَیها ” ؛[56]  دیگر به سوی آن زن بر نمی گردی  !  یعنی از ادامه تعلیم آن زن ، خود داری کن .

این روایات وآیات  حاکی از آن است که چت و گفتگو تا منجر به تحریک و فساد نشود ،  مانعی ندارد اما اگر منجر به آن شود و حتی احتمال فساد هم داده شود ، باید بر حذر شد .

و : تصاویر و عکس ها

از چیزهایی که در فضای مجازی بسیار زیاد وبه سهولت قابل بهره برداری است ، تصاویر و عکس ها است . تصاویر آسمانها ، زمین ، کوه ، دشت ، دریا ، سبزه ها ، چمن ها ، رودها، دره ها، حیوانات ، پرندگان ، آبزیان ، خاکزیان و هزاران و میلیونها مظاهر شگفت طبیعت که عقلها را حیران و دلها را واله و شیدای خود می کند  ونیز عکسهایی از بزرگان ، مشاهیر ، دانشمندان ، هنرمندان ، سیاستمداران ، نظامیان و مصلحان تاریخ ، حتی ستمگران منفور تاریخ ، اقوام گوناگون و گونه های مختلف انسانها و شیوه های زندگی شان و میلیونها نوع عکس های چشم نواز و آمیخته با جاذبه ها در فضای مجازی قابل مشاهده است .

دراسلام  بار ها در خصوص سیر و سیاحت و گردش در آفاق و انفس  سفارش شده است . خوشبختانه این سیر در  فضای مجازی به سهولت صورت پذیرفته  و  راه صد شبه  ، یک شبه طی می شود و به جای اینکه انسان به طبیعت برود ، طبیعت به نزد او می آید .

اینکه سفارش شده است  به آسمان ها و زینت های آسمان و چگونگی ساخت آن توجه  شود ، به شتران و به زمین و کوهها و دریا دقت گردد و  ظرایف و مظاهر و هنرِ تعبیه شده در اشیا ، ملاحظه گردد ، به این دلیل بوده است که  از این طریق ، به عظمت خداوند خالق  پی برده شده  و از شگفتیهای عالم ، درس گرفته و از تمدنها ، شاهکارهای انسان و مظاهر فرهنگ گذشتگان عبرت گرفته شود.

بی شک ، در فضای مجازی ، بهتر و بدون کمترین هزینه ای می توان به این دست یافت و با نظاره تصاویر و عکسها و نماهای شگفت انگیزِ ذخیره شده در فضای مجازی ، حظ وافر برد .

در واقع ، فضای مجازی می تواند کانون عبرت ، کلاس درس ، محیط آرامش بخش وحتی مسیر سیر و سیاحت باشد و انسان را از بسیاری از سفرها ، تحقیقات میدانی و گشت و گذارهای حقیقی خسته کننده  بی نیاز کند ؛ اما باید مواظب بود که این سیر وسیاحت ، در عین داشتن صدها فایده و هزاران ثمر ونتیجه ، زیان ها و آسیب ها هم دارد واز باب “ لِکُلِّ شَیئٍی آفَةٌ ” [57] ، آسیبهایی هم در این خصوص وجود دارد که در اینجا که به شماری از آن اشاره می شود .

• ارائه تصاویر مستهجن و خلاف عفت عمومی

دربهره گیری از فضای عظیم و گسترده تبادل تصاویر و عکسها ، دو نوع تبادل ناپسند وجود دارد ؛ یکی انتشار تصاویر و عکسهای نا هنجار و غیر مجاز در فضای مجازی  و دیگری دریافت  عکس های مستهجن و تصاویر غیر مجاز از همان طریق .

حال اگر کسی عکسهای مستهجن ، تصاویر سِکس و مناظر خلاف عفت عمومی – چه در مورد خود و چه درمورد دیگران – را در  فضای مجازی انتشار دهد ،  کاری نا مشروع و  خلاف مرتکب  شده و عملی ضد اخلاق انجام داده است . انتشار عکسهای مُهیّج ، تحریک کننده شهوت و فساد انگیز ، از آن رو که عفت عمومی را خدشه دار نموده  و هم بستر گناه را برای دیگران فراهم کرده است ،گناه بوده وامری خلاف شرع محسوب می شود .

افرادی که عکس بدن عریان خود و یا دیگران را در فضای مجازی منتشر می سازند ،  یک نوع آلودگی  ، یک نوع فساد  و یک نوع هنجار شکنی را توسعه می دهند و گناه آن کم نیست و شدت کیفر آن هم سنگین است .

پیامبر (ص) فرمودند :”  مَن اَذاعَ فاحِشَةً کانَ کَمُبدِیها ” ؛[58] هر کس کار زشت را انتشار دهد ، مانند کسی است که آن را انجام داده وبه وجود آورده  باشد .

ونیز فرمود :” اِنَّ اِظهارَ الفاحِشَةِ فاحِشَةٌ اُخری“ ؛[59] آشکار نمودن و علنی نمودن کار زشت ، خود یک زشتی دیگر است .

02 – سوء استفاده از فتوشاپ

فتوشاپ نرم افزار بسیار مؤثر وپر کاربردی است که می توان از طریق آن اقدامات مفید ، جالب و چشم نوازی را صورت داد ؛  مناظر زیبا آفرید ، مفاهیم بلند تربیتی را ارائه داد ، مواضع سیاسی و جهت گیریهای فکری را بیان نمود و برای تدریس و تفهیم مسائل علمی ، هنری و فرهنگی از آن استفاده کرد و خلاصه ، با استفاده از این نرم ازار  می توان ده ها و صدها مسائل و مفاهیم دینی ، علمی ، تاریخی ، اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی را به مخاطب منتقل نمود و با کم ترین هزینه و ارائه جذاب ترین شیوه ها نسبت به افزایش معلومات جامعه و ارتقای بصیرت و اصلاح رفتار اجتماعی ، افزایش انگیزه افراد در سطوح گوناگونون و… اقدام نمود .

اما متاسفانه گاه از این نرم افزار کار آمد و مفید سوء استفاده شده و در مسیر انحرافی به کار گرفته می شود.

گاه دیده می شود که با استفاده ازتغییر و تجمیع چند قطعه عکس ، صحنه ای به وجود آورده می شود که انسان بی گناهی مورد اهانت ، یا تهمت قرار می گیرد و با کنار هم چیدن  چند عکس به کمک این نرم افزار ، فرد بی گناهی را به داشتن روابط نا مشروع متهم نموده  و آبروی او را به خطر انداخت  .

اینکه با استفاده از این فناوری ،  زنی را به مردی منسوب کرده ویا نا محرمی را به دیگری بند کنند و از این طریق ، آبروی او را بریزند ،کار خطرناکی است وچه بسا از همین طریق ،آبروی انسان محترمی لگد مال شده و یا منجر به خود کشی ویا زندان و شلاق و اعدام شود ویا کانون گرم خانواده ای از هم پاشیده شود و یا میان دو طایفه  نزاعی شدید به وجود آیدکه صدمات جبرا ناپذیری را پدیدار سازد .

پرداختن به این گونه اعمال ، از چند جهت دارای اشکال است ؛  هم یک نوع جعل محسوب می شود که پیگرد قانونی دارد و هم یک نوع تهمت زدن به انسان بی گناه  است که خود گناه کبیره به حساب می آید . و اینکه عوارضی همچون قتل و حبس و شلاق و جدایی وفروپاشی خانواده  را در پی دارد که خود جنایت دیگری است.

ارسال تصاویر ویا بهره گیری از تصاویر – اگر چه کاری پسندیده ، نیک ، جالب وموثر است – اما اگر به تهمت منتهی شود ، حرام است.

از این رو ، پرداختن به اقدامات این چنینی از طریق فتوشاپ یا هر نرم افزار دیگری به ویژه در فضای مجازی ،گناه سنگینی است که به طورقطع  شخص نمی تواند از عهده بر آید.

در قرآن می خوانیم:” وَ مَن یَکسِب خَطیئَةً اَو اِثمًا ثُمَّ  یَرمِ بِهِ بَریئًا فَقَدِ احتَمَلَ بُهتانًا وَ اِثمًا مُبینًا ” ؛.[60]    هر کس خود مرتکب اشتباه یا گناه شود ، آنگاه آن گناه را به انسان بی گناهی نسبت دهد ، قطعا بار تهمتی بر دوش گرفته و گناه آشکاری را مرتکب شده است .

