چهل حدیث از امام رضا (ع) در موضوع  رفتار اجتماعی

 

• سه ويژگى برجسته مؤمن

 

امام رضا (ع) فرمود:

لا يَكُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِنًا حَتّى تَكُونَ فيهِ ثَلاثُ خِصال:1ـ سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ. 2ـ وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِيِّهِ. 3ـ وَ سُنَّةٌ مِنْ وَلِيِّهِ. فَأَمَّا السُّنَّةُ مِنْ رَبِّهِ فَكِتْمانُ سِرِّهِ. وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ نَبِيِّهِ فَمُداراةُ النّاسِ. وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ وَلِيِّهِ فَالصَّبْرُ فِى الْبَأْساءِ وَ الضَّرّاءِ.

مؤمن، مؤمن واقعى نيست، مگر آن كه سه خصلت در او باشد:سنّتى از پروردگارش و سنّتى از پيامبرش و سنّتى از امامش. امّا سنّت پروردگارش، پوشاندن راز خود است،امّا سنّت پيغمبرش، مدارا و نرم رفتارى با مردم است،امّا سنّت امامش، صبر كردن در زمان تنگدستى و پريشان حالى است.

(تحف العقول،ج2  ، ص308 )

• پنهان وافشاء نمودن کارخوب و بد

 

امام رضا (ع) فرمود:

أَلْمُسْتَتِرُ بِالْحَسَنَةِ يَعْدِلُ سَبْعينَ حَسَنَةً، وَ الْمُذيعُ بِالسَّيِّئَةِ مَخْذُولٌ، وَالْمُسْتَتِرُ بِالسَّيِّئَةِ مَغْفُورٌ لَهُ ».

پنهان كننده كار نيك [پاداشش] برابر هفتاد حسنه است، و آشكاركننده كار بد سرافكنده است، و پنهان كننده كار بد آمرزيده است. (الکافي ، ج۲ ، ص۴۲۸ )

 

• خائن را امین انگاشتن

 

امام رضا (ع) فرمود:

لَمْ يَخُنْكَ الاَْمينُ وَ لكِنِ ائْتَمَنْتَ الْخائِنَ.

امين به تو خيانت نكرده [و نمی کند] و ليكن تو خائن  را امين انگاشتی.

(تحف العقول،ج2  ، ص309 )

 

• مخاطب را به نام صدا بزنیم یا فامیلی ؟

 

امام رضا (ع) فرمود:

إِذا ذَكَرْتَ الرَّجُلَ وَهُوَ حاضِرٌ فَكَنِّهِ، وَ إِذا كَانَ غائِباً فَسَمِّه.

چون شخص حاضرى را نام برى [براى احترام] كنيه او را بگو و اگر غائب باشد نامش را بگو.

(تحف العقول، ج2 ،ص310)

• قيل و قال  مبغوض خدا

 

امام رضا (ع) فرمود:

إِنَّ اللّهَ يُبْغِضُ الْقيلَ وَ الْقالَ وَ إضاعَةَ الْمالِ وَ كَثْرَةَ السُّؤالِ.

به درستى كه خداوند، داد و فرياد و تلف كردن مال و درخواست زیاد را دشمن می دارد.

(تحف العقول، ج2 ،ص310)

 

• ويژگيهاى دهگانه عاقل

 

امام رضا (ع) فرمود:

لا يَتِمُّ عَقْلُ امْرِء مُسْلِم حَتّى تَكُونَ فيهِ عَشْرُ خِصال: أَلْخَيْرُ مِنْهُ مَأمُولٌ. وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ. يَسْتَكْثِرُ قَليلَ الْخَيْرِ مِنْ غَيْرِهِ، وَ يَسْتَقِلُّ كَثيرَ الْخَيْرِ مِنْ نَفْسِهِ. لا يَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوائِجِ إِلَيْهِ، وَ لا يَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ. أَلْفَقْرُ فِى اللّهِ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ الْغِنى. وَ الذُّلُّ فىِ اللّهِ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ الْعِزِّ فى عَدُوِّهِ. وَ الْخُمُولُ أَشْهى إِلَيْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ. ثُمَّ قالَ(عليه السلام): أَلْعاشِرَةُ وَ مَا الْعاشِرَةُ؟ قيلَ لَهُ: ما هِىَ؟ قالَ(عليه السلام): لا يَرى أَحَدًا إِلاّ قالَ: هُوَ خَيْرٌ مِنّى وَ أَتْقى.

