اندیشه بنان موسسه فرهنگی
کتاب ازدواج فاطمه (س)
| اگر علی (ع) و زهرا (س) به درستی به دنیا معرفی شوند، هیچ کس به دنبال الگوی دیگری نخواهد رفت. |
فهرست
مقدمه ……………………………………………………… ۴
ازدواج در نگاه حضرت زهرا (س) ……………………… ۷
خواستگاری و خواستگاران ………………………………. ۱۶
مهریه ………………………………………………………….. ۳۲
عقد …………………………………………………………….. ۳۵
جهیزیه ………………………………………………………… ۳۹
جشن عروسی ……………………………………………….. ۴۱
تاریخ و سند ازدواج ………………………………………. ۵۱
مقدمه:
بی تردید ، حضرت صدیقه کبری برای جوامع بشری الگو است و هر کس در هر جایگاه و با هر شخصیتی و با هر ایده و اندیشه ای می تواند از آن بزرگوار الگو بگیرد.
چه زن و چه مرد، چه پیر و چه بُرنا ، چه شخصیت سیاسی و اجتماعی و چه عنصر فرهنگی و معنوی ، چه عالم و اهل پژوهش و چه درس ناخوانده و قلم ندیده، همه و همه میتوانند او را الگوی زندگی خود قرار داده و هر کدام می توانند از این وجود مبارک بی همتا، بهره ئی بگیرند . امام زمان منجی عالم بشریت حضرت مهدی (عج) تصریح می کند که او برای من الگو است ، آنگاه که فرمود: ” فِی إبنَتِ رَسولِ الله (ص) لی اُسوَهٌ حَسَنَهٌ ” دختر رسول گرامی اسلام برای من نمونه و الگوی نیکی است. [۱]
از این رو مؤسسه فرهنگی و هنری فاطمی کوثر بر آن شد تا ابعاد زندگی آن بزرگوار را به قلم درآورده و برای بهره گیری اقشار جامعه ، در اختیارشان بگذارد. و به همین خاطر گاهنامه ای را تحت عنوان ” فاطمه الگوی بشر ” تدارک دیده تا در هر فصلی یک موضوع از موضوعات زندگی آن بانوی کریمه را انتشار دهد. که اولین شماره ” فاطمه زهرا (س) و ازدواج “نام گرفت .
متذکر می شود. محتوای این موضوع به صورت “پرسش و پاسخ “مطرح و در قالب ۵۲ سوال عنوان گردید، بدین جهت که مطالب و محتوی، ملموس تر، قابل فهم تر و مطابق با نیاز مخاطب صورت پذیرد، بدین امید که بهره گیری از آن آسان تر باشد.
از همه خوانندگان استدعا دارد پس از مطالعه، نظرات مشورتی و اصلاحی خود را به آدرس: تهران، میدان انقلاب، خیابان جمالزاده جنوبی، کوچه مهدی زاده، پلاک ۲۷، واحد ۸ ارسال ارسال، و یا به شماره تلفن : ۰۲۱۶۶۵۶۴۵۷۶ ، ۰۲۱۶۶۵۶۵۴۱۸ ارائه نمایند. بدیهی است که به کاربردی ترین نقد و پیشنهاد هدیه ای تقدیم خواهد شد. انشاء الله
ازدواج در نگاه حضرت زهرا (س)
- نظر حضرت زهرا (س) در مورد ازدواج چه بود؟
اینکه قرآن و به تبع آن پیامبر (ص) دستور به ازدواج دادند، تردیدی نیست چرا که قرآن فرمود : وَ اَنکِحُوا الأیامی مِنکُم وَ الصّالِحینَ مِن عِبادِکُم وَ اِمائِکُم .