افرادی که با دست بردن درعکس از طریق فتوشاپ ، به اشخاص تهمت ناموسی وارد می آورند ، مصداق این آیه اند ؛ که هم گناه بهتان را بر دوش گرفته اند و هم مرتکب گناه آشکار شدند.

گاه این تهمت چنان سنگین است که افراد تا آخر عمر  نمی توانند زیربارآن قد علم کنند و گاه خانه نشین می شوند و چنان آبروی شان می ریزد که قدرت ظاهر شدن در جامعه را ندارند وگویا زیر کوهی عظیم ، زمین گیر شدند.

امام صادق (ع) فرمود: ” اَلبُهتانُ عَلَی البَریئِی اَثقَلُ مِنَ الجِبالِ الرّاسِیاتِ” ؛[61]

بهتان به بی گناه ،  سنگینی اش از سنگینی کوههای استوار و محکم ، بیشتر است.

بی شک فردی که به افراد تهمت می زند ، گناه سنگینی را در دنیا حمل می کند و در عالم آخرت هم کیفرش کوه عظیمی از آتش خواهد بود .  آنچنانکه پیامبر (ص) فرمود: ”  مَن بَهَتَ مُومِنًا اَو مُومِنَةً اَو قالَ فیهِ مالَیسَ فیهِ اَقامَهُ اللهُ تَعالی یَومَ القِیامَةِ عَلی تَلٍّ مِن نارٍ حَتّی یَخرُجَ مِمّا قالَهُ فیهِ ” ؛ [62]     هر کس به زن یا مرد مومنی بهتان زند یا چیزی به او نسبت دهد که در او نیست ، خداوند متعال او را بر تپه ای از آتش قرار می دهد و آنقدر او را نگه می دارد تا از عهده آنچه گفته یا نسبت داده است ، بر آید.

بهتان به اشخاص ، حتی در یک  محیط کوچک نیز حرام و گناه کبیره است ؛ چه رسد که این بهتان به فضای مجازی رود ، شایع و فراگیر شود و به خصوص اگر متهم از مقامات برجسته و انسانهای بزرگ و معروف جامعه باشد که در این صورت نمی توان گناه آن را از نظر سنگینی ،  تخمین زد . ازاین رو می توان نتیجه گرفت که شخصی که مورد تهمت واقع می شود هر قدر برجسته تر بوده واز آبروی بیشتر برخوردار باشد گناه تهمت به او بزرگ تر ومجازات آن سنگین تر خواهد بود .

حضرت علی (ع) فرمود : ” لا قِحَةَ کَا البَهتِ ” ؛[63]  هیچ وقاحتی مانند بهتان نیست .

 

03 – انتشار غیرمجاز عکسهای شخصی

این هم عیب و اشکال دیگر انتشار  تصاویر در فضای مجازی است . اگر فردی  ، عکس خود یا اقوام یا بزرگان را  با هدف معارفه یا برای بهره گیری دیگران درفضای مجازی منتشر نماید خوب است اما انتشار عکس غیر مجازی که با حرمت و حریم جامعه در تضاد است ویا عفت خود و خانواده یا اقوام و یا احیانا عفت عمومی را در فضای مجازی  مخدوش می نماید ، به هیچ وجه صحیح نمی باشد .

متاسفانه برخی افراد در ارسال عکس های خود عفت  را مراعات نمی کنند و تصویر بی حجاب و گاه عریان خود را  در فضای مجازی منتشر می سازند و با این کار هم حرمت  و  شأن و شخصیت خویش را مخدوش نموده ، خود را در معرض ابتذال قرار می دهند و هم عفت خود را لگد مال می نمایند و هم فضای مجازی را آلوده می سازند . این در حالی است که خداوند سبحان در قرآن می فرماید : ” یَحفَظنَ فُرُوجَهُنَّ … وَلا یُبد ینَ زینَتُهُنَّ …  وَلیَضرِبنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ” ؛ [64]   خانمها باید عورت وبدن خود را ازنگاه بیگانه حفظ کنند … زینت خود را نشان ندهند  … و با استفاده از پوشش ،  وگردن وسینه خودرا به پوشانند.

حال اگرکسی با وجود تاکید اسلام بر لزوم صیانت وحفاظت ، نه تنها خود را صیانت نکند ، بلکه  خود وتصویر خود را با استفاده از فضای مجازی در معرض دید بیگانه قرار دهد وبا این کار ، هم عفت خود وهم عفت جامعه را خدشه دار سازد ، به طور قطع ، مشمول کیفر الهی خواهدشد ؛ به این معنی که علاوه برکیفر سخت دنیایی ، به عذاب وکیفر آخرتی هم دچار خواهد شد ؛ چراکه این یک گناه شخصی ویک آسیب فردی نیست بلکه یک آسیب اجتماعی است که جامعه را آلوده نموده وبه حرمت وعفت جامعه  ضربه می زند .

 

04 – تماشای مظاهر طبیعت

از جمله چیزهایی که در دین به انجام آن سفارش شده است ، تماشای طبیعت است ؛ تا از طریق تماشا علاوه بر کسب لذت و آرامش و پی بردن به عظمت خلقت و شگفتیهای آفرینش ، هم عبرت و پندی برای زندگی  باشد و هم به شکر خداوند متعال  منتهی گردد.  فرقی نمی کند که این تماشا در فضای حقیقی صورت پذیرد و یا در فضای مجازی .

قرآن می فرماید : ” فَانظُرُوا اِلی آثارِ رَحمَةِ اللهِ“ ؛ [65]  به آثار رحمت پروردگار نگاه کنید .

بله ؛ پهنه طبیعت  نظیر دریاها، کوهها ، سبزه ها ، دره ها ، چشمه ها ، جنگلها ، حیوانات ، آبزیان ، خاکزیان وغیره همه از آثار رحمت پروردگار است که تماشای آن ، دیدگان را بینا ، دلها را زنده و عقول را شگفت زده می کند .

و در جای دیگر فرمود : ” قُلِ انظُرُوا ما ذا فِی السَّمواتِ وَ الاَرضِ“ ؛[66]   بگو نگاه کنید چه چیزی در آسمانها و زمین است .

کتاب شریف “تفسیرنمونه ” ذیل این آیه می فرماید :

” این همه ستارگان درخشان و کرات مختلف آسمانی که هر کدام در مدار خود در گردشند ، این منظومه های بزرگ و این کهکشانهای غول پیکر و این نظام دقیقی که بر سراسر آنها حکم فرماست ، همچنین ، این کره زمین با تمام عجایب و اسرارش و این همه موجودات زنده متنوع و گوناگونش ، درست در ساختمان همه اینها بنگرید و با مطالعه آنها به مبداء جهان هستی آشنا و نزدیکتر شوید . “[67]

در روایات هم بر تماشای این مناظر و امثال آن نظیر نگاه به سبزه ، آب جاری ، صورت زیبا ، کعبه ، دریا ، صفحه قرآن ، چهره برادر دینی ، صورت والدین ، پیشوایان معصوم و عالمان دینی تاکید شده است .[68]

خلاصه سخن آنکه ، مشاهده و تماشای مظاهر طبیعت آسمانی و زمین و انواع جنبندگان ، امری مباح ، پسندیده و مورد تاکید و گاه لازم است و فرقی نمی کند که در فضای حقیقی باشد یا در فضای مجازی و فرقی نمی کند برای عبرت باشد یا برای پی بردن به عظمت خالق قادر متعال و یا برای کسب لذت و آرامش روح .

باید دانست که درکنار هر گلی خاری وجود دارد  و با هر سودی زیان هم متصور است و در مقابل هر حقی باطلی هم وجود دارد و درکنار هر خیری شری هم قابل تصور است  . پس انسان باید مواظب باشد تا دچار زیان و باطل و شر نگردد ؛ هر چند که چشم انسان که مجاز است تا به همه مظاهر طبیعت بنگرد و از آنها لذت ببرد اما  باید توجه شود که درکنار همه این لذت ها وبهره مندی ها  خطرات و آسیبهایی هم وجود دارد که  باید از آن  حذر نمود ؛ چرا که شیطان حتی از چشم انسان – این نعمت بزرگ خدادادی –  نیز به نفع خود استفاده نموده وآن را کمین گاه خود قرار می دهد و انسان را از همین زاویه دچار آسیب می کند .

