اندیشه بنان

چهل حدیث از امام حسن مجتبی (ع)

• تزکیه شرط عبادت

امام حسن (ع):

اِنَّ مَن طَلَبَ العِبادَهَ  تَزَکّی لَها .

هرکس در پی عبادت شد خود را به خاطر آن عبادت (از هرگناه وآلودگی) پاکیزه سازد. (تحف العقول ، ج1 ، ص419)

ش

• نقش باور در سلامت وصداقت

امام حسن (ع):

اَلیَقینُ مَعاذٌ لِلسَّلامَهِ.

باور و یقین پناهگاهی برای راستی وسلامت است (تحف العقول ، ج1 ، ص419)

• نقش یاد دوری راه در آمادگی

امام حسن (ع):

مَن تَذَکَّرَ بُعدَ السَّفَرِ اِعتَدَّ .

هرکس دوری  راه(آخرت) را به یاد آورد  خود را مهیا وآماده می کند. (تحف العقول ، ج1 ، ص419)

• عاقل به خیرخواه نارو نمی زند

امام حسن (ع):

وَ لا یَغُشَّ العاقِلُ مَنِ استَنصَحَهُ .

انسان عاقل به کسی که از او درخواست خیرخواهی می کند نارو نمی زند . (تحف العقول ، ج1 ، ص419)

• عزت وغرور حجاب پند

امام حسن (ع):

بَینَکُم وَ بَینَ المَوعِظَهِ حِجاب ُ العِزَّهِ.

بین شما وپند  پرده غرور وسرسنگینی است. (تحف العقول ، ج1 ، ص419)

• دانش قاطع بهانه

امام حسن (ع):

قَطَعَ العِلمُ عُذرَ المُتَعَلِّمینَ.

دانش  راه بهانه را از دانشجو قطع می کند.

(تحف العقول ، ج1 ، ص419)

• مهلت ومهلت خواهی

امام حسن (ع):

کُلُّ مُعاجَلٍ یَسألُ النَّظرَهَ .کُلُّ مُؤَجَّلٍ یَتَعَلَّلُ بِالتَّسویفِ.  .هرکه مهلتش پایان یافته در خواست مهلت می کند وآنکه مهلت دارد فردا فردا می کند.(تا مهلت را از دست می دهد )  (تحف العقول ، ج1 ، ص419)

• کار وتلاش پیش از پیری ومرگ

امام حسن (ع):

اِ تَّقُوا اللهَ عِبادَ اللهِ! وَجِدُّوا فِی الطََّلَبِ وَ تِجاهَ الهَرَبِ. بادِرُوا العَمَلَ قَبلَ مُقَطَّعاتِ النَّقِماتِ وَهادِمِ اللَّذاتِ .

بندگان خدا ! اهل تقوا باشید ودر جستجوی امور (پیش از مواجهه با پیری)تلاش نمایید وپیش از پاره های عذاب ودرهم کوبنده لذتها به انجام عمل (وظائف مربوطه ) شتاب نمایید . (تحف العقول ، ج1 ، ص419)

• تو صیف دنیا

امام حسن (ع):

اِنَّ الدُّنیا لایَدُومُ نَعیمُها وَ لا تُؤمَنُ فَجیعُها وَ لا تُتَوَقّی مَساویها ، غُرُورٌ حائِلٌ وَ سَنادٌ مائِلٌ.

نعمت دنیا دوام ندارد ، از آسیب درد ناکش ایمنی نیست ، از بدیها یش مصونیتی نیست  . سرایی است فریبنده وبه ظاهر دل انگیز اما زودگذر وبی دوام ، همچون ستونی است مشرف بر سقوط(و تکیه گاهی است نا استوار) (تحف العقول ، ج1 ، ص420)

• موعظه وعبرت

امام حسن (ع):

فَاتَّعِظُوا عِبادَ اللهِ بِالعِبَرِ وَ اعتَبِرُو بِالأ ثَرِ  وَ ازدَجِرُوا بِالنَّعیمِ وَ انتَفِعُوا بِالمَواعِظِ .