( سوره نور آیه ۳۲) عزب های خود و نیز صلاح پیشگان از بردگان و کنیزان خود را ازدواج دهید. و یا پیامبر (ص) فرمود : تَناکَحُوا وَ تَناسَلوُا فَإنّی اُباهی بِکُمُ الأقهمِ . (ازدواج کنید و بچه دار شویدکه من به وجود شما در میان سایر امت ها افتخار می کنم) ازدواج هم مایه آرامش زن و هم مرد است. اَلِّذی جَعَلَ لَکُم مِن أنفُسِکُم اَزواجاً لِسْتکُنُوا اِلیها . خداوند همسری را بنا کرد تا در سایه آن آرامش پیدا کند، و هم موجب ادامه و بقای نسل انسان گردد تا مگر نسل انسان تکثیر و بقا انسان تضمین گردد. پس اصل ازدواج در شریعت ضروری و لازم است.
اما فاطمه زهرا (س) بیانش بسیار قوی و محکم است و تعبیر به ضرورت و لزوم دارد . چرا که خطاب به امیر المومنین (ع) می فرماید : لابُدّ لِلرِّجالِ مِنَ النِّساءِ . مردها به ناچار به زن نیاز دارند ( و باید ازدواج کنند). یعنی حضرت از اینکه ازدواجی صورت نگیرد را قبول ندارد بلکه بعکس معتقد است ازدواج امری ضروری و لازم است.
۲- فاطمه هنگام ازدواج چند ساله بود ؟
فاطمه (س) در زمان خواستگاری و ازدواج نُه سال داشت.
دُخت سرفراز پیامبر، تنها نُه بهار از بهاران زندگی را پشت سر نهاده بود ، امّا هم از رشد و کمال و شکوه و وقار وصف ناپذیر جسمی برخوردار بود، و هم از همان آغاز کودکی از نظر فکری و هوشمندی و خرد ، امتیازات بسیاری داشت. آفریدگار هستی، هم خِرد کامل و هوش سرشار و درایت وصف ناپذیری به او ارزانی داشته بود، و هم کامل ترین بهره زیبایی از نظر آفرینش و وراثت را ؛ به همین دلیل موهبت های خدا به او فراوان بود و برتری ها و ویژگی های وصف ناپذیر موروثی و اکتسابی او بی شمار؛ و همین امتیازات فراوان او را از هر زن و دختری در جهان هستی برتر می ساخت. [۲]
۳-آیا در این سن کم می توانست ازدواج کند؟
حضرت فاطمه (س) در زمان خواستگاری نُه سال سن داشت . اگر چه سن او کم بود ولکن رشد جسمانی او بسیار خوب بود. اندام نُه ساله او مانند اندام هجده ساله بود . چون رشد جسمانی او از دیگر دختران بیشتر بود . و او از جمله دخترانی بود که در سن نُه سالگی به بلوغ رسیده و قواره و اندام او هم مناسب بودند. در میان دختران عرب در آن زمان که در این سن رشد کافی داشتند و دختر نُه ساله یا ده ساله به سان هجده ساله نُمود می نمود ، گویند عایشه هنگام ازدواج ده ساله بود . به هر حال رشد جسمانی حضرت فاطمه مناسب بود و شعور و درک او هم عالی بود و با آنکه تحصیل نکرده بود اما علم و عقل و فهم کافی برای زندگی را داشت.
حاصل آنکه زندگی زناشویی به قواره مناسب و فهم لازم و کافی نیازمند است که ایشان از هر دو تا برخوردار بود بلکه بیشتر از دیگران هم برخوردار بود.