امام علی (ع) می فرمایند :” اَلعُیُونُ مَصائِدُ الشَّیطانِ” ؛ [69]  چشم ها کمینگاه های شیطانند .

بر این اساس باید مواظب بود و چشم خود را به طورمطلق آزاد نگذاشت بلکه در همه جا از جمله فضای مجازی آن را کنترل کرد .

امام علی (ع) می فرمایند : ” مَن اَطلَقَ طَرفَهُ کَثُرَاَسَفُهُ” ؛[70]  . هر کس چشم خود را یله و آزاد گذاشت ، تأسّف و اندوهش زیاد شد .

چشم در همه جا باید تحت کنترل و إشراف باشد ، به ویژه  در محیط های خطرناک که دارای نکات تحریک کننده ای است که توجه به آن جز زیان وحسرت چیزی برجای نخواهد گذاشت . نکته مهم دراین میان آن است که در تماشای هر قسمت از مظاهر طبیعت که مقرون به شگفت ، زیبایی ، عظمت و شکوه خالق متعال است ، باید شکر خدارا به جای آورده و زبان به ترنم الحمد لله گشود و در اوج تحسین ، این جمله را تکرار نمود که : ”  تَبارَکَ اللهُ اَحسَنُ الخالِقینَ “. [71]

 

ز . تبلیغات و معرفی محصولات 

یکی از ظرفیتهای دنیای مجازی ، همانند ظرفیتهای دنیای حقیقی ، تبلیغات ، به ویژه تبلیغ کالا ومتاع است . افرادی که دارای محصولات و تولیداتی بوده ومتاع و اقلام مورد نیاز زندگی را ، خلق می کنند و برآنند تا به نحوی محصول خود را به فروش به رسانند واز این طریق امرار معاش نمایند ، می توانند به عنوان یکی از راه های جلب مشتری از فضای مجازی استفاده کنند .

بدیهی است که فضای مجازی درتبلیغات ومشتری یابی هم بُرد بیشتری دارد وهم سرعت بیشتری . در فضای مجازی، افراد می توانند در کم ترین زمان ممکن و به بهترین وجه ، محصول خود را معرفی نموده و در کوتاه ترین زمان ممکن ، مشتری دلخواه را یافته و باکم ترین هزینه وبیشترین بهره ، کالای مورد نظر خود را به فروش برسانند .

پس فضای مجازی ، فضا و فرصت خوبی برای تبلیغات فروش یا خریدکالا است ؛ اما در این زمینه نیز رعایت دو نکته ، مهم وحائز اهمیت است   یکی فریب و دیگری تملق ؛ که در اینجا به طور مختصر شرح می گردد .

01 فریب 

استفاده ازفریب در تبلیغ کالا ، یکی از ناپسند ترین شیوه های معرفی یک کالا است  .  فریب یعنی مشتری را گول زدن و او را به اشتباه انداختن ، کالای ناسالم را سالم القا نمودن ، متاع نامرغوب  را مرغوب جلوه دادن وبی کیفیت را کیفی ارائه کردن  و خلاصه ، چیز بد را با بزک  نمودن ، خوب  نشان  دادن.

هر چند تبلیغات خوب است ؛  اما فریب در تبلیغات ، حرام و ناپسند  بلکه از اخلاق زشت و پست می باشد .

امام امیر المومنین (ع) فرمود:

” لا تَعمَل بِالخَدیعَةِ فَاِنَّهُ خُلُقٌ لَئیمٌ ” ؛ [72]   اقدام به فریب نکن  ؛ چرا که فریب ، از پستی بوده و دون شأن انسان است.

واز این رو است که مسلمان حقیقی به دنبال فریب مردم نیست ؛ چون شأن وجایگاه انسان مسلمان بالا  و  والا است و می داند که هر گز نباید به کاری به پردازد که برخلاف شأن مسلمانی اوست .

پیامبر(ص)فرمودند: ” مَن کانَ مُسلِماً فَلایَمکُر وَ لایَخدَع” ؛[73]   هرکس مسلمان است، نباید بر ضد کسی نقشه کشیده وبر ضد  اودست  به نیرنگ  بزند .

بر این اساس ، می توان در یافت که فریب دادن از اخلاق انسان کریم ، به دور می باشد و انسان فریبکار نه تنها دردنیا آلوده به خوی و خلق پست و زشت می شود که در عالم آخرت هم اهل نار و اهل آتش جهنم  خواهد شد.  پیامبر (ص) از قول جبرئیل نقل می کند که این فرشته مقرب  همواره می گفت:

” اِنَّ المَکرَ وَالخَدیعَةَ فِی النّارِ” ؛[74]     مکروفریب هردو درآتش اند.

از سوی دیگر ، یکی از قوانین ثابت شده در عالم تجارت  آن است که هنگامی که افراد  که درتبلیغات به خدعه و فریب دست می زنند ، نه تنها نمی توانند بر مشتری خود بیفزایند ؛ بلکه به مرور ، از تعدادمشتری های آن ها نیز کاسته خواهد شد  ؛ چرا که نیرنگ ودروغ عاقبت ندارد . فریب ، بد عاقبت است وانسان عاقل و حکیم خود را به فریب آلوده نمی کند. انسانِ در جستجوی مشتری تنها از طریق تبلیغ حکیمانه و عاقلانه وبا معرفی ویژه گی های حقیقی کالا ومحصولات خود  می تواند  به نتیجه مطلوب دست یابد  نه از راه خدعه و نیرنگ و فریب .

از این روست که امیر المومنین (ع) فرمودند : ” رَأسُ الحِکمَةِ تَجَنُّبُ الخُدَعِ“؛[75] سرحکمت ، پرهیز از نیرنگ است.

02 تملق 

در تبلیغات ،  باید همواره حقیقت و واقعیت را بیان نمود و محصول  را  همان گونه که هست   به مشتری شناساند  واز اظهار نکته های غیر حقیقی ، تصنعی ونمایشی پرهیز  نمود .

تملق یعنی تعریف بی جا یا نادرست از یک شخص ویا یک شیء .  به عبارت دیگر ،  تعریف فوق استحقاق و فراتراز حقیقت از یک شیء یا شخص را  تملق گویند .

آنچنان که امام علی (ع) فرمودند : ”  اَلثَّناءُ بِاَکثَرِ مِنَ الاِستحقاقِ مَلَقٌ” ؛[76]   تعریف و تمجید بیش از استحقاق ، تملق است .

این سخن حاکی از آن است که تبلیغ و تعریف از یک متاع و کالا یا شخص ، سازمان و برنامه و سیستم  ، بیش از اندازه و فراتر از استحقاق ، تملق است و تملق امری ناپسند و به دور از سیره پیامبران است می باشد ؛ آنچنان که امیر سخن حضرت امام امیرالمومنین(ع)فرمود: ” اِیّاکَ وَ المَلَقَ فَاِنَّ المَلَقَ لَیسَ مِن خَلائِقِ الاِیمانِ” ؛ [77]

از تملق بپرهیز ؛ چرا که تملق از اخلاق ایمان ومومن نیست .

ویا نیز فرمود: ” لَیسَ المَلَقُ مِن خُلُقِ الأنبِیاءِ” ؛[78]  تملق از شیوه های پیامبران نیست.

حاصل سخن آنکه ، استفاده از فضای مجازی برای تبلیغ کالا ها ومحصولات ، امری پسندیده بوده وبه نوعی استفاده بهینه به شمار می آید ؛ اما باید مواظب بود تا به منظورتبلیغ کالا برای فروش در دام تملق ، اغراق  ،  لاف و گزافه گویی و خلاصه ، تعریف بی جا و فراتر از واقعیت و حقیقت گرفتار نگردید ؛ چرا که این امر به دور از کرامت انسان و به دور از اخلاق ایمان و انبیا است و تملق ولاف زنی بدترین نوع دردها است ؛ چنانکه امام امیر المومنین(ع) فرمودند : ” اَدوَءُالدّاءِ اَلصَّلَفُ” ؛[79]    بدترین درد ، لاف زدن و ستایش بی جا است .

پس تبلیغ در فضای مجازی ، بسیار نیکو و پسندیده است ؛ اما به شرط عاری بودن از لاف و گزاف .