عقل شخص مسلمان تمام نيست، مگر اين كه ده خصلت را دارا باشد:1ـ از او اميد خير باشد. 2ـ از بدى او در امان باشند. 3ـ خير اندك ديگرى را بسيار شمارد. 4ـ خير بسيار خود را اندك شمارد. 5ـ هر چه حاجت از او خواهند دلتنگ نشود. 6ـ در عمر خود از دانش طلبى خسته نشود. 7ـ فقر در راه خدايش از توانگرى محبوبتر باشد. 8ـ خوارى در راه خدايش از عزّت با دشمنش محبوبتر باشد. 9ـ گمنامى را از پرنامى خواهانتر باشد. 10ـ سپس فرمود: دهمى چيست و چيست دهمى؟ به او گفته شد: چيست؟ فرمود: احدى را ننگرد جز اين كه بگويد او از من بهتر و پرهيزكارتر است.

(تحف العقول، ج2 ،ص310)

 

• صله رحم با كمترين چيز

 

امام رضا (ع) فرمود:

صِلْ رَحِمَكَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ ماء، وَ أَفْضَلُ ما تُوصَلُ بِهِ الرََّحِمُ كَفُّ الأَذى عَنْهُ.

پيوند خويشاوندى را برقرار كنيد گرچه با جرعه آبى باشد، و بهترين پيوند خويشاوندى، خوددارى از آزار خويشاوندان است. (تحف العقول، ج2 ،ص314)

 

• بدترين مردم

 

امام رضا (ع) فرمود:

إِنَّ شَرَّ النّاسِ مَنْ مَنَعَ رِفْدَهُ وَ أَكَلَ وَحْدَهُ وَ جَلَدَ عَبْدَهُ.

به راستى كه بدترين مردم كسى است كه يارىاش را [از مردم] باز دارد و تنها بخورد و زيردستش را بزند. (تحف العقول، ج2 ،ص318)

 

• چهار نکته از چهار طائفه بدان

 

امام رضا (ع) فرمود:

لَيْسَ لِبَخيلٍ راحَةٌ، وَ لا لِحَسُودٍ لَذَّةٌ، وَ لا لِمُـلـُوكٍ وَفاءٌ وَ لا لِكَذُوبٍ مُرُوَّةٌ.

بخيل را آسايشى نيست و حسود را خوشى و لذّتى نيست و زمامدار را وفايى نيست و دروغگو را مروّت و مردانگى نيست. (تحف العقول، ج2 ،ص321)

 

 

• بهترين بندگان خدا

 

از امام رضا(عليه السلام) درباره بهترين بندگان سؤال شد فرمود:

أَلَّذينَ إِذا أَحْسَنُوا إِسْتَبْشَرُوا، وَ إِذا أَساؤُوا إِسْتَغْفَرُوا وَ إِذا أُعْطُوا شَكَرُوا، وَ إِذا أُبْتِلُوا صَبَرُوا، وَ إِذا غَضِبُوا عَفَوا.

آنان كه هر گاه نيكى كنند خوشحال شوند، و هرگاه بدى كنند آمرزش خواهند، و هر گاه عطا شوند شكر گزارند و هر گاه بلا بينند صبر كنند، و هر گاه خشم كنند درگذرند. (تحف العقول، ج2 ،ص313)

 

 

• تحقیر فقير و خشم خدا

 

امام رضا (ع) فرمود:

مَنْ لَقِىَ فَقيرًا مُسْلِمًا فَسَلَّمَ عَلَيْهِ خِلافَ سَلامِهِ عَلَى الاَْغْنِياءِ لَقَى اللّهُ عَزَّوَجَلَّ يَوْمَ الْقِيمَةِ وَ هُوَ عَلَيْهِ غَضْبانُ.

