فاطمه زهرا (س) و آئین همسری
آیا خستگی کار خانه باعث می شد تا در انجام وظائف نسبت به همسرش کوتاهی کند ؟
در زندگی حضرت زهرا ی أطهر (س) هرگز کوتاهی نسبت به شوهر دیده نمی شود چه در حال خستگی و چه در حال آسودگی و راحتی . او نسبت به هیچ وظیفه ای از جمله وظیفه همسرداری کوتاهی نمی کرد او فردی وظیفه مدار بود و در انجام وظائف چه عبادی و چه خانوادگی و چه اجتماعی و حتی سیاسی هرگز کوتاه نمی آمد هرچند خیلی خسته باشد .
اگر کسی زندگی آن بزرگوار را مطالعه کند خواهد دید او عنصر مقاوم ، نستوه ، خستگی ناپذیر و بسیار فعال بود و به ویژه در امور خانه و خانوادگی هرگز تسلیم خستگی نمی شد یعنی در وقت عبادت به عبادت و در هنگام رسیدگی به فرزندان، رسیدگی به کارشان و در وقت انجام امور خانه ، انجام امور خانه و همچنین در وقت انجام وظیفه نسبت به شوهرش ، جدّا انجام وظیفه می کرد و هرگز کوتاهی ، قصور از او مشاهده نمی کنی .
آیا برای خواسته هایش همسرش را تحت فشار قرار می داد ؟
هرگز ! با مشاهده زندگی آن بزرگوار اولا کمتر خواسته ای را بلکه باید گفت هیچ خواسته ای را مطرح نکرد چه رسد به اینکه بخواهد برای آن خواسته ، شوهرش را تحت فشار قرار دهد .
به ویژه اگر شوهرش فاقد آن خواسته بود یا لا اقل حضرت حس می کرد که شوهرش ندارد که در چنین شرایطی هرگز رو نمی زد و درخواستی را مطرح نمی نمود و می فرمود : یا ابا الحسن انی لأستحیی من الهی ان اُکلف ما لا تقدر علیه . ( بحار الانوار ج43 ص 133 )
من از خداوند متعال شرم دارم چیزی از تو بخواهم و تو را به چیزی وا دارم که در امکان شما نیست .
حاصل آنکه اولا حضرت تا می توانست چیزی نمی خواست به ویژه اگر از توان شوهر خارج بود ثانیا هرگز شوهر را بخاطر کاری تحت فشار قرار نمی داد و بخاطر خواسته ای وی را در تنگنا نمی گذاشت .
آیا در زندگی مشترک نظر مشورتی هم به شوهر می داد ؟
اصل مشورت برای هر زندگی در هر مقطعی لازم است و مشورت هم از سر خیر خواهی صورت می پذیرد و مشورت دهنده هم علی القاعده باید از علم و تجربه برتر برخوردار باشد و بنابراین علی (ع) بی نیاز از مشورت نیست و زهرای أطهر (س) هم از علم و فهم و تجربه قابل استفاده برخوردار و از نظر خیر خواهی هم در اُوج خیر خواهی است .
بنابراین این بستر مشورت خواهی و مشورت دهی فراهم است اما مصداق مشورتی کمتر مشاهده می شوود هرچند اظهار نظر هائی از حضرت زهرا (س) به حضرت علی (ع) نقل شده است . یعنی حضرت فاطمه (س) در مسائل اجتماعی ، سیاسی و خانوادگی اظهار نظر هائی به حضرت امیر(ع) داشته است .
آیا اتفاق افتاد که زمانی از شوهرش قهر نماید و بخاطر آن خانه را ترک کند ؟
اگر چه قهر نمودن به مدت کوتاه در زندگی جمعی و مشترک به ویژه زندگی زناشوئی بد و ناپسند نیست . و اگرچه قهر نمودن گاه برای هشدار طرف مقابل خوب و پسندیده است واصولا هر زندگی زناشوئی از این نمک برخوردار است اما این در زندگی زناشوئی حضرت زهرا (س) با علی (ع) چنین قهری دیده نمی شود . چون قهر نمودن جائی اتفاق می افتد که منافع طرفین به اصطحکاک بیفتد و احدی به منفعت خود نرسد و قهر کند اما در زندگی حضرت زهرا (س) آنچه به فکر نمی آید همین منفعت شخصی و ندید گرفتن منفعت طرف مقابل است بلکه آنچه مهم است منافع مشترک و حتی توجه خاص به منفعت طرف مقابل است .