 

 

ح 0  بازی ها وسرگرمی ها 

یکی از بهره های فضای مجازی ، بازی وسرگرمی است . بازی کردن یعنی انجام کاری به قصد لذت و تفریح . [80]

براین اساس ، بازی ، کاری است که فائده ونتیجه عقلائی  نداشته ،  فقط انسان را سرگرم می کند ؛  هر چند که امروزه برخی از بازی ها به قصد افزایش هوش وتوانایی درک انسانها و یا با اهداف خاص سیاسی ودینی طراحی می شوند .

بازی ذاتا حرام نیست بلکه امری مباح و جایز است ؛ چون منعی ندارد که انسان ، گاه کاری را به قصد تفریح و لذت انجام دهد واحیانا کاری که منافع مالی ومادی ندارد،  صورت دهد تا از این طریق مدتی خود را از مشکلات و گرفتاریهای زندگی خلاص کند و لحظاتی – هر چند کوتاه –  روح و جان خود را از کار وتلاش  و امور روز مره زندگی غافل سازد وبه تفریح ولذت به پردازد .

زندگی انسان باید با هدایت  عقل بگذرد و چراغ و راهنمای زندگی ، باید عقل و خرد انسان باشد وتازمانی که عقل بر زندگی حاکم باشد ، آن زندگی رو به رشد و رو به کمال است واگر از عقل به دور شد  زندگی رو به سقوط خواهد رفت  .

از این رو، نباید ازمدار عقل خارج شد و از هر آنچه که باعث زوال عقل است  مثل شراب و هر چیز مست کننده و یا خشم و غضب ، پیروی از هوس و نیز سرگرم شدن طولانی به بازی و تفریحات  باید حذر نمود ؛ چرا که این امور ، عقل را دور می کند  و انسان را از پرداختن به امور مفید وضروری باز می دارد .

امام امیر المومنین (ع) فرمودند :” شَرُّما ضیعَ فیهِ العُمرُ، اَللَّعبُ” ؛[81]  بدترین چیزی که عمر انسان با آن تباه می شود ، بازی است .

 

ونیز فرمودند : ” لایَثُوبُ العَقلُ مَعَ اللَّعبِ ” ؛[82]   عقل و بازی باهم سازش ندارند.

پس بازی اگر چه ذاتا حرام نیست اما اگر از حد خارج شده وبه افراط برسد ممنوع است . سرگرم شدن به فضای مجازی واستفاده از آن به عنوان یک محیط برای  بازی و سرگرمی ، اگر چه ذاتا حرام نیست ؛ اما  اگر از حد بگذرد ، به ویژه اگر به صورت اعتیاد درآید ، به طور قطع دارای اشکال بوده  واسلام آن را نمی پسندد وبشدت از آن برحذرمی دارد.

متأسفانه عده ای به جای اینکه از فضای مجازی بهره مفید برده و از این دریای بی کران علم وآگاهی در جهت رشد وترقی خود واطرافیان سود به برند ، تنها به بخش بازی ها وسرگرمی ها ی آن پرداخته وخود را با آن مشغول می دارند وتا جایی پیش می روند که به آن معتاد می گردند ؛ به نحوی که از زندگی روزمره خود غافل شده  و از مشاغل مفید و مؤثر باز می مانند.

امام علی (ع) در این خصوص می فرماید : ” لایَفلَحُ مَن وَلَهَ بِاللَّعبِ وَ استَهتَرَ بِاللَّهوِ وَالطَّرَبِ” ؛[83]   هرگز رستگار نمی شود آن کس که شیدای بازی شود و به کار بیهوده وجزئیات شیفته گردد.

خلاصه سخن آنکه ، انجام بازی درفضای مجازی صرف نظر از نوع حرام آن – که ممنوع و نامشروع است و انسان باید از آن اجتناب نماید  –  نباید  به حد افراط و زیاده روی برسد ؛ به نحوی که جای کار و تلاش را اشغال نموده و مزاحم جریان عادی زندگی ومانع انجام کارهای عقلانی وپرداختن به امور مفید و ضروری گردد ویا حتی به صورت اعتیاد درآید ؛ به گونه ای که  برافکار و اندیشه فرد مسلط شده وتا جایی پیش رود  که وی دائم به آن مشغول شود ونتواند آن را ترک کند ؛  دراین صورت ، به طورقطع بازی ، در فضای مجازی دارای اشکال بوده وممنوع است ؛ هم از نظرعقل ، هم شرع وهم عرف .

اما اگر چنین نشود ؛ یعنی بازی به صورت عادت درنیاید و افراطی هم در کار نباشد ،  بلکه گاهی از باب زنگ تفریح زندگی ،  لحظاتی به بازی وسرگرمی مشغول شود ، مانع ندارد.

 

 

جستجو درفضای مجازی

یکی از مهم ترین کاربردهای فضای مجازی ، فراهم سازی امکان جستجو در تمامی زمینه ها ی علمی ، تاریخی ، خبری ، اطلاعاتی و… است ؛ از این رو ، فضای مجازی بستر مناسبی است برای محققان ، پژوهشگران ، جویندگان هر مسئله مورد نیاز و هر موضوع قابل بهره برداری.

محققانِ کتابخانه ای ، محققان تاریخی ، محققان آماری و محققان آثار واخبار گذشتگان ، همگی ،  بهترین ، بزرگ ترین وگسترده ترین کتابخانه ها را در فضای مجازی خواهند یافت .

کمتر اتفاق می افتد که پژوهشگری ، وارد عرصه فضای مجازی بشود و با دست خالی برگردد . هر کس با هر ایده  و با هر سؤالی ، پس از ورود به فضای مجازی وبا اندکی جستجو به مقصودش – هر چند اندک – خواهد رسید .

در حقیقت  ، با توجه به اهمیت بسیاردین به مسئله تحقیق و پژوهش واینکه به کرات وبا شیوه های گوناگون ، زن ومرد مسلمان را به جستجوی علم ،آگاهی ، بصیرت ، فهم و رشد عقلانی و عاطفی  فرا خوانده است ، می توان گفت که فضای مجازی کمک خوبی ، برای نیل  به این مقصود بوده و بستر مناسبی  برای تحقیق در زمینه های گوناگون است.

در حقیقت می توان ادعا نمود که اسلام  جستجوی علم را واجب می شمارد ؛ چراکه رسول خدا(ص) فرمودند: ” طَلَبُ العِلمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ وَ مُسلِمَةٍ” ؛ [84] جستجو برای یافتن دانش ونکات علمی ،  برهر مرد وزن مسلمان واجب است .

از این رو  به سیر و سیاحت علمی جهت دستیابی  به علم  دستور می دهد ؛ حتی اگر  آن علم در بلاد کفر باشد ؛ آن گونه که رسول خدا (ص) فرمودند: “ اُطلُبُوا العِلمَ وَلَو بِالصّینِ” ؛[85]

ویا به جستجوی دانش وعلوم  تا فرو رفتن دردریا و همراه با تلاش سخت و خون دل خوردن فرمان  می دهد ؛ چنانکه امام سجاد (ع) فرمود: اُطلُبُواالعِلمَ وَلَو بِخَوضِ اللُّجَجِ وَ شُقِّ المُهَجِ.[86]

و روشن است که فضای مجازی نیل به این مهم ودستیابی بدان را آسان می سازد ؛ اما باید دانست که استفاده از فضای مجازی برای این امور اگر چه مباح و مؤکد است اماباید مواظب آسیبهای ناشی ازآن هم بود تا دچار خسران نگردید و نیز از این نعمت بزرگ  استفاده مناسب را به عمل آورد .

و یکب از آسیب های مهم در این خصوص  جستجو درامور شخصی و اسرار مردم است . امروزه که زندگی مردم به سمت الکترونیکی شدن پیش  می رود و تمامی مشخصات و حتی اسرار مردم در سیستم الکترونیک نگهداری می شود ، جستجو و رمز شکنی و  ورود به اسرار مردم یکی از شایع ترین آسیبهای این فضا به شمار می آید ؛ این در حالی است که همان گونه که پیش تر اشاره شد  است ، اسرار مردم ، عورت است ؛ یعنی لازم الستر است و باید پوشیده بماند . عیب ها و لغزشهایی که مردم در زندگی دارند و می خواهند آن را پنهان نگه دارند تا کسی از آن با خبر نگردد ، از اسرارآنها  است و نباید افشا  شود . دین و شریعت هم اسرار بودن آن را تائید می کند و بر پوشش آن تاکید دارد واز افشای راز  توسط هر کس ، حتی خود شخص ، بر حذر می دارد.