كسى كه فقير مسلمانى را ملاقات نمايد و بر خلاف سلام كردنش بر اغنيا بر او سلام كند، در روز قيامت در حالى خدا را ملاقات نمايد كه بر او خشمگين باشد. (الأمالي للصدوق ، ص 527، ح714)

 

• زندگی خوب به چیست؟

 

از حضرت امام رضا(عليه السلام) درباره خوشى دنيا سؤال شد. فرمود:  سِعَةُ الْمَنْزِلِ وَ كَثْرَةُ الُْمحِبّينَ.

{زندگی خوب یعنی}  وسعت منزل و کثرت دوستان. (بحار الانوار، ج 71، ص 177)

• هرکس اهل گشایش شد گشایشی از خدا دارد

 

امام رضا (ع) فرمود:

مَنْ فَرَّجَ عَنْ مُؤْمِن فَرَّجَ اللّهُ عَنْ قَلْبِهِ يَوْمَ القِيمَةِ.

هر كس اندوه و مشكلى را از مؤمنى برطرف نمايد، خداوند در روز قيامت اندوه را از قلبش برطرف سازد. ( الکافي ، ج2 ، ص۲۰۰ )

• برترین کار “ شاد نمودن مومن“

 

امام رضا (ع) فرمود:

لَيْسَ شَىْءٌ مِنَ الاَْعْمالِ عِنْدَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ الْفَرائِضِ أَفْضَلَ مِنْ إِدْخالِ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِنِ.

بعد از انجام واجبات، كارى بهتر از ايجاد خوشحالى براى مؤمن، نزد خداوند بزرگ نيست.

(بحار الانوار ، ج ۷۸، ص ۳۴۷ )

• عوام دشمن اهل معرفت

 

امام رضا (ع) فرمود:

ثَلاثَةٌ مُوَكَّلٌ بِها ثَلاثَةٌ : تَحامُلُ الأيَّامِ عَلى ذَوِي الآدابِ الكامِلَةِ ، و استيلاءُ الحِرمانِ عَلَى المُتَقَدِّمِ في صَنعَتِهِ ، و مُعاداةُ العَوامِّ عَلى أهلِ المَعرِفَةِ .

امام رضا عليه السلام : سه چيز است كه بر سه چيز گماشته شده است: رنج و مشقّتِ روزگار بر دارندگان آداب [و فرهنگ] كامل، غلبه محروميت بر پيشكسوت در حرفه خود، و دشمنىِ عوام با اهل معرفت. (الأمالي للطوسي، ص 483، ح1057)

 

• کمک به ناتوان نوعی صدقه

 

امام رضا (ع) فرمود:

عَونُکَ  لِلضَّعیفِ مِن اَفضَلِ الصَّدَقَهِ.

کمک تو به ناتوان از برترین نوع صدقه است . (تحف العقول، ج2 ،ص316)

 

• ميانه روى در فقر وغنا و نیکی چه کم وچه زیاد

 

امام رضا (ع) فرمود:

عَلَيْكُمْ بِالْقَصْدِ فِى الْغِنى وَ الْفَقْرِ، وَ الْبِرِّ مِنَ الْقَليلِ وَ الْكَثيرِ فَإِنَّ اللّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى يَعْظُمُ شِقَّةَ الـتَّمْرَةِ حَتّى يَأْتِىَ يَوْمَ الْقِيمَةِ كَجَبَلِ أُحُد.

بر شما باد به ميانه روى در فقر و ثروت، و نيكى كردن چه كم و چه زياد، زيرا خداوند متعال در روز قيامت يك نصفه خرما را چنان بزرگ نمايد كه مانند كوه اُحد باشد.( بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۳۴۶)

 

• ديدار و اظهار دوستى با هم

 

امام رضا (ع) فرمود:

تَزاوَرُوا تَحابُّوا وَ تَصافَحُوا وَ لا تَحاشَمُو.