بندگان خدا !  از عبرتها پند بگیرید واز آثار پیشینیان عبرت بگیرید . به خاطر نعیم بهشتی از گناه برحذر شوید واز موعظه ها وپندها بهره ببرید . (تحف العقول ، ج1 ، ص420)

• خدا وقیامت

امام حسن (ع):

…  فَکَفی بِا للهِ مُعتَصِماً وَ نَصیراً وَ کَفی بِالکِتابِ حَجیجاً وَ خَصیماً وَکَفی بِالجَنَّهِ ثَواباً وَکَفی بِا لنّارِ عِقاباً وَ وَبالاً .

بس است که خدا  حافظ ویار باشد و بس است که کتاب خدا مایه بازخواست وداوری باشد و بس است که بجای هر پاداشی  بهشت پاداش قرار گیرد و بس است که بجای هر کیفری  آتش جهنم کیفر وجزای سختی باشد. (تحف العقول ، ج1 ، ص420)

• اثر نیک مشورت

امام حسن (ع):

ما تَشاوَ رَ  قَومٌ اِلّا هُدُوا اِلی رُشدِهِم.

هیچ گروهی مشورت نکرد جز اینکه به قله خرد ورشد خود هدایت شد .(تحف العقول ، ج1 ، ص413)

• پست کیست ؟

امام حسن (ع):

اَللُّؤمُ اَن لا تَشکُرَ النِّعمَهَ.

پستی آن است که شکر نعمت نکنی

(تحف العقول ، ج1 ، ص414)

• دوستی با چه کسی ؟

امام حسن (ع):

قالَ لِبَعضِ وُلدِهِ یا بُنَیَّ لا تُواخِ اَحَداً حَتّی تَعرِفَ  مَوارِدَهُ وَ مَصادِرَهُ فَاِذا اِستَنبَطتَ الخُبرَهَ وَ رَضیتَ العِشرَهَ فَآخِهِ عَلی اِقالَهِ العَثرَهِ وَ المُواساهِ فِی العُسرَهِ.

به برخی از فرزندانش فرمود فرزندم باکسی پیوند برادری نبند مگر آنکه منشأواصل او را ، آمد وشد او را مرام ومنش او را دریابی پس آنگاه که خوب بودن او را  به تجربه در یافتی واز همزیستی با او خورسند  شدی با دو تعهد با او پیمان برادری به بند:  یکی آنکه لغزش او را اقاله نموده وصرفنظر نمایی ودوم آنکه در وقت سختی  او را کمک نمایی .  (تحف العقول ، ج1 ، ص414)

• حرص وعفت

امام حسن (ع):

لا تُجاهِدِ الطَّلَبَ جِهادَ الغالِبِ وَلا تَتَّکِل عَلَی القَدَرِاِتِّکالَ المُستَسلِمِ فَاِنَّ ابتِغاءَ الفَضلِ مِنَ السُنَّهِ وَالاِجمالَ فِی الطَّلَبِ مِنَ العِفَّهِ وَلَیسَتِ العِفَّهُ بِدافِعَهٍ رِزقاً وَلَا الحِرصُ بِجالِبٍ فَضلاً  فَاِنَّ الرِّزقَ مَقسُومٌ وَاستِعمالَ الحِرصِ اِستِعمالُ المَأثِمِ .

در طلب بکوش اما نه پیروزمندانه وغالب و به تقدیر اعتماد کن اما نه چونان تسلیم شده وعقب کشیده . زیرا دنبال مال ودرآمد رفتن سنت ومستحب است ودر جستجوی آن افراط نداشتن از مصادیق عفت است .  و البته  نه عفت مانع روزی است ونه حرص جالب مال اضافی .  چراکه روزی تقسیم وتعیین شده است وحرص زدن  نوعی  دنبال گناه گشتن است . (تحف العقول ، ج1 ، ص414)

• معنای قریب وغریب

امام حسن (ع):

اَلقَریبُ مَن قَرَّ بَتهُ المَوَدَّهُ وَ اِن بَعُدَ نَسَبَهُ  وَالبَعیدُ مَن باعَدَ تهُ المَوَدَّهُ وَ اِن قَرُبَ نَسَبَهُ .لا شَیءَ اَقرَبُ مِن یَدٍ اِلی جَسَدٍ وَ اِنَّ الیَدَ تُغَلُّ فَتُقطَعُ وَ تُحسَمُ.