امام امیر المومنین (ع) فرمودند : ” اِنَّ لِلنّاسِ عُیُوبًا فَلاتَکشِف ما غابَ عَنکَ فَاِنَّ اللهَ یَحلِمُ عَلَیها وَ استُرِ العَورَةَ ما استَطَعتَ یَستُرِاللهُ عَلَیکَ ما تُحِبُّ سَترَهُ” ؛[87]به طور قطع ،  مردم دارای  عیب ها یی هستند ؛ پس شما آن مقداراز عیوبی که بر تو پوشیده شد ، افشا نکن ؛ چرا که خداوند متعال حلیمانه ، آن را بر می تابد وافشا نمی کند  و تو هم  تا می توانی عورت و راز مردم را بپوشان ؛ چرا که خداوند در قبال آن ، اسرار تورا که دوست داری پوشیده بماند ، می پوشاند.

پس وظیفه اصلی افراد به هنگام جستجو ودستیابی به اطلاعات  ،  پوشیده نگه داشتن اسرار است . حال اگر کسی  بر آن شود که اسرار دیگری را فاش کند و با شکستن رمزها درفضای مجازی ،  اسرار و مستورهای افراد را افشاء نماید کار بسیار ناپسندی را مرتکب شده است و به طور قطع کیفر سنگینی در انتظار اوخواهد بود  ؛ هم کیفر دنیایی وهم کیفر آخرتی . از این رو ، اسلام انسان را از جستجوی عورت و اسرار مردم باز می دارد.

پیامبراکرم (ص) فرمودند : “ لاتَتَّبِعُوا عَوراتِ المُومِنینَ فَاِنَّهُ مَن تَتَبَّعَ عَوراتِ المُومِنینَ تَتَبَّعَ اللهُ عَوراتِهِ وَمَن تَتَبَّعَ اللهُ عَوراتِهِ فَضَحَهُ فی جَوفِ بَیتِهِ” ؛[88]

هرکس به جستجوی عورت و اسرار مومنین بپردازد ، خداوند متعال در قبال آن به جستجوی عورت و اسرار او می پردازد و معلوم است که هر کسی که خداوند به جستجوی اسرارش باشد ، اورا رسوا می کند ؛ هرچند که در عمق خانه اش مخفی شده باشد .

یعنی جستجوی اسرار مردم چنان زشت و نا پسند است که خداوند ، خود ،  به مقابله با آن می پردازد و تقابل خداوند ، همان مقابله به مثل است تا شخص بفهمد که افشای اسرار مردم چقدر قبیح و زشت و چقدر اندوهبار است.

حاصل آنکه ، تحقیق و پژوهش درفضای مجازی بسیار خوب است اما باید مواظب بود تا در مسیر جستجو ، به جستجوی اسرار ، عیوب و عورات مردم پرداخته نشود ؛به این ترتیب که از کنکاش در خصوص آنها ونیز انتشار آنها پرهیز شود .

ارائه و بهره گیری از خدمات

امروزه ، فضای مجازی بستر پهناوری برای ارائه خدمات و سرویسهای خدمتی است ؛ خدمات پولی ، خدمات بانکی ، خدمات اعتباری و مالی وامثال آن که دهها سازمان و نهاد و اداره نظیر آب ، برق ، گاز، مخابرات ، مالیات ، بیمه ، بانک ، حمل و نقل شهری و بین شهری و … از آن استفاده نموده و امور مالی واداری خویش را از این طریق  سامان می بخشند .

براین اساس ،  فضای مجازی عرصه فعالیت پولی و مالی مردم نیز می باشد و به طور قطع ، این شیوه خدمات رسانی از منافع زیادی ، نظیر سرعت در انجام مبادلات و اقدامات ، کاهش نیروی انسانی و افزایش مصونیت مالی ، صرفه جویی در زمان و… برخوردار می باشد و در مقابل ، آسیبهائی مانند ، تعرض به دارایی افراد ، شکست رمز ها و دستبرد به پول افراد و امثال آن هم در آن دیده می شود .

نکته مهم در اینجا این است که انسانهای شرور ، هتاک  ومتجاوز که به حق الناس اهمیتی نداده  و به حلال و حرام مقید نیستند ، مخاطب این نوشتار نمی باشند ؛ چرا که آنها نه این نوشته را مطالعه می کنند ونه درصدد مطالعه آن هستند و نه اصلا  می خواهند بدانند و اگر هم بدانند ، به دانسته خود عمل نمی کنند ؛ هر چند که این افراد بسیار نادر هستند که اساسا به قصد تجاوز و به قصد دستبرد به مال مردم ، وارد فضای مجازی  شده و از آن سوء استفاده می کنند.

در حقیقت  روی سخن این نوشتار باآن جمع کثیری است که می خواهند درست زندگی کنند و برآنند که از فضای مجازی به درستی استفاده نمایند.

این گروه باید بدانند که جاذبه مال بسیار زیاد است و وسوسه شیطان هم  بر آن می افزاید و احیانا نیاز شدید هم بستر آن را فراهم می نماید ؛ از این رو ، هر کسی که در فضای مجازی با اموال ، دارایی ، پول ، اعتبار و… مردم سرو کار دارد ، باید بداند که پول کمینگاه شیطان است و شیطان از طریق پول برانسان نفوذ می نماید  و او را از مدار حق و حقیقت خارج و  به انحراف می کشاند.

گفته می شود که وقتی درهم و دینار خلق شد ، شیطان خوشحال شد و در نقلی از رسول خدا (ص) آمده است که فرمودند : ” اَلدّینارُ وَ الدِّرهَمُ اَهلَکا مَن کان مِن قَبلِکُم وَ هُما مُهلِکا کُم” ؛[89]   دینار و درهم پیشینیان شما را تباه نمودند وهمین دو ، شما را هم به هلاکت می رسانند .

بر این اساس همه افرادی که با پول سرو کار دارند چه در فضای حقیقی وچه در فضای مجازی باید بدانند که در معرض فتنه و ابتلا هستند و هر لحظه احتمال لغزش و خطر برای آنها  متصور است . پیامبر (ص) فرمود: ” لِکُلِّ شَیئٍی آفَةٌ وَ آفَةُ اُمَّتی حُبُّ الدّینارِ وَ الدِّرهَمِ” ؛ [90]   برای هر چیزی آسیبی است و آسیب امت من ، دوستی دینار و درهم است.

انسان باید توجه داشته باشد که هرگاه چیزی را خیلی دوست بدارد و مضاف برآن ،  نیازمند به آن هم باشد و شیطان نیز به طور پیوسته  وسوسه نموده و بر وسوسه اش اصرار می ورزد وبدین ترتیب ، خطر بسیار نزدیک است و لغزش  ، به جد  او را تهدید می کند ؛

از این رو ،  باید مواظب باشد که دوستی به مال را بکاهد و از وسوسه شیطان ، فرار نماید و از عواقب شوم حق الناس – چه در دنیا و چه در آخرت  –  بهراسد ، به خدا پناه ببرد و همواره در مقابل این خطرات  از او مدد بگیرد  و با توکل به خدا در فضای مجازی سیر و سیاحت به پردازد.

حاصل آنکه ، انسان تا دیروز با بدن و قدم و باهزینه گزاف و صرف وقت زیاد ، همراه با خستگی و آزردگی و احیانا با چالشهای رفتاریِ گوناگون ، کارهای روز مره خود را به انجام می رساند ؛ اما امروزه ، با صرف کم ترین هزینه و فرصت و کمترین دغدغه و آزردگی قادر است از طریق فضای مجازی ، امور خود را به انجام رساند .

امروزه ، پرداخت انواع فیشها ازجمله فیش برق ، آب و تلفن ، مالیات  ، عوارض و امثال آن و پرداخت ونیز انواع اقساط بانکی و جابه جایی پول و اعتبارات ، بدهکاری ، بستانکاری و انواع خرید و فروش ها و معاملات ، معاهدات و ..  در فضای مجازی به سهولت صورت می پذیرد و فضای مجازی در این عرصه ، خدمات گسترده ای را  به جامعه انسانی ارائه می دهد. اما باید مواظب بود که درکنار این خدمات ، از آسیب آن در امان ماند وبه جای حسن استفاده ، مبادرت به سوء استفاده ننمود وبه جای امنیت و آرامش ، پریشانی و تنش به وجود نیاورد.