زهرای أطهر (س) قطعا مقابل علی (ع) برای خود منفعت شخصی لحاظ نمی کند تا در صورت احساس فقد آن منفعت قهر نماید .بلکه به عکس منفعت شوهر را برخود ترجیح می دهد و اوج ایثار و از خودگذشتگی که ما از آن بزرگوار سراغ داریم چنین حکم می کند . بنابراین قهر کردن به مفهوم رایج در زندگی زناشوئی در زندگی فاطمه زهرا (س) مصداق ندارد و در هیچ قطعه ای از زندگی او ، آن را نمی یابی .
وقتی ذکر زبان او این است که ” روحی لروحک الفدإ و نفسی لنفسک الوقإ ” جانم فدای جان تو و وجودم سپر وجود تو ، هرگز قهر برای منافع شخصی صورت نمی پذیرد .
آیا شده در زندگی قضاوت اشتباه کند ؟
اگرچه در زندگی زن های عادی که گه گاه نسبت به شوهر وسواسی می شود و عملکرد او را زیر ذره بین قرار می دهند و برخی از رفتار شوهر را که به نحوی که به کم میلی شوهر به خود یا احیانا میل به دیگران به شدت زیر نظر دارند قضاوت اشتباه بکنند اما در زندگی زهرای أطهر (س) که معصوم است و از اشتباه به دور است و نسبت به شوهر باور و و یقین دارد قضاوت اشتباه و یا قضاوت عجولانه را مثال آن راه ندارد و قلب حضرت نسبت به شوهرش صاف و پاک بوده است .
در یک نقلی که پیامبر (ص) از خوبی های حضرت علی (ع) بیاناتی دارد و از او تعریف و تمجید می کند حضرت (ص) می فرماید :…انا بذالک . یعنی من هم اعتراف به خوبی ها و برجستگی های او دارم .
و در نقل دیگر به صراحت می فرماید : بعلی خییر الثبغول. شوهرم بهترین شوهر هاست .
وقتی حضرت علی (ع) در نگاه او چنین است دیگر جائی برای قضاوت اشتباه یا عجولانه باقی نمی ماند .
آیا شده در مورد چیزی با همسرش اختلاف نظر داشته باشد ؟
قطعا در زندگی طولانی موارد زیادی اتفاق می افتد که اختلاف نظر باشد چون هیچ دو انسان دقیقا مثل هم فکر نمی کنند و در زندگی زناشوئی حضرت زهرا (س) با علی (ع) هم هست مواردی که با هم اختلاف نظر داشته باشد اما بی تردید نظر شوهر را به نظر خود مقدم می داشت . از جمله وقتی ابابکر و عمر خواستند با زهرای أطهر (س) در ایام بیماری اش دیدار کنند . زهرای أطهر (س) مخالف بود و حضرت امیر (ع) موافق بود و فاطمه (س) نظر شوهر را ترجیح داد و به آن ها اجازه ورود داد .اختلاف نظر تا جائی که برخلاف شرع و خلاف مصالح خانوادگی و اجتماعی نباشد مانعی ندارد .
آیا شده که با هم بحث و جدال کنند ؟
اگرچه بحث و جدال و مذاکره همراه با اختلاف نظر اشکال ندارد و نشانه عیب و نقص نیست اما جدالی که منجر به نزاع و تحقیر و توهین یکدیگر باشد اتفاق نیافتاد . یعنی نشد که جدال بد و غلط و نا صواب داشته باشند و به همدیگر توهین کنند و همدیگر را هتک نمایند . بلکه اگر جدال بود که بود با حفظ حرمت و همراه حفظ جایگاه یکدیگر بود .
آیا شده که حضرت علی (ع) چیزی از او بخواهد او آن را برآورده نکند؟
بامطالعه از زندگی اش موردی مشاهده نگردید که او جواب منفی بدهد و خواسته شوهرش را ندید بگیرد بلکه به عکس بر آن بود تا حتما انجام دهد و خواسته اش را برآورده کند و دستورش را اطاعت کند .