به ديدن يكديگر رويد تا يكديگر را دوست داشته باشيد و دست يكديگر را بفشاريد و به هم خشم نگيريد. (بحارالانوار،ج۷۸،ص ۳۴۷)

• نتیجه پيمان شكنى و ستم گرى

 

امام رضا (ع) فرمود:

لا يَعْدُمُ المَرْءُ دائِرَةَ السَّوْءِ مَعَ نَكْثِ الصَّفَقَةِ، وَ لا يَعْدُمُ تَعْجيلُ الْعُقُوبَةِ مَعَ إِدِّراءِ الْبَغْىِ.

آدمى نمی تواند از گردابهاى گرفتارى با پيمان شكنى رهايى يابد، و از چنگال عقوبت رهايى ندارد كسى كه با حيله به ستمگرى مى پردازد. (بحار الأنوار ، ج 67، ص186، ح4)

 

• برخورد مناسب با چهار گروه

 

امام رضا (ع) فرمود:

إِصْحَبِ السُّلْطانَ بِالْحَذَرِ، وَ الصَّديقَ بِالتَّواضُعِ، وَ الْعَدُوَّ بِالتَّحَرُّزِ وَ الْعامَّةَ بِالْبُشْرِ.

با سلطان و زمامدار با ترس و احتياط همراهى كن، و با دوست با تواضع و با دشمن با احتياط، و با مردم با روى خوش. (بحار الانوار، ج 75، ص 355)

 

• عقل و ادب

 

امام رضا (ع) فرمود:

أَلْعَقْلُ حِباءٌ مِنَ اللّهِ، وَ الاَْدَبُ كُلْفَةٌ فَمَنْ تَكَلَّفَ الأَدَبَ قَدَرَ عَلَيْهِ، وَ مَنْ تَكَلَّفَ الْعَقْلَ لَمْ يَزْدِدْ بِذلِكَ إِلاّ جَهْلا.

عقل موهبت خدا است و ادب با رنج سختى بدست آيد پس كسى كه در كسب ادب زحمت كشد آن را بدست آرد و كسى كه در كسب عقل رنج برد بر نادانى خويش افزايد. (الکافي ، جلد۱ ، ص۲۳ )

 

• به پنج كس اميد نداشته باش

 

امام رضا (ع) فرمود:

خَمْسٌ مَنْ لَمْ تَكُنْ فيهِ فَلا تَرْجُوهُ لِشَىْء مِنَ الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ:مَنْ لَمْ تَعْرِفَ الْوَثاقَةَ فى أُرُومَتِهِ، وَ الكَرَمَ فى طِباعِهِ، وَ الرَّصانَةَ فى خَلْقِهِ، وَ النُّبْلَ فى نَفْسِهِ، وَ الَْمخافَةَ لِرَبِّهِ.

پنج چيز است كه در هر كس نباشد اميد چيزى از دنيا و آخرت به او نداشته باش:1ـ كسى كه در نهادش اعتماد نبينى،2ـ و كسى كه در سرشتش كَرم نيابى،3ـ و كسى كه در ساختار او استوارى نبينى،4ـ و كسى كه در جانش نجابت نيابى،5ـ و كسى كه از خدايش ترسناك نباشد.( تحف  العقول،ج2 ، ص315 )

 

• عفو و گذشت مایه پیروزی

 

امام رضا (ع) فرمود:

مَا التَقَتْ فِئَتانِ قَطُّ إِلاّ نُصِرَ أَعْظَمُهُما عَفْواً.

هرگز دو گروه با هم روبه رو نمىشوند، مگر اين كه نصرت و پيروزى با گروهى است كه عفو و بخشش بيشترى داشته باشد. (الكافي ، ج 2، ص108، ح8)

 

• دو مصداق شاخص ورع

 

امام رضا (ع) فرمود:

اِعْلَمْ اَنَّهُ لاوَرَعَ اَنْفَعُ مِنْ تَجَنُّبِ مَحَارِمِ اللهِ وَ الْکَفِّ عَنْ اَذَی الْمُؤْمِنِ.

هیچ خویشتنداری سودمندتر از دوری  از حرام و پرهیز از آزار مؤمنان نیست.