نزدیک و فامیل کسی  است که مودت ودوستی موجب نزدیکی اش شده باشد هرچند نژادش دور باشد و دور وغریب کسی است که دوستی او را دور کرده باشد هرچند خویشاوندی اش نزدیک باشد. چیزی  نزدیکتر از دست به بدن نیست. و به یقین همین دست (گاه)که خیانت کند بریده  خواهد شد  واثر آن محو  خواهد گردید . (تحف العقول ، ج1 ، ص414)

• اطاعت محض از خدا

امام حسن (ع):

مَنِ  اتَّکَلَ عَلی حُسنِ الاِختِیارِ مِنَ اللهِ لَهُ لَم یَتَمَنَّ  اَنَّهُ فی غَیرِ الحالِ اللَّتی اِختارَهَا اللهُ لَهُ.

هرکس به حسن انتخابی که خدا برایش نموده اعتماد کند و راضی شود هرگز به وضعیتی غیر آنچه که او انتخاب نمودآرزو نمی کند  (تحف العقول ، ج1 ، ص415)

• عار یا نار

امام حسن (ع):

اَلعارُ اَهوَنُ مِنَ النّارِ.

تحمل ننگ وسرافکندگی دنیا از تحمل آتش دوزخ آسانتر است. (تحف العقول ، ج1 ، ص415)

• خیری که شر در آن نیست

امام حسن (ع):

اَلخَیرُ الَّذی لا شَرَّ فیهِ الشُّکرُ مَعَ النِّعمَهِ وَ الصَّبرُ عَلَی النّازِلَهِ .

آن خیری که در آن شر  نیست شکر  در مقابل نعمت وصبر  در برابر حادثه و بلا  است . (تحف العقول ، ج1 ، ص415).

• ذکر وشکر خدا

امام حسن (ع):

قالَ لِرَجُلٍ اَ بَلَّ مِن عِلَّهٍ : اِنَّ اللهَ قَد ذَکَرَکَ فَاذکُرهُ وَ اَقالَکَ فَاشکُرهُ .

به مردی که از بیماری شفا یافته بود فرمود: خداوند یادت نمود پس یادش کن  وترا بخشید ومعاف نمود پس شکرش گوی. (تحف العقول ، ج1 ، ص415)

• انسان جاهل بین خود وخدا

امام حسن (ع):

ما اَعرِفُ اَحَداً اِلّا وَ هُوَ اَحمَقُ فیما بَینَهُ وَ بَینَ رَبِّهِ .

کسی نمی شناسم جز اینکه در روابط بین خود وخدا (تاحدی )نادان است.

(تحف العقول ، ج1 ، ص416 )

• آثار تردد به مسجد

امام حسن (ع):

مَن اَدامَ الاِختِلافَ اِلَی المَسجِدِ اَصابَ اِحدی ثِمانٍ : آیَهً مُحکَمَهً وَ اَخاً مُستَفاداً وَ عِلماً مُستَطرَفاً وَ رَحمَهً مُنتَظَرَََََهً وَکَلِمَهً تَدُلُّهُ عَلَی الهُدی اَوتَرُدُّهُ عَن رَدًی .تَرکَ الذُّنُوبِ  حَیاءاً  اَو خَشیَهً.

هرکس مدام به مسجد تردد نماید به یکی از هشت نتیجه دست می یابد  :

نشانه محکم الهی ، برادر مفید، علم جدید ودانش تازه ، رحمت مورد انتظار ،سخن وتذکری که  اورا یا  به نقطه روشنی هدایت کند ویا او را از  هلاکت وکار بد باز دارد و ترک گناه  خواه از سرحیاء و یا از سر خشیت.  (تحف العقول ، ج1 ، ص417 )

• عکس العمل در تولد فرزند کسی

امام حسن (ع):

اِذا وُلِدَ لِاَحَدِکُم غُلامٌ  فَقُولُوا لَهُ شَکَرتَ الواهِبَ وَ بُورِکَ لَکَ  فِی المَوهُوبِ بَلَغَ اللهُ بِهِ اَشُدَّهُ وَ رَزَقََکَ بِرَّهُ.