- آیا خانواده حضرت زهرا (س) بر آن بودند تا شوهر مناسبی برایش بیابند یا اینکه بی خیال بودند تا مشتری دخترشان بی گمان و ناگهان دَرِ خانه شان را بزند؟
قطعاً هیچ خانواده ای به ویژه خانواده ای که سعادت و زندگی دخترش برایش خیلی مهم است نمی تواند بی تفاوت باشد و پیامبر (ص) با توجه به اینکه برای تربیت این دختر خیلی زحمت کشید و می داند او اکنون انسان کاملی شده و چون می داند موضوع ازدواج و موضوع شوهر و نقش آن در زندگی ، خیلی مهم است نمی تواند بی خیال و بی تفاوت بماند . لذا از خداوند می خواهد تا شوهر مناسب روزی اش کند و خودش در جست و جوی گزینه مناسب است و از این رو است که هر خواستگاری را نمی پسندد و علی (ع) را برای این موضوع می پسندد و به نحوی زمینه سازی می کند تا او را به خواستگاری راغب نماید. و در یک جلسه ای که با هم بودند پیامبر موضوع ازدواج را در میان می گذارد و می فرماید میل ازدواج داری ؟ و حضرت علی (ع) که علاقه مند وصلت با این خانواده است اختیار ازدواج را به پیامبر تفویض می کند و تقریباً نامحسوس هر دو بزرگوار تمایل کنایه ای خود را ارائه می کنندو همین بستری می شود تا بعداً حضرت علی (ع) به این موضوع جدی شود و خود را برای خواستگاری قانع نماید و پا پیش بگذارد.حاصل آنکه هرگز پیامبر نسبت به ازدواج دخترشان بی خیال نبودند تا بی گمان کسی دَرِ این خانه را بزند و خواستگاری نماید . بلکه به عکس علی (ع) را برای این امر برگزیده و منتظر بود تا او به خواستگاری بیاید. [۳]
- آیا علی (ع) هنگام ازدواج از امکانات مالی مناسب هم برخوردار بود ؟
در تاریخ زندگی حضرت علی (ع) مکرر ذکر شد که او چیزی جز یک اسب و شتر آبکش و شمشیر و زره نداشت اما در عین حال به خواستگاری رفت چرا که اگر چه نقدا مالی نداشت اما قدرت کار و ابزار کار داشت یعنی هم شتر آبکش داشت تا برای خود و دیگران آب بکشد و هم قدرت بازو ، تا هم برای خود و هم برای دیگران کار کند و اجرت بگیرد . و همین معنا او را به ازدواج امید می داد یعنی اگر چه بالفعل مال ندارد اما با استعداد و امکان کاری که دارد می تواند مالی فراهم کند.
- علی (ع) با آنکه فقیر بود و امکاناتی نداشت چرا به ازدواج تن داد ؟
اگر چه ازدواج هزینه دارد و برای انسان فقیر و فاقد مال از جمله حضرت علی (ع) سخت و دشوار است اما وقتی گزینه مناسب ازدواج اتفاق می افتد و ممکن است بعدا اتفاق نیفتد انسان باید آن را دنبال کند و تامین هزینه را به خدا واگذار کند چون خداوند هزینه ازدواج را از فضل خود بر عهده گرفت ” إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ ،[۴] (عَزَب های خود را ازدواج دهید) اگر فقیر و ندار باشند خداوند متعال از فضل خود آنان را بی نیاز خواهد کرد. پس حضرت علی (ع) اگر چه تا دیروز به خاطر فقر و نداری به فکر ازدواج نیفتاده بود اما حال که همسر ایده آل برایش یافت شد و ممکن است دیگر نصیب نشود علی رغم فقر و تنگدستی به ازدواج تن داد و از آن استقبال کرد و به خواستگاری رفت و خداوند متعال هم همه تمهیدات را برایش فراهم نمود.[۵]
و این نشان می دهد که هرگاه دختر و پسری کفو هم باشند یعنی از نظر فکری و فهم و ارزش مداری هم کفو باشند باید بر آن ازدواج تاکید شود هر چند وضعیت مالی شان نمره قابل قبول نداشته باشد چون کمبود مال را با کمک اطرافیان می توان جبران کرد و اما کمبود فرهنگ و فهم و ارزش را نمی توان با کمک اطرافیان جبران نمود .
