اندیشه بنان موسسه فرهنگی
آسیبهای عالم
چند چیز به عالم (به ویژه عالم دینی) آسیب می رساند:
- عدم استفاده از علم خود
- لغزش رفتاری
- اقدام جاهلانه وغیر عاقلانه
- بی تفاوتی مقابل بدعت
- عدم عمل به علم خود
- سرعت درخشم
- کتمان موعظه ونصیحت
- دنیا طلبی
اکنون روایت مربوطه همراه با توضیح کوتاه
- عدم استفاده از علم خود
پيامبراعظم (ص) فرمود:
اِنَّ شَرَّ النّاسِ عِنْدَ اللّه ِ تَعالى يَوْمَ القيامَةِ عالِمٌ لا يَنْتَفِعُ بِعِلْمِهِ.
بدترين مردم نزد خداوند در روز قيامت عالمى است كه از علم خود بهره نگيرد.
(امالى طوسى، ص ۵۲۷)
یعنی سالها تحصیل نموده وعلمی به دست آورده ودر واقع سرمایه خوبی در اختیار گرفته اما از آن بهره نمی برد. چنین آدمی هم مورد ملامت مردم است وهم مورد سرزنش عقل خوداست وهم اینکه دین وشرع او را تقبیح می کند .
در یک نقلی پیامبر (ص) فرمود:
مَثَلُ الّذی یَتَعَلَّمُ العِلمَ ثُمَّ لا یُحَدِّثُ بِهِ کَمَثَلِ الّذی یَکنِزُ الکَنزَ فَلا یُنفِقُ مِنهُ.
حکایت کسی که علم آموزد و آن را به کسی نگوید وانتقال ندهد (وبه عبارتی از آن بهره نبرد) نظیر کسی است که گنجی فراهم آورد اما از آن استفاده نکند. (كنز العمّال، ح ۲۸۹۹۵)
عالم در واقع گنج بل بالاتر از گنج در اختیار دارد . وقتی از علمش استفاده نکند گویا از گنجش استفاده نمی کند. چنین آدمی طبق روایت قبلی بدترین آدم در قیامت است . چرا که چندین سال عمر خود را ، مال و منال خود را وحتی وقت مدرسه واستاد وامثال آن را هزینه کرده ومحصولی به نام علم به دست آورده وبا عدم استفاده از آن همه را تباه کرده وحالا درعالم آخرت باید پاسخگو باشد.
- لغزش رفتاری
امام علي (ع)فرمود :
زَلَّةُ الْعالِمِ کَانْکِسارِ السَّفينَةِ تَغْرَقُ و تُغْرِقُ مَعَها غَیْرَها.
لغزش عالم مانند شکستن کشتى است که هم خود غرق مى شود و هم ديگران را با خود غرق مى کند. (غرر الحکم ، ح۵۴۷۴)
چون عالم امام والگوی جامعه است ، عالم صراط مستقیم جامعه است ، عالم دلیل وراهنمای جامعه است . پس اگر او بلغزد ودچار انحراف شود ومسیر خلاف بر گزیند دیگران هم بلغزند ومنحرف شوند.
چنانکه بزرگان دین فرمودند: ” اذا فَسَدَ العالِمُ فَسَدَ العالَمُ” یعنی هر گاه عالم کج رفت وفاسد شد جهانیان فاسد خواهند شد. ( خصال، باب الإثنین، ص ۳۷)
خلاصه لغزش رفتاری عالم باعث لغزش رفتاری دیگران خواهد شد. او بالغزش خود در حقیقت کشتی زندگی راشکسته که هم خود غرق می شود وهم دیگران.
- عالم و اقدام جاهلانه وغیر عاقلانه
امام علي (ع) فرمودند:
رُبِّ عالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ وَ عِلْمُهُ مَعَهُ لا ينْفَعُهُ.
چه بسيارند دانشمنداني که جهل شان آنها را کشته در حالي که علمشان با آنهاست اما به حالشان سودي نمي بخشد. (ارشاد ، ص۱۴۴)
یعنی فرد اگرچه عالم است اما در عمل جاهلانه عمل می کند . چنان است که گویا جاهل است وبه جای اینکه علم میداندار زندگی اش باشد جهل میداندار زندگی اوست. یعنی خودش را که می بینی عالم است اما عملش را که مشاهده می کنی جاهل است چون علم او به حالش سودی نبخشید . چنین آدمی فاسد وتباه شده است وجهل او مایه تباهی او شده است.
