چهل حدیث از امام حسن مجتبی (ع) (چهل حدیث دوم)
- تفکر در امور عقلی وفکری
امام مجتبی (ع) فرمود:
عَجِبْتُ لِمَنْ يُفَکِّرُ في مَأکُولِهِ کَيْفَ لا يُفَکِّرُ في مَعْقُولِهِ، فَيَجْنِبُ بَطْنَهُ ما يُؤْذيهِ، وَ يُوَدِّعُ صَدْرَهُ ما يُرْديهِ.
تعجّب مي کنم از کسي که نسبت به خوراک و تغذيه جسم و بدن فکرمی کند وشکم خود را از چیزآزار دهنده صیانت می کند ولي نسبت به سینه وقلب خود نمی اندیشد ومطلب ومسائلی را در آن می نهد که او را پست وخوار می کند. ( الامام حسن ، ج۷ ، ص39)
- شستن دست پیش و پس غذا
امام مجتبی (ع) فرمود:
غَسْلُ الْيَدَيْنِ قَبْلَ الطَّعامِ يُنْفِي الْفَقْرَ، وَ بَعْدَهُ يُنْفِي الْهَمَّ.
شستن دست ها قبل از غذا فقر و تنگدستي را مي زدايد و بعد از آن ناراحتي ها و آفات را از بين مي برد. ( الامام حسن ، ج۷ ، ص43)
- درست پرسیدن
امام مجتبی (ع) فرمود:
حُسْنُ السُّؤالِ نِصْفُ الْعِلْمِ .
درست پرسیدن خود نیمی از علم است. ( الامام حسن ، ج۷ ، ص129)
- آسیب جوانمردی
امام مجتبی (ع) فرمود:
مَنِ اسْتَخَفَّ بِإخوانِهِ فَسَدَتْ مُرُوَّتُهُ.
کسي که دوستان و برادرانش را سبک شمارد و نسبت به آن ها بي اعتناء باشد، مروّت و جوانمرديش فاسد می شود. ( الامام حسن ، ج۷ ، ص209)
- کیفر به میزان عقل
امام مجتبی (ع) فرمود:
إنّما يُجْزَي الْعِبادُ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلي قَدْرِ عُقُولِهِمْ.
همانا در روز قيامت بندگان به مقدار عقل و درک و شعورشان مجازات مي شوند.
( الامام حسن ، ج۷ ، ص209 )
- مزاح آسیب هیبت
امام مجتبی (ع) فرمود:
ألْمِزاحُ يَأْکُلُ الْهَيْبَةَ، وَقَدْ أکْثَرَ مِنَ الْهَيْبَةِ الصّامِتُ.
مزاح و شوخي – هاي زياد و بيجا – شخصيّت و وقار انسان را از بين مي برد، وانسان خاموش از هیبت بیشتری برخوردار است. ( الامام حسن ، ج۷ ، ص139)
- نشانه پستی
امام مجتبی (ع) فرمود:
أللُؤْمُ أنْ لا تَشْکُرَ النِّعْمَةَ.
از علائم پستي شخص، شکر نکردن از نعمت است. ( الامام حسن ، ج۷ ، ص139)
8- برآورده نمودن حاجت مومن
امام مجتبی (ع) فرمود:
لَقَضاءُ حاجَةِ أخٍ لي فِي اللهِ أحَبُّ مِنْ إعْتِکافِ شَهْرٍ.
فرمود: هر آينه برآوردن حاجت و رفع مشکل برادرم، از يک ماه اعتکاف، در مسجد – و عبادت مستحبّي نزد من – بهتر و محبوب تر است. ( الامام حسن ، ج۷ ، ص139)
9- چگونگی کار برای دنیا وآخرت
امام مجتبی (ع) فرمود:
وَاعْمَلْ لِدُنْياکَ کَأنَّکَ تَعيشُ أبَدا، وَاعمَلْ لاَِّخِرَتِکَ کَأنّکَ تَمُوتُ غدَا .
برای دنيا چنان کار کن که گویی مي خواهي هميشه بمانی و نسبت به آخرت به نوعي حرکت و کار کن مثل اين که فردا خواهي مُرد.
( الامام حسن ، ج۷ ، ص۳۷)
10- بی عقل بی ادب است
امام مجتبی (ع) فرمود:
لا أدَبَ لِمَن لا عَقْلَ لَهُ .