۷- دستور خداوند و خواست پیامبر (ص) بر ازدواج حضرت علی (ع) و فاطمه (س) به چه ملاکی است؟
به خاطر هم کفو و همتائی شان بود ؛ یعنی چون کفو و همتای هم بودند شایسته بود این ازدواج صورت پذیرد و اگر به خواستگاران قبلی جواب منفی می داد بدین خاطر بود که کفو و همتای زهرا(س) نبودند و یا اینکه تاکید می شد به این خواستگار یعنی علی (ع) حتما جواب قطعی داده شود چون همتا و هم طراز هم بودند .
خواستگاری و خواستگاران
- آیا برای زهرای اطهر (س) خواستگارانی غیر از حضرت علی (ع) هم بود؟
بله، قطعا خواستگارانی داشت که هر کدام با هدف و قصد خاص خود می آمدند . تا بتوانند به نحوی با مرکز قدرت که پیامبر باشد ، وصل شوند و در آینده از این نمد برای خود کلاهی بدوزند. [۶]
- خواستگاران چه کسانی بودند؟
خواستگاران زیاد بودند که از جمله آنها ابابکر، عمر، عبدالرحمان ابن عوف( که از سرمایه داران بزرگ آن روزگار بود) ، بودند. [۷]
- پیامبر (ص) چه عکس العملی نشان داد؟
البته عکس العمل حضرت نسبت به افراد متفاوت بود ولی در مجموع با رعایت احترام، برخی را با جواب منفی و برخی را با توجیه رد می کرد مثل اینکه می فرمود : او صغیر است یا اینکه اختیار ازدواج او با خداست و امثال آن تا اینکه شوهر مناسب و در خور حضرت زهرا (س) پیدا شود زیرا در زندگی، زن و مرد باید کفو هم باشند و از نظر فکری و اخلاقی و مرام و منش همتا و همسر باشند . و این موضوع ایجاب می کند تا خواستگارانی را رد کند و یا فرد مناسب را به خواستگاری دعوت نماید.
۱۱- رسول خدا (ص) هنگامی که شنیدند بعضی از اینکه آن حضرت خواستگاری آنان را در مورد حضرت فاطمه (س) نپذیرفت و خواستگاری حضرت علی را پذیرفت و آنها ناراحت شدند چه فرمودند؟
فرمودند : جبرئیل نزد من آمد و گفت ای محمد خداوند می فرماید: اگر علی (ع) را نمی آفریدم برای دخترت فاطمه (س) همتایی در روی زمین پیدا نمی شد و با این سخن هم موضوع کفو و همتائی را که ضروری زندگی زن و مرد است مطرح کرد و هم دخیل بودن رضایت خدا در ازدواج فاطمه با چه کسی را.
۱۲– چه ملاکی موجب رضایت پیامبر (ص) از ازدواج علی(ع) و فاطمه (س) شد ؟
بعد معنوی و الهی حضرت بود که موجب این رضایت شد . وقتی پیامبر (ص) دید علی با آن شخصیت معنوی و الهی و نورانی به خواستگاری آمد کافی بود که بپذیرد و از این خواستگاری خوشحال شود و در واقع ازدواج دو نور و دو انسان با صفات کامل است و این همانی است که پیامبر انتظار آن را می کشید و این همانی است که پیامبر قبلاً از خداوند انتظار داشت. و درخواست می کرد.[۸]
۱۳- آیا خواستگاری علی(ع) از زهرا (س) قبلا توسط کسی به علی پیشنهاد شد یا خودش تصمیم گرفت؟
