اندیشه بنان موسسه فرهنگی
با امام جواد (ع) بیشتر آشنا شویم
- شناسنامه امام جواد (ع)
امام جواد (ع) که نامش محمد وکنیه اش ابو جعفر ثانی والقابی همچون تقی ، نجیب ، قانع ، مختار، منتجب ، عالم و مرتضی ، جواد،رضی ، صادق ، صابر ، فاضل (حدیقه الشیعه ، ص۶۶۶)دارد خداوند متعال او را در سن چهل وهفت سالگی امام رضا (ع) به او عطا کرد وتنها فرزند این امام بزرگوار بود. ودردهم رجب سال ۱۹۵در مدینه به دنیا آمد و در سن هشت سالگی به امامت رسید ودر آخر ذیقعده سال ۲۲۰ درسن ۲۵ سالگی توسط معتصم عباسی به شهادت رسید وجمعا ۱۷ سال امامت نمود .حاکمان وقتش هم مامون ومعتصم بودند.
- اسامی والقاب مادر امام جواد (ع)
مادرامام جواد (ع) ام ولد و از اهل نوبه و از دودمان ماریه قبطیه واز افضل زنان عصر خود بوده است. اسامی والقاب آن بزرگوار عبارتند از: سبیکه ، خیزُران ، طَیِّبَه ، طاهره مطهره ، ریحانه ، مرضیه .
شایسته استه شرحی هر چندکوتاه ومختصر نسبت به این اسامی والقاب داده شود .
سبیکه
سبیکه نامی است که والدین او برایش برگزیدند و سبیکه به طلا ونقره گداخته شده وآتش دیده اطلاق می شود . زر وسیم گداخته شده ارزش بیشتری نسبت به زر وسیم خام وغیر گداخته دارند. زر وسیم هم ارزشمندند وهم ارزش ذاتی دارند .گوهر ی هستند که بالذات ارجمندند.
برخی از خانواده ها برای آنکه ارجمندی را به فرزندان خود تلقین کنند نام شان را سبیکه می نهادند تا آنان در زندگی قدر وشأن خود را بدانند واز کارهای ناپسند وناشایست (که قدر ومنزلت آنان را می کاهد) برحذر باشند. ودر صدد باشند تا گوهر وجود خود را حفظ نموده وعزت وحرمت خود را از دست ندهند . وسبیکه نام اصلی ونام والدینی این بانوی بزرگوار است یعنی نامی است که پدر ومادر بر روی او نهادند بدین امید که او بداند گوهر است تا در صد د باشد گوهر وجود خود را حفظ نماید .
و اوچنین بود یعنی او در زندگی حقیقتا سبیکه وگوهر بود ودر آتش سختی ها ی زندگی نه تنها از گوهر اوچیزی کم نشد بل بر گوهر او افزوده شد . وبا آنکه کنیز بود اما سر آمد همه کنیزان بل افضل زنان عصر خود بود .
خیزُران
خیزران به چوبی گفته می شود که هرچه خم شود به آسانی شکسته نمی شود . در گذشته برخی خانواده ها برای آنکه تاب آوری فرزندان خود را بالا ببرند تا با فشار حوادث زندگی نشکنند نا مشان را خیزرا ن می نهادند تا با تلقین این نام مقابل حوادث تاب آورند ونشکنند واز مدار زندگی خارج نشوند بلکه بعکس مقاومت کنند وآستانه تحمل خود را بالا آورند وحوادث را از سر خود بگذرانند ومجددا پس از تحمل حوادث سخت زندگی عادی خود را شروع کنند .
برخی از حکیمان معتقدند که انسان در زندگی باید مثل ساقه های گندم منعطف باشد یعنی همچنانکه گندمزارمقابل طوفان باد قامت خود را با انعطاف خم می کند تا طوفان باد عبور کند وپس از گذشتن طوفان باد سر بلند می کند وبه رشد ونمود خود ادامه می دهد انسان هم باید اینگونه باشد یعنی مثل چوب خیزران انعطاف داشته وآنگاه که حوادث اتفاق افتاد با انعطاف وصبوری از سرخود بگذراند وپس از یایان حوادث به رشد وبالندگی زندگی خود ادامه دهد .