امروزه ، خیانت از طریق فضای مجازی ، در عرصه خدمات هم مصداق دارد و متاسفانه انسانهای قدر ناشناس و احیانا بد سرشت و خائن با بهره گیری از فضای مجازی ، دست به سرقت ، اختلاس و امثال آن می زنند واین ابزارِ خدمت را  به ابزاری برای خیانت  تبدیل می کنند.

به طور قطع ،  این گروه قدر نشناس آسیب خواهند دید و کیفر خیانت خود را دریافت خواهند کرد و علاوه بر عذاب آخرت ، به عذاب و کیفر دنیا هم مبتلا خواهند شد ؛ چون خیانت عاقبت گوارا نخواهد داشت ؛چنانکه امام امیر المومنین (ع) فرمودند :” اِیّاکَ وَ الخِیانَةَ فَاِنَّها شَرُّ مَعصِیَةٍ وَاَنَّ الخائِنَ لَمُعَذَّبٌ بِالنّارِ عَلی خِیانَتِهِ“ ؛[91]  از خیانت برحذر باش ؛ چرا که آن بدترین معصیت است و کیفر خائن  در قبال خیانتش ، عذاب آتش خواهد بود .

و پیامبر(ص) نیز فرمودند: ” اَربَعٌ لا تَدخُلُ بَیتًا واحِدَةٌ مِنها اِلّا خَرَّبَ وَلَم یُعَمَّر بِالبَرَکَةِ اَلخِیانَةُ وَالسِّرقَةُ وَ شُربُ الخَمرِ وَ الزِّنا” ؛ [92]

چهار چیز است که اگر یکی از آنها وارد خانه ای شود ، آن را ویران خواهد کرد وبا برکت ، آباد نخواهد گردید : خیانت ، سرقت ، نوشیدن شراب و زنا .

بله خیانت هم ویرانی دنیا را درپی دارد و دنیای خائن  هرگز برکت نخواهد داشت ؛ هم خانه زندگی اش ویران خواهد شد و هم در عالم آخرت ، عذاب خواهد کشید و روی همین جهت است که مومن از خیانت به دور است . مومن که باید هم از برکت دنیا بهره ببرد و هم از جنت آخرت ، به حریم خیانت نزدیک نخواهد شد و هر گز خود را به این معصیت عظمی گرتار آنچنان که امام باقر(ع) فرمود: ” اَلمُومِنُ لایَخُونُ“ [93] مومن خیانت نمی کند.

انسان مومن هرگز درفضای مجازی به رمز گشایغیر مجاز نپرداخته و وارد حریم دیگران  نمی شود و به مال و اعتبار کسی دست درازی نمی کند و حتی حساب دیگران – که حریم شخصی آنها محسوب می شود – ورود نمی یابد ؛ چرا که ورود به حریم شخصی دیگران  – حتی اگر چیزی را به سرقت نبرد –  حرام است و آنچنان که روشن است ، اشراف بر راز دیگران ، یک نوع ورود به حریم و خانه دیگران است که به طورقطع ، ممنوع است :” لاتَدخُلُوا بُیُوتًا غَیرَبُیُوتِکُم حَتّی تَستَأ نِسُوا” ؛[94]

به خانه ای غیر از خانه خود ، بدون اجازه وارد نشوید .

حاصل آنکه ، ورود به حریم دیگری از طریق فضای مجازی _ چه با قصد اطلاع و آگاهی وچه با قصد برداشتن چیزی _ حرام است و خیانتی است که سرشت مومن با آن ساز گارنیست.

پیامبر(ص)فرمود: ” یَطبَعُ المُومِنُ عَلی کُلِّ خُلُقٍ لَیسَ الخِیانَةُ وَالکِذبُ” ؛[95] سرشت مومن با هر خلق و خویی سازگاراست ؛ جز با خیانت و دروغ.

 

 

مبادلات تجاری

یکی از استفاده های خوب ومفید از فضای مجازی ، برقراری مبادلات تجاری ؛  یعنی خرید و فروش ، کاسبی و داد و ستدها است .  کاسب ها و تاجر ها و اهالی معامله ، بدون آنکه از شهری به شهر دیگر منتقل شده و یا از استانی به استان دیگر ویا از کشوری به کشور دیگر بروند ، با استفاده از فضای مجازی اقدام به معامله و داد و ستد نموده و از تغییرات بازارخرید وفروش آگاه می شوند ؛ هم کالا می خرند و  بهای آن را پرداخت می کنند و هم کالای خود را به فروشمی رسانند وبهای آن را دریافت می دارند و هم اسناد و فاکتور های خرید وفروش را رد وبدل می کنند وخلاصه ،  تمامی امورتجاری خود را از طریق این فضای مجازی  به سهولت به انجام می رسانند . و این یک فرصت خوب بلکه یک نعمت خوب است ؛ یعنی افراد بدون پرداخت هزینه سفر و بدون صرف وقت وزحمت ورنج سفر ، به آسانی کارِتجارت خود را انجام می دهند.

اما این نعمت بزرگ وفرصت طلایی یک آسیب دارد و آن نقض پیمان است ؛ یعنی طرفین معامله باید مواظب بلکه متعهد باشند تا به معامله صورت گرفته وفادار بوده و به امضای خود متعهد باشند و به تعبیر قرآن ، وفای به عقد وعهد  داشته باشند ، آنچنان که قرآن می فرماید: ” اَوفُوا بِالعُقُودِ” ؛[96]   به عقد و عهد پایبند باشید.

و نیز فرمود:” اَوفُوبِالعَهدِ اِنَّ العَهدَ کانَ مَسئُولًا“ ؛[97]  به پیمان پایبند باشید  ؛ چرا که عهد از اموری است که در قیامت مورد سئوال است.

نقض عهد ، آسیب بزرگی است برای این نوع معاملات ودر واقع ، شکر این نعمت همان وفا و پایبندی به آن است و نقض عهد نوعی نقض دین است ؛ براین اساس ، پیامبر (ص)فرمود :”  لادینَ لِمَن لاعَهدَ لَهُ“ ؛[98]   هرکس که عهد ندارد ، دین ندارد.

خلاصه سخن آنکه ، مبادلات تجاری درفضای مجازی بسیار خوب است اما از آسیب آن که همان نقض عهد است ، باید پرهیز نمود.

نقض عهد در معاملات ، نوعی نقض معاهدات دینی است که باید از آن حذر نمود.

احکام و آداب استفاده از فضای مجازی

می دانیم که دین اسلام برای هر چیز ی حکمی دارد که باید آن را شناخت  ؛ چه  مسائل اعتقادی ، اخلاقی و اقتصادی  و چه مسائل اجتماعی ، سیاسی ، خانوادگی و امثال آن ؛که همه و همه  دارای حکم است و هر کس در هر بُعد از ابعاد زندگی باید ازاحکام امورمربوط به زندگی شخصی واجتماعی خویش آگاه باشد .

بی شک ، برای ورود به فضای مجازی و استفاده از آن هم حکم و آیین و ادبی است که باید هم بیان شود و هم آشنایی صورت پذیرد و هم به آن عمل گردد.

امروزه ، زندگی در فضای مجازی مثل زندگی در فضای حقیقی دارای باید ها و نباید ها و احکام و آداب مخصوص به خود است که یادگیری آن لازم و ضروری است . و اگر نسبت به احکام و آداب آن آگاهی لازم صورت نپذیرد ، اشکالات و آسیب هایی به وجود خواهدآمد که احیانا قابل جبران نخواهدبود .

الف : حکم شرعی ورود به فضای مجازی

ورودبه  فضای مجازی ذاتا اشکالی ندارد ؛ چون دارای منافع حلال ومباح است وکسی در این موضوع شک ندارد ؛ یعنی برهمگان واضح ومبرهن است که  فضای مجازی دارای منافع حلال ومجاز است وحتی گاه چشم پوشی از آن  ممکن  است به زیان انسان وجامعه باشد   ؛ اما در عین حال ، فضای مجازی این ظرفیت وقابلیت را دارد که بتوان ازآن سوء استفاده نمود وخود وجامعه را به تباهی کشید  . پس استفاده از فضای مجازی دونتیجه را در پی دارد ؛ هم نتیجه مفید ومتعالی وهم نتیجه مضر وموجب تباهی .   بنا بر این ، هرگاه از آن به درستی استفاده  شود ، مباح و بلامانع است واگر از آن به شکل صحیح نگردد ، استفاده نادرست گردد حرام وممنوع خواهد بود .