البته خودش تصمیم گرفت و خودش به خواستگاری رفت اما یک پیش زمینه هم قبلا صورت گرفت که در جواب سوال ۲ مطرح شد یک وقتی که حضرت علی (ع) خدمت پیامبرش شرفیاب شده بود پیامبر فرمود : ” یا عَلِیَّ هَل لَکَ فی التَّزویجِ” ؟ آیا قصد ازواج نداری ؟ عرض کرد: “رَسُولُ اللهِ اعَلَمُ ” یعنی رسول خدا بهتر می داند . این سوال پیامبر در واقع یک نوع پیش زمینه و هشدار و ارائه نظریه مثبت و به نوعی اظهار تمایل به پذیرش دامادی علی است. پاسخ حضرت علی (ع) هم نوعی اظهار تمایل به پذیرش است و به نوعی جواب مثبت به اصل ازدواج و واگذاری تصمیم به پیامبر (ص) تا به گونه ای که آستین بالا زند و تمهیدات این وصلت را فراهم کند و در واقع یک نوع مراسم خواستگاری کنایه ئی بود. [۹]البته گفته می شود که قبلا طی دیداری ، ابابکر، عمر و سعد ابن معاذ حضرت علی را به رفتن خواستگاری پیشنهاد داده و تشویق نمودند. [۱۰]
۱۴- آ یا علی (ع) خودش به خواستگاری رفت یا کسی را فرستاد؟
بله خواستگاری توسط شخص امیرالمومنین علی (ع) انجام شد . البته صورت مساله به این شکل بود : پیامبر در خانه ام سلمه بود و علی (ع) اذن ورود خواست، ام سلمه اجازه ورود داد . او وارد شد و سلام کرد و مقابل پیامبر نشست و از شدت حیاء سرش پایین بود و چیزی نمی گفت ، پیامبر (ص) فرمود : احساس می کنم بهر حاجتی آمدی ؟ عرض کرد : بله ” پدر و مادرم به فدایت باد ، تو میدانی زمانی مرا از نزد عمویت ابوطالب و فاطمه بنت اسد جدا کردی که کودک بودم . تو مرا با غذای خود تغذیه کردی و با ادب خود تربیت نمودی . تو در نزد من از ابوطالب و فاطمه بنت اسد به خاطر نیکی و مهربانیت برتر بودی. خدای تعالی به واسطه تو و به دست تو مرا هدایت نمود .
تو ای رسول خدا ! به خدا سوگند پشتیبان و ذخیره من در دنیا و آخرتی ! ای رسول خدا ! من دوست دارم با این که خداوند به وسیله تو بازوانم را استحکام بخشیده ،خانه و زندگی و همسری داشته باشم ، لذا به خدمت شما رسیده ام تا فاطمه دخترت را خواستگاری کنم ، آیا شما به این خواسته ام پاسخ مثبت خواهی داد؟ام سلمه میگوید: دیدم صورت رسول خدا از فرح و سرور می درخشد. [۱۱]
۱۵- عکس العمل پیامبر چه بود ؟
پیامبر عکس العمل مثبت داشت ، چهره باز و گشاده اش نشان داد که او راضی است اما در عین حال موکول کرد به نظر حضرت زهرا (س) . هر پدری خوشبختی دخترش را میخواهد و پیامبر (ص) قطعا سعادت و خوشبختی دخترش را میخواهد. وقتی که دید خواستگار مناسب و بلکه ایده آل مراجعه کرد و کسی است که دخترش در زندگی با او به کمال می رسد وسعادتمند می گردد بی گمان پیامبر شاد می گردد . از این رو پیامبر پس از مراجعه علی برای خواستگاری اظهار رضایت کرد خوشحال شد اما به نظر فاطمه موکول کرد.