نام خیزران را امام رضا(ع) برای این بانو انتخاب کرد و تصورمی شود که امام رضا (ع) این نام را بدین خاطر انتخاب کرد تا در مقابل مشکلات وحوادث گوناگون با صبوری انعطاف به خرج دهد وحوادث را از سر خود بگذراند ؛ چرا که می داند حوادث زندگی او زیاد است واین بانو باید مثل چوب خیزران انعطاف واستقامت به خرج دهد تا حوادث ومشکلات سنگین زندگی را یکی پس از دیگری پشت سر گذارد وآنگاه به رشد وبالندگی خود ادامه دهد . آری از این رو است که حضرت نام او را خیزران نهاد .
طیبه
طیبه یعنی تمیز، پاک ،دلچسب وگوارا ؛ در مقابل خبیثه که به معنای پلید ، آلوده ونفرت انگیز است به عطر چون بوی خوش وشامه نواز دارد “طیب” گویند وبه درخت ریشه دار پرشاخه وپرمیوه که همواره میوه می دهد “طیبه” خوانند چنانکه به غذای تمیز وگوارا طیب وبه زندگی زیبا وشیرین ودلچسب هم “حیاه طیبه” گویند . شهر مدینه بس که در نگاه پیامبر(ص) جالب ودلچسب بود حضرت لقب “طیبه” به آن داد .
در مجموع هر آنچه که دلچسب ، زیبا وتمیز باشد را طَیِّب وطیبه گویند . وبرخی از خانواده ها مایلند نام فرزند شان را طیب و طیبه بگذارند تا دلچسب ودلپسند باشند .
واز القاب مادر گرامی امام جواد (ع) طیبه است که پیامبر از قبل این لقب را به او عطا کرد.چون در نقل آمده که حضرت در توصیف امام جواد (ع) فرمود : بِاَبی اِبنُ خِیَرَهِ الاِماءِ النُوبِیَّهِ الطَّیِّبَهِ . پدرم فدای آن پسری باد که فرزند بهترین کنیزان از اهل نوبه بوده وانسانی پاک وپاکیزه بود.
یعنی زنی که همچون شجره طیبه دارای وجود پر ثمر وانسانی با اصالت وریشه بوده ، بانویی که زندگی را شیرین و گوارا نموده و فضای زندگی از رائحه دلنشین وجود او عطراگین می شد ؛ ظاهری آراسته وباطنی پاک وتمیز ومرام ومنشی زیبا ودلنشین داشت.
طاهره مطهره
از القاب جناب خیزُران طاهره مطهره بود که این لقب را حضرت امام رضا (ع)به او داد وفرمود :
قَد وُلِدَ لی شَبیهُ مُوسَی ابنِ عِمرانَ فالِقُ البِحارِ وَ شَبیهُ عیسَی ابنِ مَریَمَ قُدِّسَت اُمٌّ وَلَدَتهُ قَد خُلِقَت طاهِرَهً مُطَهَّرَهً . (بحار الانوار ، ج۵۰ ، ص ۱۵) برایم فرزندی به دنیا آمد شبیه موسی شکافنده دریاها وشبیه عیسی ابن مریم است چرا که او را مادر مقدسی به دنیا آورد که خود هنگام خلقت پاک و پاکیزه بود .
طاهره یعنی زنی که از آلودگیهای اعتقادی ورفتاری وگفتاری پاک است واز او سخن زشت ورفتار زشت مشاهده نمی شود.
مرضیه
مرضیه به کسی گفته می شود که مردم واطرافیان از او راضی باشند وبه ویژه به کسی گفته می شود که خداوند متعال از او راضی باشد . جناب خیزران مرضیه است چون با این صفاتی که از او ذکر شد هم خداوند متعال از او راضی است وهم مردم از او راضی اند. این لقب مرضیه درکتاب (حدیقه الشیعه ، ص۶۶۶) ذکر شد.
