در لغت، کلمه «تربیت» عبارت است از: پرورش دادن، نیروی بالقوه را به فعلیت رساندن[1]
همچنین آمده است که تربیت به معنای انجام اقداماتی است که نتیجه آن منتهی به رشد کمی و کیفی چیزی شود.
اقدام شما نسبت به گل که باعث شود رشد کند و کیفیت آن زیباتر گردد یک اقدام تربیتی است. اقدام شما نسبت به یک درخت، یک حیوان و یا بوته که منجر به ارتقاء کمی و کیفی آن شود یک اقدام تربیتی است. واقدام شما نسبت به فرزند که موجب شود وضعیت جسمانی او رشد و یا وضعیت رفتاری او بهبود یابد و یا گفتار و رفتار او بهتر و کیفی تر گردد، یک اقدام تربیتی است.
و خلاصه مقصود ما از «تربیت فرزند» مجموعه اقدامات آموزشی، رفتاری و عاطفی است که به رشد فرزند و گفتار او منتهی گردیده و او را برای یک زندگی دینی و انسانی نزدیکتر کند.
در این جزوه درصدد هستیم هرآنچه را که در بهبود زندگی کودک و تحصیل کمالات او، اخلاق و مرام او مؤثر است بازگو کنیم.
خواه آن شیء اثرگذار مربوط به قبل از ولادت باشد یا هنگام ولادت و یا بعد از ولادت و خواه آن کار فقط یک بار در طول زندگی اش انجام شود یا بصورت مستمر و دائمی باشد و خواه آن کار چیز ساده و آسان باشد و یا چیز سخت و دشوار.
اکنون به چند روایت تربیتی که تاکید بر تادیب و تربیت فرزند دارند اشاره می‌شود.
1-امام موسی ابن جعفر (ع) فرمودند: مردی خدمت پیامبر (ص) آمد و عرض کرد یا رسول الله حق فرزندم بر من چیست ؟ حضرت فرمودند:
تُحَسِّنُ إسمَهُ وَ اَدَبَهُ وَتَضَعُهُ مَوضِعاً حَسَناً[2].
حق فرزند تو بر تو این است که نام نیک براو بگذاری و او را به ادب نیک تربیت کنی و او را در محل و مکان مناسب بسپاری.
پیامبر(ص) از حقوق فرزند بر پدر را(تربیت) برمی شمارد. اگر هیچ روایت و آیه ای نمی داشتیم جزء همین روایت، برای عظمت تربیت کودک کافی بود. چرا که حضرت، تربیت را یک حق آن هم حق واجب العمل می‌شمارد.
به گونه ای که اگر صورت نپذیرد قطعا در قیامت مواخذه خواهد شد. و آن حضرت باز در بیانی دیگر فرمودند:
لَأن یُؤَدِّبَ اَحَدُکُم وَلَدَهُ خَیرٌ لَهُ مِن اَن یَتَصَدَّقَ صاعاً کُلَّ یَومٍ[3].
تربیت نمودن و ادب کردن کسی از شما فرزند خود را بهتر است برایش از صدقه دادن هر روز به یک صاع[4].
انسانی که با مال خود و با صدقه و انفاق دارایی خود می‌خواهد به ثواب برسد باید بداند ثواب تنها در هزینه مال نیست بلکه هزینه نمودن وقت برای تربیت کودک ثوابش از آن صدقه بهتر است. اگر چه صدقه گره‌های افراد را می‌گشاید و رفاه افراد محتاج را افزایش می‌دهد اما گره رفتاری فرزند و اصلاح و تربیت فرزند به مراتب ارزشمند تر و پاداش آن بیشتر است.
پیامبر (ص) می‌فرمایند: اَکرِمُوا اَولادَکُم وَ اَحسِنُوا آدابَهُم یُغفَرلَکُم[5]
فرزندان خود را گرامی بدارید وبه آداب نیک وا دارید که اگر چنین کنید آمرزیده خواهید شد.
این هم دستور دیگری است برای تربیت. در واقع به دو اصل اشاره می‌کند هم گرامیداشت فرزند و هم ادب نیک او. در اکرام و گرامیداشت لازم است هر چه که باعث تکریم فرزند و نکو داشت اوست انجام دهد به گو نه ای که اقدامات او کرامت فرزند را افزایش دهد.
اگر گرامیداشت به ادب است اورا ادب بیاموزد. و ادب نیک او اگر به اصلاح گفتار است، گفتار او را اصلاح کند و اگر به اصلاح رفتار است، رفتار او را اصلاح نماید و اگر به نوع تفکر و اعتقاد اوست، اعتقاد او را اصلاح کند و خلاصه ادب او یعنی چگونه زیستن او را، معاشرت او را، رفتار اجتماعی و فردی او را، اصلاح نموده، زیبا و نیکو نماید.
و این تربیت بهترین کاری است که نسبت به فرزند انجام می‌دهد، چرا که ادب بهترین سرمایه ای است که در اختیار فرزند قرار می‌دهد و چیزی حتی مال به پای آن نمی رسد، امام صادق (ع) فرمودند: اِنَّ خَیرَ ما وَرَّثَ الأباءُ لِأ بنائِهِمُ الأ دَبَ لَا المالَ[6]. بهترین میراثی که پدران برای فرزندان خود می‌گذارند ادب است نه مال چون مال ابزار زندگی است اما ادب خود زندگی است و عین زندگی است.
[1]– حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف، جلد2، ص: 400
[2]– ابوجعفرمحمدابن یعقوب الکلینی، کافی، ج 6، ص 48
[3]– محمدبن الحسن الحر العاملی، وسائل الشیعه، ج 21، ص 476 و بحار جلد 104 ص 95
[4]– حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف، جلد دوم، ص 125
[5]– مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، جلد 14، ص 95
[6]علاءالدین بن حسام الدین المتقی الهندی، کنزالعمال حدیث 45435