چون در ازدواج، الزام غیر منطقی است و پسندیده نیست و در واقع ازدواج پایه گذاری یک زندگی مهم چند ده ساله است لذا در آغازش رضایت، اختیار ، منطق ، لازم و ضروری است . پس پیامبر راضی است اما پس از رضایت فاطمه (س).[۱۲]
۱۶- آیا پیامبر(ص) جریان خواستگاری علی(ع) را با زهرای اطهر(س) مطرح کرد ، یا خودش بدون توجه به نظر زهرا (س) جواب داد؟
البته چنانکه در جواب قبلی اشاره شد پیامبر (ص) جواب منفی به حضرت علی(ع) نداد ولکن جواب قطعی هم نداد ، فقط رضایت خود را اظهار کرد اما جواب قطعی را منوط کرد به نظر فاطمه (س) .از این رو در همین جلسه خواستگاری لحظه ای با زهرا (س) خلوت کرد و پیشنهاد ازدواج و خواستگاری حضرت علی (ع) را با او در میان گذاشت اما زهرا (س) این بار علی رغم جواب منفی و روی ناخوش نسبت به خواستگاران قبلی ، چهره شاد و راضی نشان داد که پیامبر از سکوت همراه با رضایت حضرت زهرا (س) جواب مثبت تلقی کرد و فرمود : الله اکبر!
سکوتش دلیل قبول و اقرار اوست. [۱۳]
۱۷- آیا حال که جریان خواستگاری را با او در میان گذاشت، او را به این ازدواج ملزم نمود؟
نه هرگز ، پیامبر او را به قبول ملزم نکرد بلکه بر عکس به اختیار و انتخاب او واگذار نمود اما با توضیحاتی او را در تصمیم گیری کمک کرد. بله والدین در این هنگام مهم باید به دختر کمک فکری بدهند اهمیت زندگی به ویژه زندگی درست را بیان می کنند و برجستگی های داماد و خواستگار را برشمارند تا دختر بتواند مطمئن تر تصمیم بگیرد.
۱۸– زهرای اطهر نسبت به این پیشنهاد چه عکس العملی نشان داد؟
چنانکه در جواب سوالات قبل اشاره شد ، عکس العمل حضرت زهرا (س) نسبت به خواستگاری حضرت علی (ع) مثبت بود اما این نظر مثبت را با روی خوش و سکوت ارائه داد. بر خلاف خواستگاران قبلی که نه تنها روی ناخوش نشان می داد که حتی روی خود را برمیگرداند. و پیامبر (ص) هم از این سکوت با روی خوش نسبت به خواستگاری علی (ع) رضایت و قبول فهمید و صدای تکبیر بلند کرد و فرمود الله اکبر . سکوتش نشان اقرار و قبول اوست . [۱۴]
۱۹-آیا خواستگاری باید از طرف مرد و خانواده پسر صورت پذیرد یا از سوی زن و خانواده دختر هم می شود انجام گیرد؟
البته رسم و سنت معمول این است که خواستگار ی از سوی خانواده پسر صورت می پذیرد و این را یک نوع حرمت گذاری به دختر و عکس آن را نوعی نقص و ضعف دختر قلمداد می کنند ؛ اما حقیقت این است که خانواده دختر اگر موردی را پسند خود بدانند و پسری را برای دختر خود مناسب بیابند مایل اند به نحوی غیر محسوس آنها را به خواستگاری وا بدارند و به شکل های گوناگون بستر و زمینه خواستگاری را فراهم نمایند. فکر می کنم پیامبر (ص) چنین برخوردی را داشتند و به گونه ای زمینه سازی نمودند تا حضرت علی (ع) به خواستگاری از دخترشان اقدام نمایند . گفته می شود یک وقتی که حضرت علی (ع) خدمت پیامبرش شرفیاب شده بود پیامبر فرمود : ” یا عَلِیُّ هَل لَکَ فِی التَّزویجِ” ؟ آیا قصد ازواج نداری ؟ عرض کرد: “رَسُولُ اللهِ اُعلَمُ ” یعنی رسول خدا بهتر می داند . این سوال پیامبر در واقع یک نوع پیش زمینه و هشدار و ارائه نظریه مثبت و به نوعی اظهار تمایل به پذیرش دامادی علی است. و در واقع یک نوع مراسم خواستگاری کنایه ئی بود.[۱۵] و حتی در ازدواج پیامبر (ص) و خدیجه هم چنین رایزنی صورت پذیرفت و حضرت خدیجه چون پیامبر را برای شوهری خود مناسب دیدند تمهیدات به خواستگاری آمدن خانواده شان را فراهم نمودند و با رایزنی های نامحسوس خانواده پیامبر (ص) یعنی ابوطالب را به خواستگاری تحریک نمودند.