هرگاه خداوند فرزندی نصیب یکی از شما کرد به او بگویید شکرخدا که چنین فرزندی به شنا عطا کرد وقدمش مبارک باشد وخداوند وی را بزرگ نموده وبه رشد وکمال برساند و بر ونیکی اش را  روزی شما فرماید (تحف العقول ، ج1 ، ص418 )

• معنای مروت

امام حسن (ع):

وَسُئِلَ عَنِ المُرُوئَهِ؟ فَقالَ (ع) شُحُّ الرَّجُلِ عَلی دینِهِ وَ اِصلاحُهُ مالَهُ وَ قِیامُهُ بِالحُقُوقِ .

حضرت در جواب سئوال از مروت فرمود :

مروت آن است که شخص نسبت به دینش حریص باشد ومال خود را از ناخالصی پاک نماید ونسبت به اقامه حقوق قیام کند. (تحف العقول ، ج1 ، ص418 )

• برترین چشم ، گوش وقلب

امام حسن (ع):

اِنَّ اَبصَرَ الاَبصارِ ما نَفَذَ فِی الخَیرِ مَذهَبُهُ وَاَسمَعَ الاَسماعِ ما وَعِیَ التَّذکیرَ وَانتَفَعَ بِهِ{و} اَسلَمَ القُلُوبِ ما طَهُرَ مِنَ الشُّبَهاتِ.

بیناترین چشمها آن چشمی است که مرام ورفتارانسان را به کار خیرنفوذ دهد وشنواترین گوش ها آن گوشی است که پند را بشنود واز آن بهره ببرد وسالمترین دلها آن دلی است که از شبهات پاک باشد .  (تحف العقول ، ج1 ، ص418 )

• مصیبت وپاداش

امام حسن (ع):

اَلمصَائِبُ مَفاتیحُ الاَجرِ  . مصیبتها کلیدهای پاداشند  ( بحار الانوار ، ج78 ، ص115 )

• آثار اندیشه

امام حسن (ع):

عَلَیکُم بِالفِکرِ  فَاِنَّهُ حَیاهُ قَلبِ البَصیرِ  وَ مَفاتیحُ اَبوابِ الحِکمَهِ .

به فکرواندیشه به پردازیدچراکه فکر  دل اهل بصیرت را زنده می کند وکلید درهای حکمت است.  ( بحار الانوار ، ج78 ، ص115 )

• کار خوب بین دو آسیب

امام حسن (ع):

اَلمَعرُوفُ ما لَم یَتَقَدَّمَهُ مَطَلٌ وَ لَم یَتَعَقَّبهُ مَنٌّ .

کار خیرآن است که قبلش  مسامحه ومعطلی نباشد و بعدش منت نیاید.  ( بحار الانوار ، ج78 ، ص115 )

• معنای بخل

امام حسن (ع):

وَالبُخلُ اَن یَرَی الرَّجُلُ ما اَنفَقَهُ تَلَفاً وَما اَمسَکَهُ شَرَفاً.

بخل آن است که انسان آنچه هزینه می کند را نوعی تلف کردن بشمارد ونگهداری آن را گونه یی از شرف تلقی نماید . ( بحار الانوار ، ج78 ، ص115 )

• نعمت را نشمار

امام حسن (ع):

مَن عَدَّدَ نِعَمَهُ مَحَقَ کَرَمُهُ.

هرکس نعمتهای در اختیار خود را بشمارد کرم وبخشش او تباه ونابود می شود.( بحار الانوار ، ج78 ، ص115 )

• عمل به وعده

امام حسن (ع):

اَلاِنجازُ دَواءُالکَرَمِ .

عمل به وعده  درمان کرم است . ( بحار الانوار ، ج78 ، ص115 )

• عدم شتاب در کیفر

امام حسن (ع):

لاتُعاجِلِ الذَّنبَ بِالعُقُوبَهِ وَاجعَل بَینَهُما لِلاِعتِذارِ طَریقاً .