آن را كه خرد نيست ، ادب نيست .
(بحارالانوار ،ج ۷۸ ،ص۱۱۱ ،ح ۶ )
11- بندگی خدا اطاعت دیگران را درپی دارد
امام مجتبی (ع) فرمود:
مَن عَبدَ اللّه َ عَبّدَ اللّه ُ لَهُ كُلَّ شَيءٍ .
هر كه خدا را بندگى كند خداوند همه اشياء را بنده او گرداند .
(تنبيه الخواطر،ج ۲ ،ص ۱۰۸ )
12- باب اجابت مثل باب دعا باز است
امام مجتبی (ع) فرمود:
ما فَتَحَ اللّه ُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلى أحَدٍ بابَ مَسألَةٍ فَخَزنَ عَنهُ بابَ الإجابةِِ .
خداوند عز و جل باب درخواست (و دعا) را به روى هيچ كس نگشود كه باب اجابت را به روى او به بندد . (بحارالانوار ،ج ۲۵ ،ص۳۵۱ ، ح۴۳ )
13- یک دعای مستجاب باتلاوت قرآن
امام مجتبی (ع) فرمود:
مَن قَرَأ القُرآنَ كانَت لَهُ دَعوَةٌ مُجابةٌ إمّا مُعَجَّلَةً و إمّا مُؤَجَّلةً .
كسى كه قرآن بخواند ، يك دعاى مستجاب شده دارد ، خواه زود مستجاب شود و يا دیر .
(بحارالانوار ، ج ۹۳ ،ص ۳۱۳ ،ح ۱۷ )
14- مومن راضی به انتخاب خدا
امام مجتبی (ع) فرمود:
مَنِ اتَّكَلَ عَلى حُسنِ الاِختِيارِ مِنَ اللّهِ لَم يَتَمَنَّ أ نّهُ في غَيرِ الحالِ الَّتي اِختارَهَا اللّه ُ لَهُ .
هركه به حُســن انتخاب خداوند تكيه كند ، جز آن وضعى را كه خدا برايش برگزيده است ، آرزوى داشتن وضعى ديگر نكند .(بحارالانوار ، ج ۷۸ ،ص ۱۰۶ ،ح ۶ )
15- مومن راضی قسمت ومنزلت خود
امام مجتبی (ع) فرمود:
كَيفَ يَكونُ المُؤمِنُ مُؤمِناً وَهُوَ يَسخَطُ قِسمَتَهُ وَ يُحَقِّرُ مَنزِلَتَهُ وَ الحاكِمُ عَلَيهِ اللّه ُ ؟ !
مؤمن چگونه مى تواند مؤمن باشد در حالى كه از قسمت خود ناخشنود باشد و منزلت و وضعيت خود را ناچيز شمارد با آن كه كه حاكم بر او (و تعيين كننده سرنوشتش) خداست ؟.
(بحارالانوار ،ج ۴۳ ،ص ۳۵۱ ،ح ۲۵ )
16-عدم کاهش مال با پرداخت زکات
امام مجتبی (ع) فرمود:
ما نَقَصَتْ زكاةٌ مِن مالٍ قَطُّ .
زكات ، هرگز چيزى را از ثروت كم نمى كند .(بحارالانوار ،ج ۹۶ ،ص ۲۳ ،ح ۵۶ )
17- ویژگی خواستگار
امام مجتبی (ع) فرمود:
لِرَجُلٍ جاءَ إلَيهِ يَستَشِيرُهُ في تَزويجِ ابنَتِهِ : زَوِّجْها مِن رَجُلٍ تَقِيٍّ ، فإنّهُ إن أحَبَّها أكرَمَها وإن أبغَضَها لَم يَظلِمْها .
درجواب مردى كه با حضرت در باره ازدواج دختر خود مشورت خواسته بود فرمود:
او را به مردى باتقوا شوهر ده ؛ زيرا اگر دختر تو را دوست داشته باشد گراميش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به وى ستم نمى كند .(مكارم الأخلاق ، ج ۱ ،ص ۴۴۶ ، ح ۱۵۳۴ )
18- درخواست فقط در سه مورد
امام مجتبی (ع) فرمود:
إنّ المسألَةَ لا تَحِلُّ إلاّ في إحدى ثلاثٍ : دَمٍ مُفجِعٍ ، أو دَينٍ مُقرِحٍ ، أو فَقرٍ مُدقِعٍ .