ریحانه
ریحانه یعنی گل وگیاه خوشبو وجناب خیزران مادر گرامی حضرت جواد الائمه (ع) ریحانه وگل است زیرا آنکه در زندگی سبیکه وخیزران باشد واز نظر معنوی طیبه ، طاهره ، مطهره ومرضیه باشد بی گمان گل زندگی است و می ارزد که به او گفته شود ریحانه .
خِیَرَهُ الاِماء
از القاب جناب خیزران خیره الاماء است واین لقب را چنانکه قبلا خواندیم پیامبر (ص) پیش از آنکه این بانو به دنیا بیاید به او داده است .خیره الاماء یعنی کنیز برگزیده ، سرآمد کنیزان و امه وکنیزی که هیچ کنیزی به پای او نمی رسد واین بانو نه تنها سر آمد کنیزان بل افضل زنان عصر خود بود.
آری پیامبر (ص) در توصیف امام جواد (ع) به او لقب “خیره الاماء داد وفرمود :
بِاَبی اِبنُ خِیَرَهِ الاِماءِ النُوبِیَّهِ الطَّیِّبَهِ . پدرم فدای آن پسری باد که فرزند بهترین کنیزان از اهل نوبه وانسانی پاک وپاکیزه است.
سلام حضرت موسی ابن جعفر(ع) به خیزُران
وآقا موسی ابن جعفر (ع) توسط یزید ابن سلیط به او سلام رساند. واین خود نشان دیگری بر عظمت این بانو است .
حضرت موسی ابن جعفر (ع) خطاب به یزیدابن سلیط فرمود به زودی با فرزندم رضا(ع) ملاقات می کنی وایشان همین ملاقات من وشما را به شما خبر می دهد آنگاه به ایشان مژده بده به تولد فرزندی امین ومبارک واضافه کن که آن فرزند از دامن بانویی است از دودمان ماریه قبطیه جاریه پیامبر(ص) و به او بگو اگر توانستی سلام مرا به او برسان. (منتهی الامال ، ج۲ ، ص۵۷۲)
فَاِن قَدَرتَ اَن تَبلُغَها مِنِّی السَّلامَ فَافعَل. پس اگرتوانستی که سلام مرا به او برسانی برسان (اصول کافى، ترجمه مصطفوى، ج۲، ص۹۵.)
ابلاغ سلام حضرت نشان می دهد که این بانو هم محبوب حضرت بود وهم برخوردار از عظمت وحرمت. وارد سایت شد
- شب ولادت امام جواد(ع)
حکيمه دختر امام موسي بن جعفر عليه السلام ( خواهر امام رضا عليه السلام و عمه امام جواد عليه السلام ) مي‌گويد: هنگامي که زمان زايمان خيزُران، مادر امام جواد عليه السلام، فرا رسيد، امام رضا عليه السلام مرا فرا خواند و فرمود:” اي حکيمه، براي مراسم زايمان خيزران آماده باش.”
آن گاه امر فرمود که من و خيزُران و قابله به اتاقي برويم، براي ما چراغي روشن کرد و در را به روي ما بست. در اين حال درد زايمان خيزران را فرا گرفت و همزمان چراغ خاموش شد. من نگران شدم ولي امام جواد عليه السلام ناگهان همچون ماه شب چهارده طلوع کرد، در حالي که پارچه نازکي بدنش را پوشانده بود؛ نوري از آن حضرت فروزان بود که همه اتاق را روشن کرده بود. نوزاد را گرفتم، در دامان خود گذاشتم و آن پوشش نازک را از بدن او جدا کردم. در اين هنگام امام رضا عليه السلام در اتاق را باز کرد و وارد شد، نوزاد را از من گرفت و در گهواره گذاشت. سپس به من فرمود: ” اي حکيمه، مواظب گهواره باش.”