خود حضرت زهرا (س) در آخر عمرش چند نکته را به حضرت متذکر می شود یکی از آن ها این است که تلاش نمود مطیع آن بزرگوار باشد و موردی نبود که علی (ع9 از او بخواهد و او اطاعت نکند و نسبت به انجامش اقدام ننماید فرمود :
ولاخالفتک منه عاشه تفی. از زمانی که باشما معاشه و هم زیست شدم هرگز با تو مخالفت نکردم . (برآن بودم خواسته ات را بر آورده کنم ).
حتی اواخر عمرش که بیمار بود و براثر همان بیماری از دنیا رفت برخی خواستند به عیادت او بیایند اما ایشان مایل نبود و حتی به صراحت اعلام نمودند آن ها را نخواهم پذیرفت اما وقتی آنها حضرت علی (ع) را واسطه قرار دادند و حضرت علی (ع) هم دپذیرفت و از حضرت زهرا (س) خواست تا آن ها را ملاقات بدهد . حضرت زهرا (س) پذیرفت و به شوهرش جواب رد نداد و فرمود :
البیت بیتک و انا حُرتک . خانه خانه توست و من هم زوجه و همسر توام .
یعنی علی رغم میل باطنی اما خواسته حضرت را اجابت و درخواست شوهر را پذیرفت .
1- بله هم در آغاز خواستگاری ( با شناختی که خود از علی (ع) داشت و نیز تعریفی که پیامبر (ص) نسبت به جایگاه اش در دنیا و آخرت داشت ) او را به عنوان همسر ایده آل پذیرفته بود و به آن باور داشت و هم پس از ازدواج در ایام همسری هم آن را ابراز و اظهار می کرد .
در یک ملاقاتی که بین پیامبر (ص) و حضرت فاطمه (س) صورت گرفت ، پیامبر (ص) از وضعیت شوهرش پرسید که چگونه همسر و چگونه شوهری است ؟
عرض کرد : بعلی خیر البعول . شوهرم بهترین شوهرهاست .این صریح ترین جمله ای است که زهرای أطهر (س) در رابطه با شایستگی همسر اش بیان کرد نه تنها در این دیدار بلکه در موارد متعدد . زهرای أطهر (س) به عظمت و بزرگی و شایستگی والای حضرت علی (ع) اعتراف و اذعان نمود .
2- فکر می کنم هر دو موضوع برایش مهم بود یعنی ایشان علی (ع) را با دو دید نگاه می کرد یکی نگاه شوهری و همسری و دیگر نگاه شخصیتی و ولی اللّهی . و در رابطه با هر دو مورد ، از حضرت تجلیل می نمود یعنی بانگاه شوهری هم او را می ستود و هم در نگاه اینکه او انسان بزرگ و از اولیإ حق است ، او را به گونه دیگر می ستود پس علی (ع) به عنوان شوهر یک شایستگی دارد و به عنوان ولی اللّهی شایستگی دیگری دارد .
قطعاً بُعد اولیإ اللّهی و مقام ملکوتی حضرت علی (ع) نسبت به مقام شوهری برتر و والاتر بوده و از این رو هر وقت زهرای أطهر (س) خواست این بُعد از تمام او را توصیف کند از جملات وزین و عناوین پرمغز و مفاهیم ملکوتی استفاده می کرد. مثلا می فرمود :
3- حقیقت این است که زهرا أطهر (س) دارای مقام والائی است و از نظر علم و عصمت و طهارت و سایر برجستگی ها ، انسان ممتازی است حتی محور خمسه طیبه است و حتی در حدیث لولاک ، حکمت وجودی پیامبر (ص) و علی (ع) قرار گرفت و از زن های چهارگانه عالم هستی و ده ها برجستگی از این دست دارد و انصافا خود شخصیت ممتاز و عنصر برجسته جهان بشریت است اما در عین حال در مقام همسری و جایگاه شوهرداری خود را یک همسر می داند و در مقابل علی (ع) خود را فقط همسر معرفی می کند.