درخواست كردن روا نيست مگر در سه مورد : خون بهاى سنگين ، يا بدهكارى توانفرسا ويا فقر كُشنده.
19- معنای شجاعت
امام مجتبی (ع) فرمود:
وقد سُئلَ عنِ الشَّجاعةِ : مُواقَفَةُ الأقرانِ ، والصَّبرُ عِندَ الطِّعانِ .
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه شجاعت چيست ؟ ـ : ايستادگى در برابر هماوردان و پايدارى در نبرد . (تحف العقول ، ص۲۲۶ )
20- هیبت انسان خاموش
امام مجتبی (ع) فرمود:
قد أكثَرَ مِن الهَيبهِ الصامِتُ .
آدم خموش ، بسيار پُر هيبت است .
(بحارالانوار ، ج ۷۸ ، ص ۱۱۳ ، ح ۷ )
21- خاموشی خوب کمکی است
امام مجتبی (ع) فرمود:
نِعمَ العَونُ الصَّمتُ في مَواطِنَ كثيرَةٍ وإن كُنتَ فَصِيحا .
در بسيارى جاها ، چه ياور نيكويى است ، خاموشى ؛ هر چند كه سخنور باشى .
(معاني الأخبار ، ص ۴۰۱ ، ح ۶۲ )
22- ملاک رفتار با مردم
امام مجتبی (ع) فرمود:
صاحِبِ النّاسَ مِثلَ ما تُحِبُّ أن يُصاحِبوكَ بهِ .
با مردم آن گونه رفتار كن كه دوست دارى با تو رفتار كنند .
(أعلام الدين ، ص ۲۹۷ )
23- نقش عقل
امام مجتبی (ع) فرمود:
بِالعَقلِ تُدرَكُ الدّارانِ جَميعا ، ومَن حُرِمَ مِنَ العَقلِ حُرِمَهُما جَميعا .
با خرد هر دو سرا به دست مى آيد و هر كه از خرد محروم باشد ، از هر دو سرا محروم شود .
(كشف الغمّه ، ج ۲ ، ص۱۹۷ )
24- عقل اجتماعی
امام مجتبی (ع) فرمود:
لَمّا سُئلَ عَنِ العَقلِ : التَّجَرُّعُ لِلغُصَّةِ حَتّى تَنالَ الفُرصَةَ .
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به ايـن سؤال كه خرد چيست ؟ ـ : جام اندوه را جُرعه جُرعه نوشيدن تا به دست آمدن فرصت .
(معاني الأخبار، ص 240 ح 1 )
25- عقل چیست؟
امام مجتبی (ع) فرمود:
لَمّا سَألَهُ أبوهُ عليه السلام عَنِ العَقلِ : حِفظُ قَلبِكَ ما استَودَعتَهُ .
امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال پــدر بزرگوارش از او كه خرد چيست ؟ ـ : اين كه دلت آنچه را به او مى سپارى ، نگه دارد .
(معاني الأخبار، ص ۴۰۱ ح ۶۲ )
26- نقش عادت
امام مجتبی (ع) فرمود:
العاداتُ قاهِراتٌ ، فَمَنِ اعتادَ شَيئا في سِرِّهِ وخَلَواتِهِ ، فَضَحَهُ في عَلانِيَتِهِ وعِندَ المَلَأِ .
عـادتها مقهور كننده اند . پس ، هر كس در نهان و خلوتهاى خود به چيزى عادت كند ، همان چيز او را در آشكار و ميان جمع رسوا سازد .
(تنبيه الخواطر ،ج۲ ، ص ۱۱۳ )
27- غفلت چیست ؟
امام مجتبی (ع) فرمود:
الغَفلَةُ تَركُكَ المَسجِدَ، وطاعَتُكَ المُفسِدَ .
غفلت آن است كه مسجد (رفتن براى نماز) را ترك كنى و از شخص مفسد فرمان برى .
