2- مشاوره و عقل
مشاورنباید در کار ومشورت خود ، هوس ونفسانیات را وارد سازد ویا حب وبغض ها را دخیل نماید بل باید به مُرّ عقل عمل نماید ودر امورمشورتی از عقل محض استفاده نماید .
از آنجایی که شخص عاقل به عقل عمل می کند وعقل هم انسان را به حق وحقیقت وبه درستی و واقعیت هدایت می کند پس انسان عاقل می تواند به راه درست وصحیح هدایت کند ومسیر رشد وبالنده را رهنمون شود .
عقل انسان پیامبر درونی انسان است ودقیقا راه وچاه را ، بد وخوب را ، پیشرفت وپسرفت را ، سود وزیان را وخلاصه حق وناحق ، صواب وناصواب رابه انسان نشان می دهد. مشاوری که بر اساس عقل می اندیشد ودر تمام امور عقلانیت را مد نظر دارد وعقل را چراغ راه قرار می دهد می تواند مشاور خوبی باشد ومی تواند مستشیر(مشورت گیرنده) را درست راهنمایی کند وگره کاراورا باز کند ومشکل اورا رفع نماید.
به نقل از امام صادق (ع) پیامبر (ص) فرمود:
ُمشاوَرَهُ العاقِلِ النّاصِحِ رُشدٌ وَیُمنٌ وَتَوفیقٌ مِنَ اللهِ فَاِذا اَشارَ عَلَیکَ النّاصِحُ العاقِلُ فَاِیّاکَ وَالخَلافَ فَاِنَّ فی ذالِکَ العَطَبَ. ( بحارالانوار، ج75 ،ص102 )
. مشورت با عاقل خیرخواه مایه رشد ومیمنت بوده وخود توفیقی از جانب خداوند متعال است .پس هرگاه خیرخواه عاقلی به تو مشورتی داد (اطاعت کن) وازمخالفت با او برحذر باش چرا که با این مخالفت به رنج وزحمت افتاده وهلاک خواهی شد.
امام امیر المومنین (ع) فرمود: مَنِ استَشارَ العاقِلَ مَلِکَ . (غررالحکم ،ح7770)
هرکس از عاقل مشورت گیرد مالک حق خود خواهد شد و به حق خود خواهد رسید.
ونیز فرمود:
مَن شاوَرَ ذَوِی العُقُولِ اِستَضاءَ بِاَنوارِالعُقُولِ. (غررالحکم ،ح8634 )
هر کس از صاحبان عقل مشورت گیرد قطعا از نورعقل ها بهره خواهد جست.
بزرگان معتقدنداز دوست نادان واحمق نباید مشورت گرفت واما از دشمن عاقل می توان
چون دشمن عاقل اگر عاقل باشد وعقل بر زندگی او حکومت کند مشورت درست خواهد داد زیرا عقل او مانع می شود تا کار خلاف وجدان وخلاف حقیقت وخلاف انسانیت انجام دهد .
مولانا همین معنا را در قالب شعر به صورت زیبا بیان نموده است. فرمود:
کسی جهت مشورت به دشمن خود مراجعه نمود واز او مشورت خواست ودشمن او گفت که من دشمن توام وتو ازمن بهره یی نمی بری واز دشمن نباید انتظار خیر وبهره داشته باشی. آن مرد گفت همین طور است ولکن چون شما عاقلی هیچ وقت دشمنی ، شمارا از مدار عقل خارج نمی کند واز دادن مشورت واقعی باز نمی دارد بل شما را وا می دارد تا مشورت درست و واقعی ارائه نمایی
من عدوم مر ترا با من مپیچ نبود از رأی عدو پیروز هیچ
روکسی جوکه ترا او هست دوست دوست بهر دوست لاشک خیر جوست
من عدوم چاره نبود کز منی کژ روم با تو نمایم دشمنی
گفت می دانم ترا ای بوالحسن که تویی دیرینه دشمن دار من
لیک مرد عاقلی و معنوی عقل تو نگذاردت که کژروی
طبع خواهدتاکشد از خصم کین عقل برنفس است بند آهنین
آید و منعش کند وا داردش عقل چون شحنه ست در نیک وبدش
عقل ایمانی چو شحنه عادلست پاسبان وحاکم شهر دل است
پس مشاور قطعا باید در مشاوره از عقل استفاده کند نه از هوس وخشم وغرائض طاغی