در یک واقعه ای که دو نفر از چهره های معروف مدینه خواستند با حضرت ملاقات کنن و حضرت مایل نبود و آن ها حضرت علی (ع) را واسطه گرفتند و حضرت علی (ع) هم موضوع را با حضرت زهرا (س) مطرح نمود و درخواست داد که او اجازه ملاقات بدهد ، حضرت زهرتا جمله ای دارد که معنی از آن تراوش می کند . یعنی پس از درخواست حضرت علی (ع) برای اجازه ملاقات ایشان فرمود :
البیت بیتک و الحره زوجتک . خانه خانه توست و بانوی آزاده هم همسر توست.
4- حضرت زهرای أطهر (س) نقش مهمی را در زندگی حضرت علی (ع) ایفا می نمود .
و در پیشرفت یک زندگی کامل و شکل دهی حیات طیبه تاثیر به سزائی داشت .
یعنی اگر گفته شود زندگی حضرت امیر منهای حضرت زهرا آن شکوه و مکانت را نداشت حرف درستی است .
پیامبر (ص) فاطمه زهرا (س) را برای زندگی حضرت علی (ع) یک رکن خواند چنانکه وجود مبارک خود را هم برای حضرت علی یک رکن تلقی نمود .
لذا در یک عبارتی فرمود :
و حضرت امیر المؤمنین (ع) هم پس از رحلت زهرای أطهر به اشاره نمود و فرمود :
رکن یعنی ستون زندگی یعنی قوام زندگی که با وجود آن زندگی شکل می گیرد و اگر از میان برداشته شود زندگی فرو می ریزد .
سیر حضرت فاطمه (س) در زندگی حضرت علی (ع) اهمیت ویژه و تاثیر به سزائی داشت .
5- در خواست زن چیزی را از همسر خود خلاف نیست بلکه گاه لازم است به ویژه اگر برای زن و برای زندگی لازم و ضروری باشد که در این صورت منعی نیست بلکه مباح و جایز است اما به شرط آنکه شوهر از عهده آن برآید یعنی تهیه آن در توان همسر باشد ولی اگر شوهر نتواند وامکان تهیه برایش فراهم نباشد نباید درخواست گردد چون هم شوهر خجالت می کشد و غرورش می شکند و هم چنین درخواستی به خاطر عدم امکان تهیه ، عقیم و نافرجام می ماند و در واقع زن هم از خواسته اش طرفی نمی بندد.
و این منوط به اطلاعات زن از وضعیت مالی و کاری شوهر است .
حضرت زهرا (س) علی رغم نیاز شدید زندگی آنگاه که می دید اگر درخواست کند تأمین و تهیه نخواهد شد هرگز درخواست نمی کرد در یک واقعه ای که حضرت بیرون خانه بود و به خانه آمد پرسید آیا چیزی برای خوردن هست ؟ حضرت زهرا (س) عرض کرد نه مدتی است که در خانه غذا نیست . حضرت امیر (ع) گفت چرا نگفتی تا تهیه کنم ؟ عرض کرد یا ابا الحسن انی لأستحیی من الهی ان اکلف نفسک ما لا تقدر علیه .
ای ابوالحسن من از خدایم شرم داشتم ترا به کاری وا دارم که فعلا توان آن را نداری .
(ریحانه پیامبر (ص) ص 372)
در واقع این اصل کلی برای حضرت زهرا بود که چیزی را که تهیه آن در توان شوهرش نیست از او نخواهد مضاف بر آنکه پیامبر هم در زندگی حضرت زهرا (س) از چنین درخواستی منع فرمود . یعنی حتی از در خواست خواه از عهده برآید یا برنیاید .
آرایش برای شوهر چی ؟
آرایش در هر زمانی با توجه به شرایط زمانی متفاوت بود و هست آرایش در این زمان با آرایش در آن زمان متفاوت است . آرایش در این زمان که نیاز به توضیح و تشریح ندارد ولی آرایش در آن زمان به لباس زیبا و استفاده از عطر و نظافت و آراستگی ظاهری بود که از سوی آن بزرگوار رعایت می شد البته آرایش زمانی زیباست که همراه با چهره گشاده و باز و سیمای مجذوب و دلگشا باشد به نحوی که شوهر با مشاهده آن شاد شود و غم های دل او بریزد .
حضرت امیر (ع) می فرماید : هر وقت از بیرون می آمدم تا مشاهده به زهرای اطهر (س) می نمودم شاد می شدم و غم های دلم می ریخت …..ولقد کنت اُنظر الیها فتنکشف عنی الهموم والأحزان .( بحار الانوار ج43 ص 134 )
….چنین بود که هرگاه به او نگاه می کردم ، غم و اندوه ام برطرف می شد .