(فقه الرضا علیه السلام ، ص۳۵۶ )

 

 

• نه آسایشی برای بخیل ونه لذتی برای حسود

 

امام رضا (ع) فرمود:

لَیْسَ لِبَخِیلٍ رَاحَةٌ وَ لا لِحَسُودٍ لَذَّةٌ

خسیس را آسایشی و حسود را لذتی نیست.   (تحف العقول، ص۴۵۰ )

 

 

• حسد وحرص مایه هلاکت

 

امام رضا (ع) فرمود:

اِیَّاکُمْ وَ الْحِرْصَ وَ الْحَسَدَ فَاِنَّهُما اَهْلَکَا الْاُمَمَ السَّالِفَةَ

از حرص و حسد بپرهیزید زیرا این دو  امتهای گذشته را نابود کرده است.

(بحار الانوار، ج۷۵ ، ص ۳۴۶ )

 

• استواری مومن مقابل خشم

 

امام رضا (ع) فرمود:

اَلْمُؤْمِنُ اِذَا غَضِبَ لَمْ یُخْرِجْهُ غَضَبُهُ مِنْ حَقٍّ.

مؤمن هر گاه خشمگین شود، خشمش او را از مسیر حق منحرف نمی سازد.

(بحار الانوار، ج۷۵، ص۳۵۲ )

 

• عزت در سایه صیانت زبان

 

امام رضا (ع) فرمود:

اِحْفَظْ لِسَانَکَ تَعِزُّ.

زبان خود را نگهدار عزیز می شوی.  (اصول کافی،ج ۲، ص ۱۱۳ )

 

 

• در خواست کلید فقر است

 

امام رضا (ع) فرمود:

اَلْمَسْألَةُ مِفْتَاحُ الْبُؤْسِ.

دست نیاز به سوی دیگران بردن کلید فقر و تنگدستی است. (بحار ، ج93 ، ص 157)

 

 

• بد اخلاق در آتش جهنم

 

امام رضا (ع) فرمود:

اِیَّاکُمْ وَ سُوءَ الْخُلْقِ فَاِنَّ سَیِّئَ الْخُلْقِ فِی النَّارِ لامَحَالَةَ.

از بد اخلاقی بپرهیزید زیرا بد اخلاق بدون تردید در آتش است.

(عیون اخبار الرضا علیه السلام ، ج ۱، ص ۳۴ )

 

• نتیجه دعوا وخصومت

 

امام رضا (ع) فرمود:

اِیَّاکُمْ وَ مُشَاجَرَةَ النَّاسِ فَاِنَّهَا تُظْهِرُ الْغِرَّةَ وَ تُدْفِنُ الْعِزَّةَ.

از مشاجره با مردم بپرهیزید زیرا مشاجره عیوب نهفته را آشکار می سازد و عزت را از بین می برد.

(مسند الامام الرضا -علیه السلام- ، ج ۱، ص ۲۷۴ )

 

• آنکه صله رحم ندارد تقوا ندارد

 

امام رضا (ع) فرمود:

مَنْ لَمْ یَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ یَتَّقِ اللهَ عَزَّوَجَلَّ.

هر که صله رحم نکند تقوای الهی را رعایت نکرده است. ( بحار الانوار، ج74، ص 77 )

 

• از جمله حقوق مؤمن بر مؤمن

 

امام رضا (ع) فرمود:

الامام الرضا(ع) : إنَّ مِن حَقِّ المُومِنِ عَلَى المُومِنِ: المَوَدَّةَ لَهُ فی صَدرِهِ، وَالمُواساةَ لَهُ فی مالِهِ، وَالنُّصرَةَ لَهُ عَلى مَن ظَلَمَهُ، وإن کانَ فَیءٌ لِلمُسلِمینَ وکانَ غائِباً أخَذَ لَهُ بِنَصیبِهِ، وإذا ماتَ فَالزِّیارَةُ إلى قَبرِهِ، ولا یظلِمَهُ، ولا یغُشَّهُ، ولا یخونَهُ، ولا یخذُلَهُ، ولا یغتابَهُ، ولا یکذِّبَهُ…