- بی تفاوتی مقابل بدعت
پيامبراعظم (ص) فرمود:
إذا ظَهَرتِ البِدَعُ في اُمّتي فلْیُظهِرِ العالِمُ عِلمَهُ ؛ فَمَن لَم یَفعَل فَعَلَيهِ لَعنَةُ اللّهِِ.
هرگاه بدعتها در ميان امت من آشکار شد بر عالم است که علمش را آشکار کند و اگر نکند لعنت خدا بر او. ( کافي ، ج ۱ ، ص ۵۴ ، ح ۲ )
بی تفاوتی عالم نسبت به امور جامعه خودش یک نقص ویک آسیب است به ویژه بی تفاوتی نسبت به بدعت باشد که آغاز انحراف جامعه است که قطعا آسیب بزرگی خواهد بود . چون شناخت بدعت ومقابله با آن فقط از عهده عالم بر می آید ودیگران نه توان شناخت آن را دارند ونه توان مقابله با آن را . واگرعالم برابر بدعت قد علم نکند وحقیقت را بیان نکند بی گمان جامعه راه انحراف خواهد رفت ودر دراز مدت تباه خواهد شد.
وعالم که دلیل وراهنمای جامعه وناظر بر صلاح وفلاح جامعه است باید پاسخگو باشد . زیرا هم باید پاسخگوی مردم باشد که با بی تفاوتی خود باعث انحراف آنان شد وهم باید در قیامت به خداوند متعال پاسگو باشد که چرا به وظیفه خود عمل نکرد.
- عدم عمل به علم خود
امام صادق (ع) فرمود:
إنَّ العالِمَ إذا لَم یَعمَل بِعِلمِهِ زَلَّت مَوعِظَتُهُ عَنِ القُلوبِ کَما یَزِلُّ المَطَرُ عَنِ الصَّفا.
هرگاه عالم به علمش عمل نکند. [اثر] موعظهاش از دلها زايل مى شود ؛ آن چنان که باران از روى سنگ صاف مى لغزد. ( کافي ، ج ۱ ، ص ۴۴ )
از کارهای مهم عالم موعظه وتذکر اخلاقی ورفتاری است .
موعظه عالم انسان ساز است ، هدایتگر است ، شفا بخش است ، مایه حیات است ، موجب رشد وبالندگی است .
واین موعظه چه وقت این آثار را خواهد داشت ؟ زمانی که عالم خود به علمش عمل کند وبه گفته های خود پایبند باشد . حال اگر عالمی به علمش عمل نکند موعظه او در دیگران اثر نمی کند وموعظه او علی رغم اینکه مثل باران اثر گذار است اما بخاطر عدم عمل به علمش به دل مخاطب نمی نشیند بل از صفحه دلش عبور می کند وخارج می گردد آنگونه که باران در درون سنگ نفوذ نمی کند بل از روی آن عبور می کند وخارج می شود . واین آسیب بزرگی برای عالم است .
- خشم از علماء زشت است
امام على عليه السلام مي فرمايند:
تِسْعَةُ اَشْياءَ قَبيحةٌ وَ هِىَ مِنْ تِسْعَةِ اَنـْفُسٍ اَقبَحُ مِنها مِنْ غَیْرِهِمْ: ضيقُ الذَّرْعِ مِنَ الْـمُلوکِ وَ الْبُخْلُ مِنَ
الاَْغْنياءِ وَ سُرْعَةُ الْغَضَبِ مِنَ الْعُلَماءِ وَ الصِّبا مِنَ الْکُهولِ وَ الْقَطيعَةُ مِنَ الرُّؤوسِ وَ الْکِذْبُ مِنَ الْـقُضاةِ وَ الزَّمانَةُ مِنَ الاَْطِبّاءِ وَ الْبَذاءُ مِنَ النِّساءِ وَ الطَّيشُ مِن ذَوِى السُّلْطانِ.