عُیُونُ الْمُعْجِزَاتِ، عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ کَلِیمِ بْنِ عِمْرَانَ قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا ع ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَکَ وَلَداً فَقَالَ إِنَّمَا أُرْزَقُ وَلَداً وَاحِداً وَ هُوَ یَرِثُنِی فَلَمَّا وُلِدَ أَبُو جَعْفَرٍ ع قَالَ الرِّضَا ع لِأَصْحَابِهِ قَدْ وُلِدَ لِی شَبِیهُ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ فَالِقِ الْبِحَارِ وَ شَبِیهُ عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ قُدِّسَتْ أُمٌ وَلَدَتْهُ قَدْ خُلِقَتْ طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً.
کلیم ابن عمران می گوید به علی بن موسی الرضا (ع) عرض کردم از خدا بخواه به تو بچه ای بدهد حضرت فرمود: یک فرزند روزی ام خواهد شد که او وارث من است.
وقتی حضرت جوادالائمه به دنیا آمدند حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام خطاب به اصحاب فرمود :
فرزندی دارم شبیه موسی ابن عمران که دریاها را می شکافد وشبیه عیسی بن مریم از حیث اینکه مادری که او را به دنیا آورده مادری مقدس وهنگام خلقت پاک وپاکیزه بود.
(بحار الانوار ، ج۵۰ ، ص۱۵)
چند نکته از ولادت حضرت امام جواد (ع)
- امام رضا (ع) تا سن ۴۷ سالگی فرزند نداشت.
- امام جواد(ع) تنها فرزند حضرت است .
- ولادت حضرت تهمتهایی که علیه امام رضا (ع) بود از قبیل عقیم بودن او ، زیر سؤال بردن امامت او ، نداشتن جانشین ودر نتیجه قطع سلسله امامت وامثال آن را پایان داد .
- دشمن به ویژه برخی از شیعیان دنیا طلب فرزندی امام جواد را به بهانه اینکه گندمگون بوده وشبیه پدر نیست زیر سؤال برده تا جایی که کارشان به قیافه شناس کشید وآنها آمدند گواهی به فرزندی دادند .
- مبارک بودن این ولادت تا جایی که امام رضا (ع) فرمود: ” نوزادی به مبارکی این نیست “
وجودش بسیار پرخیر وبرکت بود شاید به همین خاطر به او “جواد الائمه” گفته شد.
- نورانی شدن اتاق وضع حمل با نور ولادت حضرت .چون هنگام ولادت چراغ خاموش شد واطرافیان از تاریکی پریشان شده بودند که ناگهان نور ولادت حضرت اتاق را روشن کرد.
- باز نمودن چشم وتکلم به شهادتین پس از سه روز.
حکیمه خواهر امام رضا (ع)گوید:
سه روز از ولادت امام جواد که گذشت، حضرت جواد عليه السلام چشم خود را به سوي آسمان گشود و نگاهي به راست و چپ انداخت و فرمود:« اَشهَدُ اَن لا اِلهَ اِلَّا اللهُ وَ اَشهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ ». گواهي مي‌دهم که معبودي جز الله نيست و گواهی می دهم که محمد فرستاده خداست.
هراسان برخاستم و نزد امام رضا عليه السلام رفتم و به آن حضرت گفتم: من از اين کودک چيز شگفت‌آوري شنيدم.
حضرت فرمود: چه چيز شگفت‌آوري از او شنيدي؟ و من آنچه را شنيده بودم بازگو کردم.
امام فرمود: اي حکيمه! آنچه از شگفتي‌هاي او خواهيد ديد، از آنچه شنيدي بيشتر است.
دشمن سن کم اورا بهانه قرارداده تا بگوید او علم لازم وهمچنین تدبیر مناسب برای امامت ندارد وبه همین خاطر مناظره یی بین او ودانشمندان بزرگ آن روزگار گذاشتند که در آن جلسه همه از علم حضرت انگشت به دندان شده ومات ومبهوت گشتند وبا این مناظره مراتب علم وتدبیراوآفتابی شد .