در کیفرگناه شتاب نکن وبین گناه و عقوبت راه عذر خواهی باز بگذار . ( بحار الانوار ، ج78 ، ص115 )

• قدر نعمت کی شناخته می شود؟

امام حسن (ع):

تُجهَلُ النِّعمَهُ ما اَقامَت فَاِذا وَلَّت عُرِفَت.

نعمت تا در دسترس هست  ناشناخته است وهمین که  ازدست رفت  شناخته می شود . ( بحار الانوار ، ج78 ، ص115 )

• کوچکی وخواری

امام حسن (ع):

مَن قَلَّ ذِلَّ .

هرکس کوچک شد  خوار می شود . ( بحار الانوار ، ج78 ، ص113 )

• بهترین غنی وبدترین فقر

امام حسن (ع):

خَیرُالغِنی اَلقُنُوعُ وَشَرُّ الفَقرِ الخُضُوعُ .

بهترین نوع غنی وبی نیازی قناعت وبدترین نوع فقر خضوع وخم شدن {جهت کسب ثروت} است . ( بحار الانوار ، ج78 ، ص113 )

• حقیقت رای کسی کی شناخته می شود؟

امام حسن (ع):

لا یُعرَفُ الرَّأیُ اِلّا عِندَ الغَضَبِ.

نظر واقعی  آدمها به دست نمی آید مگر در هنگام خشم. ( بحار الانوار ، ج78 ، ص113 )

• فوت فرصت

امام حسن (ع):

اَلفُرصَهُ سَریعَهُ الفَوتِ بَطیئَهُ العَودِ.

فرصت به سرعت از دست می رود وتمام می شود و به کندی برمی گردد و به دست می آید . ( بحار الانوار ، ج78 ، ص113 )

• شکر یاکفرنعمت

امام حسن (ع):

اَلنِّعمَهُ مِحنَهٌ فَاِن شُکِرَت کانَت نِعمَهً فَاِن کُفِرَت صارَت نِقمَهً.

نعمت  آزمون است اگر مورد سپاس قرار گیرد نعمت است واگر ناسپاسی شود عذاب و عقوبت  است. ( بحار الانوار ، ج78 ، ص113 )

• عمل به وعده

امام حسن (ع):

اَلمَسئُولُ حُرٌّ حَتّی یَعِدَ وَ مُستَرِقٌ المَسئُولُ حَتّی یُنجِزَ.

شخص مسئول تا وعده نداد آزاد است وهمین که وعده داد در بند وعده است تا به وعده عمل کند. ( بحار الانوار ، ج78 ، ص113 ) 

• شوخی وهیبت

امام حسن (ع):

اَلمِزاحُ یَأکُلُ الهَیبَهَ وَ قَد اَکثَرَ مِنَ الهَیبَهِ الصّامِتُ.

مزاح وشوخی  هیبت وشکوه انسان را می خورد {وتمام می کند} (متقابلا) خاموشی بر هیبت انسان می افزاید. ( بحار الانوار ، ج78 ، ص113 )

• وعده و سخاوت

امام حسن (ع):

َالوَعدُ مَرَضٌ فِی الجُودِ وَالاِنجازُ دَوائُهُ .

وعده در امر جود وبخشش  نوعی بیماری است که درمان آن  همان عمل به وعده است. ( بحار الانوار ، ج78 ، ص113 )

41-معنای حلم

امام حسن (ع):

اَلحِلمُ کَظمُ الغَیظِ وَ مِلکُ النَّفسِ .

حلم همان فروخوردن خشم وکنترل نفس است. ( بحار الانوار ، ج78 ، ص115 ) 

42-بامردم همان باش که دوست داری با تو باشند

امام حسن (ع):

صاحِبِ النّاسَ مِثلَ ما تُحِبُّ اَن یُصاحِبُوکَ بِهِ .

با مردم آنگونه معاشرت کن که دوست داری با تو معاشرت کنند . ( بحار الانوار ، ج78 ، ص116 )