(بحارالانوار ، ج ۷۸ ،ص ۱۱۵ ف ح ۱۰ )
28- حکمت تشریع فرائض
امام مجتبی (ع) فرمود:
إنّ اللّه َ عز و جل بِمَنِّهِ ورَحمَتِهِ لَمّا فَرَضَ عَليكُمُ الفَرائضَ لم يَفرِضْ علَيكُم لِحاجَةٍ مِنهُ إلَيهِ ، بَل رَحمَةً مِنهُ إلَيكُم (علَيكُم) لا إلهَ إلاّ هُو ، لَِيميزَ الخَبيثَ مِن الطَّيِّبِ ، ولِيَبتَلِيَ ما في صُدورِكُم ، ولُِيمَحِّصَ ما في قُلوبِكُم .
خداوند عز و جل که از سر كرم و رحمت خود فرايض را بر شما واجب ساخت ، نه بدان سبب بود كه به شما نياز داشت ، بلكه از سر مهر و رحمت آن خداى يگانه به شما بود ، تا ناپاك را از پاك جدا سازد و آنچه را در سينه هاى شماست ، بيازمايد و آنچه را در دلهاى شماست ، ناب و خالص گرداند .
(بحارالانوار ،ج ۲۳ ، ص۹۹ ، ح ۳ )
29- تفکر مایه حیات قلب
امام مجتبی (ع) فرمود:
التفكُّرُ حَياةُ قَلبِ البَصيرِ .
انديشيدن، مايه زنده دلىِ صاحب بصيرت است.
(بحارالانوار ، ج ۷۸، ص ۱۱۵ ، ح ۱۱ )
30- تفکر، والدین هرخوبی
امام مجتبی (ع) فرمود:
اُوصيكُم بتَِقوَى اللّهِ وَ إدامَةِ التَّفَكُّرِ ؛ فَإنَّ التَّفَكُّرَ أبُو كُلِّ خَيرٍ وَ اُمُّهُ .
شما را به تقواى الهى و تداوم انديشه سفارش مى كنم ؛ زيرا كه انديشيدن پدر و مادر همه خوبيهاست. (تنبيه الخواطر،ج ۱ ، ص ۵۲ )
31- مردانگی قناعت یا مردانگی بخشش
امام مجتبی (ع) فرمود:
اعلمْ أنَّ مُروَّةَ القَناعَةِ والرِّضا أكثرُ مِن مُرُوّةِ الإعطاءِ .
بدان ، كه مردانگىِ قناعت و خرسندى ، بيش از جوانمردىِ بخشش است .
(بحارالانوار ،ج ۷۸ ، ص۱۱۱ ،ح ۶ )
32- تواضع در برابر خدا
امام مجتبی (ع) فرمود:
لا يَنبغي لِمَن عَرَفَ عَظَمَةَ اللّهِ أن يَتَعاظَمَ، فَإنّ رِفعَةَ الَّذينَ يَعلَمُونَ عَظَمَةَ اللّهِ أن يَتَواضَعُوا ، وَ (عِزَّ) الَّذينَ يَعرِفُونَ ما جَلالُ اللّهِ أن يَتَذَلَّلُوا (لَهُ).
سـزاوار نـيـست كـسى كـه بـزرگى خـدا را مى شناسد، خود بزرگ بين باشد ؛ زيرا بلند مرتبگى كسانى كه عظمت خدا را مى دانند ، در اين است كه افتادگى كنند و عزّت كسانى كه جلال و شكوه خدا را مى شناسند ، در اين است كه اظهار ذلّت كنند .(بحارالانوار ، ج ۷۸ ، ص ۱۰۴ ، ح ۳ )
33- وظائف دوازده گانه کنار سفره
امام مجتبی (ع) فرمود:
فِي المَائدةِ اثْنَتَا عَشرَةَ خَصْلَةً يَجِبُ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أنْ يَعْرِفَهَا : أرْبَعٌ مِنْها فَرْضٌ ، وَ أرْبَعٌ سُنَّةٌ ، وأرْبَعٌ تأدِيبٌ . فَأمَّا الفَرْضُ : فَالمَعْرِفَةُ ، وَالرِّضَا ، وَالتَّسْمِيَةُ ، وَالشُّكْرُ . وَأمَّا السُّنَّةُ : فَالوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ ، والجُلُوسُ عَلَى الجَانِبِ الأيْسَرِ ، والأكْلُ بِثَلاثِ أصَابِعَ . وَلَعْقُ الأصَابِعِ . وَأمّا التَّأدِيبُ : فَالأكْلُ مِمَّا يَلِيكَ ، وَتَصْغِيرُ اللُّقْمَةِ ، وَتَجْوِيدُ المَضْغِ ، وَقِلّةُ النّظَرِ فِي وُجُوهِ النّاسِ .