از جمله حقوق مومن بر مومن، این است که در دل، او را دوست بدارد، با مالش به او کمک برساند، او را در برابر کسى که به وى ستم کند، یارى دهد، اگر مسلمانان غنیمت و خراجى داشتند و او غایب بود، سهم او را برایش بگیرد، هر گاه درگذشت، تا قبرش او را تشییع کند، به او ستم نکند، با او دغلى نکند، به او خیانت نکند، او را وا نگذارد، از او غیبت نکند، دروغگویش نشمارد…  ( گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه ۸۸ )

• تبسم به برادر مؤمن حسنه است

 

امام رضا (ع) فرمود:

مَن تَبَسَّمَ فی وَجهِ أخیهِ المُومِنِ کتَبَ اللّهُ لَهُ حَسَنَةً؛ ومَن کتَبَ اللّهُ لَهُ حَسَنَةً لم یعَذِّبهُ.

امام رضا (ع) : هر کس به روى برادر مؤمنش لبخند بزند، خداوند، برایش یک ثواب مى نویسد و کسى که خدا برایش ثوابى بنویسد، عذابش نمى کند . ( الکافي ، جلد۲ ، ص۲۰۵)

 

• بدی به همسایه‌ ممنوع

 

امام رضا (ع) فرمود:

لَیسَ مِنّا مَن لمَ یأمَن جارُهُ بَوائِقَهُ.

از ما نیست کسى که همسایه اش، از بدى هاى او در امان نباشد.(عیون أخبار الرضا(ع) ، ج ۲ ، ص ۲۴ ح ۳)

 

• افطاری برتر از روزه

 

امام رضا (ع) فرمود:

فِطرُک أخاکَ الصّائِمَ أفضَلُ مِن صِیامِک.

افطارى دادن تو به برادر روزه دارت، فضیلتش بیشتر از روزه داشتن توست.

(مصباح المتهجّد، ص ۶۲۶ ، ح ۷۰۴)

 

• غم زدایی از مؤمن

 

امام رضا (ع) فرمود:

مَن فَرَّجَ عَن مُوِمنٍ فَرَّجَ اللّهُ عَن قَلبِهِ یومَ القیامَةِ.

امام رضا (ع) :هر که غم مومنى را بزداید، خداوند در روز قیامت، غم را از دل او مى زداید.

(الکافی، ج۲ ، ص۲۰۰ ، ح۴)

 

• ناسپاسی ازمردم ناسپاسی از خدا

 

امام رضا (ع) فرمود:

مَن لَم یَشکُرِ المُنعِمَ مِنَ المَخلُوقینَ، لَم یَشکُرِ اللهَ عزَّ و جلّ؛

هر کس سپاسگزار بندگان نیکوکار نباشد، خدای متعال را هم سپاس نگفته است .

(عیون اخبار الرضا ع ، ج 2، ص 27 )

 

• مسلمان کسی است که دیگران از او در سلامت باشند

امام رضا (ع)فرمود:

اَلمُسلِمُ الَّذی یَسلَمُ المُسلِمونَ مِن لِسانِهِ و یَدِهُ  وَ لَیسَ مِنّا مَن لَم یَأمَن جارُهُ بَوائِقَهُ ؛

حضرت عبد العظیم علیه السلام از امام رضا چنین روایت مى کند:

مسلمان کسى است که مردم از دست و زبان او آسوده باشند و از ما نیست آن که همسایه اش از شرّ او در امان نباشد.   (عیون أخبار الرّضا علیه السلام، ج ۱، ص ۲۴)

 

• نتیجه عدم امر به معروف

 

امام رضا (ع) فرمود:

لَتَأمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ، وَلَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ، اَوْلَیَسْتَعْمِلَنَّ عَلَیْكُمْ شِرارُكُمْ، فَیَدْعُو خِیارُكُمْ فَلا یُسْتَجابُ لَهُمْ.
باید هر یك از شماها امر به معروف و نهى از منكر نماید، وگرنه اشرار و بدان بر شما تسلّط می  یابند  و دعا و نفرین خوبان شما هم در این صورت  مستجاب نخواهد شد.

(الکافي ، جلد۵  ، ص۵۶  )