نسبت به مهمان شوهر چه عکس العملی نشان می داد ؟
این سؤال از آن جهت مطرح می شود که خانم با توجه به سنگینی کار خانه به ویژه آنگاه که مهمان بیاید و کار و زحمت مضاعف می گردد و بالأخص زمانی که مهمان زیاد باشد احساس خستگی می کند و روح پذیرش مهمان در اوکاسته می شود و حتی گاه گریز پیدا می کند و نسبت به مهمان سرسنگین و بد نگاه می شود .
و این در حالی است که مهمان حبیب خداست و مهمان با آمدنش رحمت الهی می آورد و با رفتنش گناه را می برد و خلاصه خیلی سفارش شد که به مهمان روی خوش نشان داده شود و از او پذیرایی مناسب صورت پذیرد .
فاطمه زهرا (س) علی رغم کار سنگین خانه و کار های مربوط به بچه های خردسال و علی رغم کثرت مهمان برای حضرت امیر المؤمنین همواره آمادگی برای پذیرش مهمان داشته و تلاش می نمود با روی خوش از مهمان استقبال نموده و از آن پذیرائی نماید و گاه حتی اتفاق می افتاد غذای خود را به مهمان می دادند و گاه حتی نقل شد بچه را گرسنه خواباندند تا مهمان غذای سیر بخورد و خلاصه علی رغم کمبود امکانات و ارزاق خانه پذیرش نسبت به مهمان خوب و عکس العمل در مقابل مهمان مثبت بوده است .
اخلاق او با شوهرش چگونه بود ؟
در ازدواج سه چیز شرط است . حسن خلق ، امانت و دیانت و این سه در زندگی زناشوئی حضرت زهرا (س) و امیر المؤمنین (ع) حاکم بود . حضرت زهرا (س) در تمام امور زندگی از جمله زندگی زناشوئی اخلاق و رفتار را مراعات می نمود .
صداقت در زناشوئی ، امانت در زناشوئی ، حرمت نگهداری در امور خانه و خانوادگی ، خوشروئی و حسن خلق را با اعضای خانواده بویژه شوهر مراعات می نمود .
هیچ مصداقی از بد اخلاقی و بد رفتاری در امور همسرداری از آن بزررگوار نقل نشد بلکه مرام و منش نیک ، خوشروئی و خوش سیمائی کرامت و متانت از آن عزیز منقول و مأ ثور است .
کار های مشترک زندگی را چگونه بین خود تقسیم نمودند ؟
کار های زندگی را باید با همت و همکاری هم انجام داد و هرکدام گوشه ئی از کار را بر عهده گرفت و نسبت به انجام آن همت نمود . در این میان باید با توجه به توانائی ها و شرایط فردی هر فرد کار ها را تقسیم نمود تا هم ملاحظه توان و امکان هر کدام بشود و هم کار ها زمین نماند .
با توجه به شرائط سخت مسئولیتی و کاری حضرت علی (ع) و با توجه به فرزندان خردسال و نیز مهمانان و با عنایت به اینکه عبادی و اجتماعی هم هر کدام وقت زیادی را می طلبد تراکم و تضاعف کار خانه امیر المؤمنین کاملاً شهود بود و بدون تقسیم بندی مناسب انجام آن شکل می نمود از این رو هر دو عزیز به محضر پیامبر شرفیاب شدند و از آن بزرگوار تقسیم کار خواستند که حضرت امور و کار ها ی زندگی را به این شرح تقسیم نمود : کار های مربوط به داخل خانه را به حضرت زهرا (س) و کار های مربوط به خارج خانه را به حضرت امیر المؤمنین واگذار نمود .
حضرت زهرا از این تقسیم که به نحوی عفاف او را بیشتر صیانت می کرد بسیار خوشحال شد و فرمود :
فلا یعلم ما داخلنی من السرور الا الّه باکفائی رسول الّه تحمل رقاب الرجال .
(بحار الانوارج 43ص81 )
جز خدا کسی نمی داند چقدر خوشحال شدم از اینکه پیامبر کار مربوط به مردان را از دوش من برداشت .