کسی از حضرت موعظه خواست. فرمود:
تَوَسَّدِ الصَّبرَ…
صبر واستقامت را پشتوانه زندگی ات قرارده. (تحف العقول ج۲ ص۳۳۰ )
مشکل امام جواد (ع)
سن کم امام مشکلاتی را در پی داشت :
- مشکل اول علم امام بود . زیرا امام ویا هر مرجع دینی باید اعلم الناس باشد چرا که منصب افتاء و قضاءکه هر دو نیازمند به علم اندوهر دو از وظائف شاخص امام هستند این را یعنی اعلمیت را ایجاب می کردند . پس اگر کسی از علم کافی برخوردار نباشد نمی تواند زعیم مردم وجامعه باشد .
- به ویژه در زمان امام جواد (ع) که علم در آن روز حرف اول را می زد چراکه هم حاکم یعنی مامون فرد تحصیل کرده وعالم بود وهم علمای بزرگی بودند که داعیه هایی داشتند به ویژه یحیی ابن اکثم که از علم فراوان برخوردار بود وقاضی بغداد وعالم وفقیه اهل سنت بود وهم فوق العاده نسبت به حضرت کینه داشت وآماده بود تا با حربه علم به جنگ حضرت برود . تازه زمان حضرت هم زمان عقلگرایی بود ومعتزله که مذهب عقلگرایی داشت در آن روز میدان داربود . لذا علم واعلمیت که برای امام وحاکم لازم است در زمان حضرت امام جواد (ع) با توجه به شرائط یاد شده لازم تر بود .
به هر حال امام باید اعلم الناس باشد وکودک هشت ساله چطور می تواند اعلم باشد . حال تا بشود اثبات کرد که امام اعلم است سخت بود اولا باید در مجالس معتبر طی آزمون مهم این معنی اثبات می شد ثانیا چگونه می شود با رسانه محدود آن روزگار این معنی را به گوش عموم رساند.
از این رو دشمنان امام اعم از حکومت وعلمای مخالف دلخوش بودند که اعلمیت امام بل حتی علم متعارف امام قابل اثبات نیست چون ظرف زمانی هشت سال به ویژه در ایام کودکی آن قدر نیست که بتوان معلومات لازم کسب نمود چه رسد که بتوان اعلم علمای عصر هم شد لذا از این نظر خاطر جمع بودند وخیلی روی حضرت حساب نمی کردند .
- و معتزله که عقلگرا بودند هر مسئله یی را باعقل قاصر خود تطبیق می دادند . اگر عقل شان تایید می کرد می پذیرفتند واگر نه ، نه . وامامت در کودکی با عقلشان وفق نمی داد پس نمی پذیرفتند تازه حاکم آن روز یعنی مامون هم از این فرصت یعنی کودکی امام استفاده نموده تا به آقا ضربه بزند وبه گوید او نمی تواند امام وخلیفه باشد چون حاکم باید اعلم الناس باشد واو نیست .تازه برای شیعیان هم مقداری باورش سخت بود . یعنی چطور کودک می تواند اعلم الناس باشد .
مامون هم که خودش از معلومات بالایی برخوردار بود بدش نمی آمد که جلسه بگیرد وسران علماء را دعوت کند وحضرت را هم دعوت نماید وبین شان مناظره بگذارد وهر کدام که مغلوب می شدند حد اقل یک مخالف از میدان به در می رفت خواه امام وخواه علمای مقابل .