آداب سفره دوازده تاست كه هر مسلمانى بايد آنها رابداند : چهارتاى آنها واجب است ، چهار تا سنّت (مستحب) و چهار تا از باب رعايت ادب مى باشد . امّا آن چهارتا كه واجبند : معرفت ، خشنودى ، نام خدا بر زبان آوردن و شكرگزارى . و آن چهار كه سنّت است : دست شستن پيش از غذا خوردن ، نشستن بر طرف چپ (بدن) ، خوردن با سه انگشت و ليسيدن انگشتها . و امّا آن چهار كه از باب رعايت ادب مى باشد : خوردن از آنچه در جلوى توست ، كوچك گرفتن لقمه ، خوب جويدن غذا و كمتر نگاه كردن به صورت مردم .
(بحارالانوار ، ج۷۳ ، ص ۳۰۵ ، ح ۲۳ )
34- هم آموزگار باش و هم دانش آموز
امام مجتبی (ع) فرمود:
عَلِّمِ النّاسَ وتَعَلَّم عِلمَ غَيرِكَ ، فَتَكونَ قَد أتقَنتَ عِلمَكَ وعَلِمتَ ما لَم تَعلَم
به مردم بياموز و دانش ديگران را فراگير ، تا دانش خود را استوار كرده و آنچه را كه ندانسته اى بدانى . (كشف الغمّة ، ج۲ ، ص ۱۹۷ )
35- پنهانی رای صائب در وقت خشم
امام مجتبی (ع) فرمود:
لا يَعزِبُ الرَّأيُ إلاّ عِندَ الغَضَبِ .
رأى [درست] ازانسان دورنمی شود وپنهان نمی ماند جز هنگام خشم.
(نزهة الناظر ، ص ۷۲ ، ح۱۴ )
36- توشه از دنیا یا خوش گذرانی در دنیا؟
امام مجتبی (ع) فرمود:
يا بنَ آدمَ ، إنّكَ لم تَزَلْ في هَدمِ عُمرِكَ مُنذُ سَقَطتَ مِن بَطنِ اُمِّكَ ، فَخُذْ مِمّا في يَدَيكَ لِما بَينَ يَدَيكَ ؛ فإنّ المؤمنَ يَتَزوَّدُ ، و الكافِرَ يَتَمتَّعُ
اى فرزند آدم! تو از همان زمان كه از شكم مادرت افتاده اى، پيوسته در راه ويران كردن [خانه ]عمرت قدم بر مى دارى. پس، از آنچه در دست دارى براى آنچه در پيش دارى بهره برگير؛ زيرا كه مؤمن توشه بر مى دارد و كافر خوش مى گذراند. (بحار الأنوار ، ج ۷۸ ، ص۱۱۲ ، ح6 )
37- سالمترین دلها
امام مجتبی (ع) فرمود:
أسلَمُ القُلوبِ ما طَهُرَ مِن الشُّبُهاتِ .
سالمترين دلها، دلى است كه از شبهات پاك باشد. ( تحف العقول ، 235 )
38- کرم چیست؟
امام مجتبی (ع) هنگامی که معنای کرم از او پرسیده شد فرمود:
الابتِداءُ بالعَطيَّةِ قَبلَ المَسألةِ ، و إطعامُ الطَّعامِ في المَحْلِ .
دَهِش پيش از خواهش و اطعام كردن در قحطى. (بحار الأنوار ، ج ۷۸ ، ص ۱۰۲ ح۲ )
39- آسیب شمارش نعمتها
امام مجتبی (ع) فرمود:
مَن عَدَّدَ نِعَمَهُ مَحَقَ كَرَمَهُ .
هر كه احسانهاى خود را بر شمرد، بخشندگى خويش را از بين برده است.
(بحار الأنوار ،ج ۷۸ ، ص ۱۱۳ ، ح۷ )
40- دنیا خواه مملوک است
امام مجتبی (ع) فرمود:
الرّاغِبُ فيها عَبدٌ لِمَن يَملِكُها .
امام حسن عليه السلام ـ در نكوهش دنيا ـ : دنياخواه، بنده دنيادار است.
كنز العمّال ، ج ۱۶ ، ص ۲۱۴ ،ح ۴۴۲۳۶ )