نُه چيز زشت است، اما از نه گروه زشتتر: کم حوصلگی وبد خلقی از دولتمردان؛ بخل از ثروتمندان؛ زود خشمى از دانشمندان؛ حرکات بچگانه از بزرگسالان؛ جدايى حاکمان از مردم؛ دروغ از قاضيان؛ درجازدن پزشکان از معاینه(در خانه می ماند وبه معاینه بیماران نمی پردازد) بدزبانى از زنان و سختگيرى و ستمگرى از سلاطين. ( دعائم الإسلام، ج ۱، ص ۸۳ )
ملاحظه می شود که زود رنجی وزودخشمی عالم از آسیب ها است .
یعنی عالم باید حلیم وبرد بار باشد ، پر ظرفیت وبرخوردار از شرح صدر باشد، ودر مقابل جاهلان وسبکسری شان واحیانا بد اخلاقی شان حلم به خرج دهد وبا خشم خود آنان را نراند.
پس اگر عالمی کم حوصلگی نشان داد ودر مقابل ارباب رجوع عصبانی شد وبا خشم با آنها مواجه شد کار او ناقص است و بی شک خود دچار آسیب بزرگ است .
- کتمان موعظه ونصیحت
امام باقر (ع)فرمود :
اَلْعُلَماءُ فى اَنـْفُسِهِمْ خانَةٌ اِنْ کَـتَمُوا النَّصيحَةَ اِنْ رَاَوْا تائِها ضالاًّ لا یَهْدونَهُ اَوْ مَیِّتا لا یُحْيونَهُ فَبِئْسَ ما یَصْنَعونَ لاَِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى اَخَذَ عَلَیْهِمُ الْميثاقَ فِى الْـکِتابِ اَنْ یَاْمُروا بِالْمَعْروفِ وَ بِما اُمِروا بِهِ وَ اَنْ یَنْهَوْا عَمّا نُهوا عَنْهُ وَ اَنْ یَتَعاوَنوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا یَتَعاوَنوا عَلَى الاِْثْمِ وَ الْعُدْوانِ؛
اگر دانشمندان نصيحت را پنهان دارند واظهار نکنند به خود خيانت کرده اند. مثلا اگر سرگشته گمراهى را به بینند اما او را راهنمايى نکنند و يا اگر (دل) مردهاى را به بینند اما او را با نصیحت زنده نکنند که در این صورت بد کاری مرتکب شده اند.
چون خداوند تبارک و تعالى در کتاب از ايشان پيمان گرفته که به معروف و آنچه فرمان يافته اند فرمان دهند و از آنچه نهى شده اند نهى کنند و بر نيکوکارى و پرهيزکارى، يکديگر را يارى دهند و در گناه و ستم يکديگر را يارى نکنند. (کافى ، ج ۸ ، ص ۵۴، ح ۱۶)
از این سخن مبارک امام می فهمیم که ترک امر به معروف ونهی از منکر واینکه عالم معلومات خود را اظهار نکند وخوبی را به بیند اما به آن امر نکند ومنکر را مشاهده کند اما از آن نهی نکند وبه عبارتی تبلیغ را کنار بگذارد وموعظه ونصیحت را مسکوت بگذارد ومردم را به حال خود واگذارد تا هرکس هرچه خواست مرتکب شود خیانت کرده باید پاسخگو باشد ؛ هم خیانت به دین وهم خیانت به مردم وهم خیانت به خود.
- دنیا طلبی
پیامبر اعظم (ص) فرمود:
اَلعالِمُ إذا أرادَ بِعِلمِهِ وَجهَ اللَّهِ تَعالی هابَهُ کُلُّ شَی ءٍ وَ إذا أرادَ أن یُکثِرَ بِهِ الکُنُوزَ هابَ مِن کُلِّ شَیءٍ عالم اگر از علم خویش رضای خدا بخواهد همه چیز وهمه کس از او بترسند واما اگر به وسیله آن بخواهد گنجها بیندوزد خود از همه چیز وهم کس بترسد. (كنز العمّال، ح ۲۹۳۴۲)
بله عالم گنج طلب وثروت اندوز بخاطر ترس از این وآن نمی تواند به وظیفه خود عمل کند و هرگز دنبال تعلیم وتزکیه کسی نخواهدبود، اصلاح کسی ، نجات وهدایت کسی ، ارشاد وراهنمایی احدی منظور نظرش نخواهد بود بل تنها چیزی که مد نظر او خواهد بود وهمه وجود خود را در راه تامین آن به کار می گیرد همان دنیا ومظاهر دنیا وذخارف دنیا است . واین آسیب بزرگی است .