که مامون آن مناظره معروف را گذاشت از یک طرف علمای مخالف به ویژه یحیی ابن اکثم که اعلم علمای اهل سنت بود وقاضی القضاه هم بود واز طرف دیگر امام بود که داستانش مفصل است ودر جای خود خواهد آمد وامام در این مناظره همه سئولات آنان را جواب داد ومستوفی وکامل هم جواب داد اما آنها نتوانستند به سئوال امام جواب بدهند و واقعا متحیر ماندند وبرای عموم شفاف شد که امام دست برتر را در علم دارد و او اعلم الناس است وآنان در مقابل او یسیار ناتوان هستند .ومناظره به نفع امام تمام شد واعلمیت حضرت اثبات گردید .
- وجود انشقاق میان شیعیان مثل زیدیه ، واقفیه ، غلات ، بدمرامی همسرش ام الفضل
کرامات حضرت امام جواد (ع)
- سبز شدن درخت خشک با آب وضوی حضرت .
- بینا شدن چشم محمدابن میمون با مالیدن دست حضرت به چشم او.
- آزاد شدن اباصلت پس از یک سال شهادت حضرت رضا (ع) باتوسل به امام جواد (ع) که فی الفور مقدمات آزادی او فراهم شد .
- نجات مردی از زندان عبدالملک
- بردن علی ابن بردی به مسجد کوفه ومسجد النبی وکعبه در یک شب.
- خبردادن از وزن آب دجله که از او سئوال شده بود وایشان هم به اذن الله جواب داد.
- خبر دادن از پسربودن حمل پسر اسحاق ابن اسماعیل .
- اثر انگشت وانگشتر ومهر حضرت در سنگ.
- سخن گفتن عصای دستش وگواهی آن بر امامت حضرت
(این نه بند از کتاب ” تحلیلی از زندگی امام جواد (ع) ” ، تالیف قوام الدین وشنوی، ص۱۱۵ )
استفاده شد.
القاب حضرت امام جواد (ع)
تقی
تقی یعنی صیانت شده ومحفوظ مانده.چون خداوند او را از شر مامون که مکرر تصمیم به قتل حضرت گرفته بود حفظ نمود .
وسمی محمد الجواد التقی لان الله وقیه عن شر المامون اذ دخل علیه با اللیل وهو سکران فضربه بسیفه حتی ظن انه قتله فوقیه الله تعالی شره.
از کتاب: (چهاده معصوم تالیف عمادزاده ، ص۱۱۵۷ )
مختار ومنتخب
چراکه در کودکی به امامت برگزیده شد همانند حضرت یحیی(ع) وعیسی(ع) وامام زمان (عج) وامام هادی (ع).
جواد
چون وجودش با برکت بود ومردم از برکت وجودی او استفاده می کردند .
امام رضا (ع) فرمود: هذ المولود الذی لم یولد مولود اعظم منه برکه == ص۱۱۵۹
سفارش امام رضا (ع) به امام جواد (ع) این بود که همیشه از درب عمومی تردد کند تا حاجتمندان به او مراجعه کنند ونیز سفارش فرمود که: همواره همراه خود وجوهی داشته باشد تا مستمندان از آن استفاده کنند.
وسفارش می فرمودکه در بخشش تلاش ومداومت کن واز فقر وتنگدستی واهمه نداشته باش . خداوند متعال با این بخشش ها مرتبه ترا بلند خواهد کرد . ونیز سفارش فرمود به عموها پنجاه وبه عمه ها بیست وپنج دینار کمتر نده . ====
وقار ومهابت
حضرت با آنکه نوجوان بود اما از وقار ومهابت برخوردار بود وخداوند متعال یک مهابتی در چهره او بخشید که نگاه به او به سان پنجاه ساله می نمود . تازه مامون یک بار او را در جمع کودکان دید وغیر کودک بودن او را حس کرد . جاذبه خانوادگی وابن الرضا بودن هم توانست به وقاراو کمک مند . گقته می شود در عین تواضع خیلی ابهت داشت .
النور الساطع . که اشاره به علم حضرت دارد .
قانع که نشان از زهد آن بزرگوار دارد .
رضا، مرتضی ، متوکل ، متقی ، ابن الرضا از جمله القاب آن امام بزرگوار می باشد.