این معنی ، مفادنظرهای مراجع عظام است که از استفتائات صورت گرفته از آن بزرگواران ، استظهار می گردد.

ب-آداب استفاده از فضای مجازی

مقصود از آداب استفاده از فضای مجازی  این نیست که از این فضا چگونه استفاده شود و یا در استفاده  ازآن از  چه مکان ویا ازچه زمان ویا ازچه لباسی استفاده شود ویا شخص در هنگام استفاده از آن  چگونه بنشیند ویا فاصله دید ونوشته را چگونه  تنظیم نمایدویا اینکه نور برای استفاده چه میزان باشد ویا اینکه استفاده از این فضا درچه شرایط روحی ویا  محیطی صورت پذیرد و…  بلکه مقصود ازآداب ، ذکر ودعایی است که هنگام بهره گیَری از فضای مجازی شایسته است که بر زبان جاری شود تا از منافع فضای مجازی بهره گیری شده واز زیانهای آن در امان ماند.

فرقی نمی کند که فضای مجازی را چه چیزی بدانیم ؛ آیا آن را یک بازار بدانیم که پس از ورود بدان ، ممکن است به سود و منفعت دست یابیم  ویا زیان نماییم  ویا آن را شبیه یک باغ بدانیم که هم شجره طیبه دارد وهم شجره خبیثه ویا اینکه مانند یک کتابخانه قلمداد نماییم که هم کتاب هدایت دارد وهم کتاب ضلالت .

خلاصه ، این فضای مجازی  به هر چیزی تشبیه شود ، بی شک ، یک واقعیت مسلم وانکار ناپذیر در این خصوص وجود دارد وآن این است که فضای مجازی هم دارای چیزهای مفید ،  مؤثر وهدایت بخش است  وهم چیزهای مضر ، مهلک وگمراه کننده .

 

پس به طور قطع ، به هنگام  ورود در چنین عرصه ای ، علاوه برهوشمندی وذ کا وت ، تمسک  به ذکر ودعا وتوکل به خداواستعاذه به خدا از شروروخطرات هم لازم است .

 

01  شروع با بسم الله

برای ورود به فضای مجازی شایسته است عبارت ” بسم الله الرحمن الرحیم ” بر زبان جاری شود ؛ فرقی نمی کند که حضور شخص در این فضا برای مطالعه باشد ویا اینکه  بخواهد مظاهر طبیعت ، تصاویر ، فیلم وامثال آن را نظاره کند ویا اینکه به دنبال انجام کارهای خدماتی واداری باشد .

وفرقی نمی کند که ورود به فضای مجازی از طریق مبایل باشد یا تبلت و لب تاب و… ویا ازقبیل اینترنت واتوماسیون و… باشد ؛ در تمام این امور ، شایسته است که در آغازکار  “بسم الله” بگوید ؛ چرا که ” بسم الله”  هم برکت کار را افزون می کند و هم ذهن و فکر را آماده تر می سازد وهم فرجام کار را اثر بخش می نماید ؛ آنچنان که پیامبر (ص) فرمود : ” کُلُّ أمرٍ خَطیرٍ ذیبالٍ لایُبدَءُ فیهِ بِاِسمِ اللهِ فَهُوَ أبتَرُ ” ؛[99]   هر کارمهم وارزشمندی که با بسم الله شروع نگردد ، بی فرجام وبی عاقبت است .

هر نوع کاری که در فضای مجازی صورت می پذیرد  شایسته است که با ” بسم الله” آغاز شود وهیچ وقت نباید در هیچ کاری “بسم الله” را ترک کرد .امام صادق (ع) فرمود : ” لا تَدَع بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ وَاِن کانَ بَعدَهُ شِعرٌ” ؛ [100]    در هیچ حالتی” بسم الله” را ترک نکن ؛ هرچند بعداز ” بسم الله” به خواهی شعر بخوانی یا بنویسی .

پس به هنگام ورود به فضای مجازی و برای بهره گیری از آن ( هر نوع بهره ای )شایسته است که ” بسم الله الرحمن الرحیم ” گفته شود .

02 ذکرو دعا

در ورود به فضای مجازی ، بهتر است  همان دعایی  خوانده شود که پیامبر (ص) در مواجهه با آسیبها برزبان جاری نموده ومی فرمود :

” اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ … مِن فِتنَةِ الدُّنیا” ؛ [101]  خدایا از فتنه دنیا به تو پناه می برم .  ویا می فرمود : ” اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِن اَن اَفتَقِرَ فی غِناکَ  اَو اُضَلَّ  فی هُداکَ ” ؛[102]  خدایا ! به تو پناه می برم ازاینکه در کنار غنایت به فقر مبتلا شوم ودر فضای هدایتت به گمراهی دچار گردم .

وهمچنین ، آن بزرگوار از علم غیر مفید به خدا پناه می برد ودر داستان زندگی آن حضرت چنین وارد شده است که : ” یَتَعَوَّذُ مِن اَربَعٍ : مِن عِلمٍ لایَنفَعُ [103] …” ؛

آن بزرگوار از چهار چیز به خدا پناه می برد که از جمله آن ، علم غیر مفید است .

واز جمله دعاها ، این دعا است :

” اَللّهُمَّ أخرِجنی مِن ظُلُماتِ الوَهمِ وَ اَکرِمنی بِنُورِ الفَهمِ  اَللّهُمَّ افتَح عَلَینا اَبوابَ رَحمَتِکَ وَانشُر عَلَینا خَزائِنَ عُلُومِکَ بِرَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرّاحِمینَ“[104] ؛

خداوندا !  مرا از تاریکیهای توهمات بیرون کن و به من نور درک وفهم کرامت فرما ! خداوندا ! درهای رحمتت را به رویم بگشا ودر سایه رحمتت ، باب گنجهای علومت را در مقابلم  باز فرما ! ای مهربان ترین مهربانان  !

با قرائت این دعاها می توان از علوم ودانش فضای مجازی حظ  برد واز هر آنچه در فضای مجازی که باعث افزایش دانش وفهم انسان می شود ، استفاده نمود  واز انحراف وضلالت مصون ماند ؛ خواه آن علوم اعتقادی ومعرفتی باشد وخواه اخلاقی واقتصادی ، خواه سیاسی وحکومتی وخواه حقوقی واجتماعی …

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست منابع و مآخذ:

 

قرآن مجید

دشتی، علی، ترجمه نهج البلاغه ، موسسه فرهنگی تحقیقات امیرالمومنین (ع)، 1380

 

• ابن یعقوب الکلینی، ابوجعفرمحمد،اصول الکافی، صححه وعلق علیه علی اکبرالغفاری، طهران، دارالکتب الاسلامیه ، 1388 ق
• احسان بخش، صادق، آثار الصادقین ، گیلان: چاپ جاوید،روابط عمومی ستاد برگزاری نماز جمعه، 1371
• محدث قمی ، شیخ عباس ، سفینه البحار ، تهران ، مؤسسه انتشارات فراهانی ، بازار بین الحرمین

 

 

• ابن یعقوب الکلینی، ابوجعفرمحمد، الکافی، صححه وعلق علیه علی اکبرالغفاری، طهران، دارالکتب الاسلامیه ، 1388 ق
• -بابوی القمی(الصدوق)، ابوجعفر محمدبن علی بن الحسین بن، من لا یحضره الفقیه، صححه و علق علیه علی اکبر الغفاری، قم ، منشورات جماعه المدرسین  ، 1304 ق

6- ابن بابویه القمی- ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین، ترجمه سید احمد فهری زنجانی، خصال صدوق ، قم ،  انتشارات علمیه اسلامیه، 1374

7 – پاینده، ابوالقاسم، ترجمه نهج الفصاحه، قم: سازمان انتشارات جاویدان، 1360

8- التمیمی الآمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات ، 1407 ق

9- علاءالدین بن حسام الدین المتقی الهندی، کنزالعمال فی احادیث الاقوال والافعال،  بیروت ، مؤسسه الرساله، بیروت 1409

10- مجلسی، محمد باقر ، مرآه العقول فی شرح اخبارآل الرسول ، اخراج ومقابله وتصحیح سید هاشم رسولی، تهران ، دارالکتب الاسلامیه ، 1363

11 – مجلسی، محمد باقر،  بحار الانوار فی معرفه ائمه الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی،  1403 ه.ق

12- محمد بن المرتضی (المولی محسن الکاشانی ) ، المحجه البیضاء  فی تهذیب الاحیاء ، قم ، دفتر انتشارات اسلامی وابسته بجامعه مدرسین حوزه علمیه ، 1405 ه.ق

13- محمدبن الحسن الحر العاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بتصحیح وتحقیق وتذییل عبدالرحیم الربانی الشیرازی ، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، 1412 ه.ق

14- محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی،  قم: دارالحدیث، 1377

15- النوری الطبرسی، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، موسسه آل البیت الاحیاء التراث، 1408 ق

16- ابومحمد الحسن ابن علی ابن الحسین ابن شعبه الحرانی-  تحف العقول– تهران نشر صدوق –  1377

17- طبرسی  ، حسن ابن فضل رضی الدین ،  مکارم الاخلاق ،  ترجمه محمد حسین رحیمیان ،  قم ، صبح پیروزی ، 1386

18- لیثی واسطی ، علی ابن محمد ، عیون الحکم والمواعظ ،مؤسسه تحقیقات ونشر معارف اهل بیت د(ع) ، قم.

19- مفید ،محمد ابن محمد ،الأمالی ،بنیاد پژوهشهای اسلامی ، ترجمه استاد ولی ، مشهد ، 1364 .

20- جعفر ابن محمد ، امام صادق (ع) ،مصباح الشریعه ، قم  ، صلاه ، 1381 .

21- طباطبایی بروجردی ، سید حسین ، جامع احادیث الشیعه  ، المطبعه العلمیه  ، قم .

22- ابن علی عاملی ، زین الدین ، معروف به شهید ثانی ، منیه المرید ، ترجمه ساعدی خراسانی ، علمیه اسلامیه  ، تهران ،1369 ه ق .

23- بحرانی ، هاشم ابن سلیمان ،تفسیر البرهان ، دار التفسیر ، قم ، 1417 قمری .

24- فیض کاشانی، محمد محسن ، الوافی ، مکتبه الامام امیر المومنین (ع) ، اصفهان ، 1406 قمری.

25- ابن شهر آشوب ، محمد ابن علی ،مناقب آل ابی طالب (ع) ، مؤسسه انتشارات علامه، قم ، 1376 قمری.

26- آیت الله مکارم شیرازی ، ناصر ، تفسیر نمونه ،دار الکتب الاسلامیه ، تهران ، 1378 .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1] –  تحف العقول ، ج2 ، ص403

[2]  –  تفسیر نمونه ، ج21 ، ص 348

[3]  –  مستدرک الوسائل ،  ج2 ، ص466

[4]  –  غررالحکم ، حدیث7477

[5]  –  همان  ،  حدیث 7484

[6]  –  غررالحکم  ،  حدیث 5890

[7] –  غررالحکم   ، ص276

[8] –  سفینه البحار ، ج2 ، ص74

[9]  –   همان  ،  ص411.

[10]  –  خصال ،  ج2 ، ص635

 

[11] –  نهج الفصاحه  ، ص 38

[12]  –   غررالحکم  ،  ص278

[13]  –  تحف العقول ، ص 69

[14] –  احزاب :  69

[15]  –  الوافی ، ج 1 ، ص187

 

[16]  —  نهج البلاغه  ،  خطبه 193

[17]  –   عیون الحکم والمواعظ ، ص 341

 

[18]  –    منیه المرید ، ص 210

 

[19]  –  آثارالصادقین ، ج 28 ، ص39

[20]  –   اصول کافی ، ج3 ، ص318

[21]  –   آثار الصادقین ، ج 11، ص405

[22]  –  لقمان : 6

[23]  –   تفسیر البرهان ، ج4 ، ص429

 [24] –  کافی ، ج1 ، ص  61 ، کتاب عقل وجهل

[25]  –  مکارم الاخلاق  ، ص 57

[26]  –  آثارالصادقین ، ج8  ، ص421

[27]  –  تفسیر نمونه ، ج4 ، ص31

[28]  –  مراه العقول ، ج11، ص423

[29]  –  تحف العقول ، ص315

[30]  – بحارالانوار ، ج73 ، ص 365

[31]  –  همان

[32]  –  همان

[33]  –  غررالحکم ، حدیث 9652

[34]  –  من لایحضر ه الفقیه ، ج 3 ، ص558

[35]  –  آثار الصادقین ، ج 28 ، ص 42

[36]  –  مرآه العقول ، ج11 ص 65

[37]  –  بحار الانوار، ج7 6 ، ص388

[38]  –  عیون الحکم ، ص119 ، حدیث 7443

[39]  –  اصول کافی ،  ج4 ، ص58                  

[40]  –   بحار الانوار ، ج72 ، ص194          

[41]  – کنزالعمال ، ج4 ، ص 102                

[42]  –  غررالحکم ، ص765           

[43]  –  کنز العمال ، ج3 ، ص641

[44]  –  بحارالانوار ، ج 75 ، ص127

[45]  –  مرآه العقول ، ج11، ص 65

[46]  –  تحف العقول ،  ص 315

[47]  –  غررالحکم ، ج6 ، ص271

[48]  –    غرر الحکم ،  ج 1 ، ص4

[49]  –  همان  ، ج4 ،ص633

[50]  –  آثار الصادقین ، ج8 ، ص 425

[51] –  واقعه : 16

[52]  –  میزان الحکمه ، ج 11 ، ص 5250

[53]  – احزاب : 32

[54]  –  وسائل الشیعه ، ج14 ، ص 143

[55]  –  همان

[56]  –  مناقب آل ابی طالب ، ج4 ، ص182

[57]  عیون الحکم والمواعظ ، ص401

[58]  –    تحف العقول ،  ص 111

[59]  –  مراه العقول ، ج 10 ، ص 348

[60]  –   نساء : 112

[61]  –  بحارالانوار ، ج75، ص194

[62]  –  آثار الصادقین ، ج 3 ، ص117

[63]  –    غررالحکم ،  حدیث 10455

[64]  –   نور : 31

[65]  –  روم : 50

[66]  –  یونس : 101

[67]  –  تفسیر نمونه ، ج 8 ، ص 393

[68]  –  آثار الصادقین ، ج 23 ، ص 303 ، احادیث 1، 3 ، 4 ، 8 ،10

[69]  –    میزان الحکمه ، ج 3 ، ص 6314

[70]  –    غررالحکم ، حدیث 9124

[71]  –  مومنون : 14

[72]  –   بحارالانوار ، ج 74 ، ص209

[73]  –   امالی  صدوق ، ص270  ، مجلس 46

[74]  –  همان

[75]  – آثارالصادقین ،  ج5 ، ص173

[76]  –   نهج البلاغه ، حکمت 347

[77]  –  غررالحکم ، حدیث7453

[78]  –  عیون الحکم والمواعظ ،  ص409

[79]  –  غررالحکم ، حدیث 2858

 –  معارف ومعاریف ، ج 5 ، ص39  ، کلمه لعب [80]

[81]  –   آثارالصادقین ،  ج20 ، ص186

[81]  –   غررالحکم ، حدیث 771

[83]  –   عیون الحکم والمواعظ ، ص414

 

[84]  – مصباح الشریعه ، ص13

[85]  –  المحجه البیضاء ، ج 1 ، ص91

[86]  –  کافی ، ج1 ، ص185

[87]  –   جامع احادیث شیعه ، ج 19 ص188

[88]  –  امالی مفید ، ص141

[89]   – سفینه البحار ، ج1 ،ص445

[90]  –   آثارالصادقین ، ج 6 ، ص47

[91]  –  مستدرک الوسائل ج14 ، ص12

[92]  –  بحار الانوار ، ج 72 ، ص172

[93]  –  کافی ، ج1 ، ص403

[94]  –  نور : 27

[95]  – نهج الفصاحه ، ص 800

[96]  –   مائده  : 4

[97]  –  اسراء : 36

[98]    بحارالانوار ، ج72 ، ص198

[99]  –  تفسیر کشاف ،ج 1 ، ص2

[100]  –  کافی ، ج2 ، ص672

[101]  –  میزان الحکمه  ، ج 7 ، ص137

[102]  –  همان

[103]  –  همان

 [104]  –  مفاتیح الجنان  ، ص897