۲۰-آیا پیامبر، زهرا را در تصمیم گیری کمک کرد یا کاری به کار او نداشت؟
بله کمک کرد و آن هم کمک فکری درست . اولا از حضرت علی تعریف کرد و برجستگی های او را برشمرد تا زهرای اطهر در تصمیم گیری راحت تر و آسوده تر تصمیم بگیرد ثانیا موضوع ازدواج شان با حضرت علی (ع) را موضوعی الهی و دستور خداوند و خواست پروردگار عنوان کرد که این هم در تصمیم فاطمه زهرا (س) مؤثرتر بود. چون فاطمه (س) دنبال آن کسی است که خدا دستور می دهد و نسبت به آن چیزی راضی می شود که خدا راضی است .
۲۱- آیا ازدواج علی(ع) با فاطمه(س) به دستور خداوند بود یا با تصمیم پیامبر(ص) ؟
البته ازدواج با تصمیم پیامبر (ص) صورت پذیرفت اما پس از احساس رضایت خدا و مصلحت دخترش، گفته می شود که جبرئیل نازل شد و دستور انجام این ازدواج فرخنده و میمون را از طرف خدای تعالی به پیغمبر ابلاغ کرد ، از محدثین شیعه و علمای اهل سنت نیز به سند های مختلف از انس بن مالک و عبدالله بن مسعود و جابر و دیگران نقل شد که پیغمبر را حالت وحی عارض شد و چون آن حالت برطرف شد فرمود:
“اِن الله تَعالی اَمَرَنی أن أزَوِّجَ فاطِمَه مِن عَلیٍ” پروردگار من مرا مامور کرد تا فاطمه را به ازدواج علی در آورم. [۱۶]
این دستور را فرشته ای به پیامبر (ص) این چنین ابلاغ کرد : یا مُحَمّدُ اِنّ الله تَعالی یُقرؤُکَ السَّلامَ وَ یَقُولُ لَکَ انّی قَد زَوَّجتُ فاطِمَهَ اِبنَتَکَ مِن عَلَیِّ بنِ أبیطالِبِ فِی المَلَاألاعلی فَزَوِّجها مِنهُ فِی الارضِ “(خدای تعالی بر تو سلام می رساند و می گوید : من فاطمه دخترت را در آسمانها به ازدواج علی بن ابیطالب در آوردم و تو نیز در زمین این کار را انجام بده) [۱۷]پس در حقیقت پشت این ازدواج دستور الهی بود که پیامبر (ص) و فاطمه (س) قطعاً تابع چنین دستوری بودند. و مصلحت را در همان می دانستند .
۲۲- حضرت رسول (ص) در مورد کفو و همتا بودن حضرت علی (ع) با حضرت فاطمه (س) چه تعبیری دارند ؟
حضرت فرمودند : اگر امیر المومنین (ع) نبود ، کسی در میان بنی آدم هم تراز و کفو فاطمه (س) یافت نمی شد . فرمودند : جبرئیل بر من نازل شد گفت ای محمد ! خداوند جلّ جلاله می فرماید: لَوْ لَمْ اخْلُقْ عَلِیّاً لَما کانَ لِفاطِمَةَ ابْنَتِکَ کُفْوٌ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ ، اگر من علی (ع) را نمی آفریدم کفو و همتایی برای همسری دخترت فاطمه در تمام روی زمین پیدا نمی شد از آدم گرفته تا دیگران [۱۸] آری اگر در همه ی ازدواج همتائی شرط است پس کسی به همتائی فاطمه از نظر فضل علمی و معنوی و انسانی و شأن ملکوتی جز علی (ع) نبود.
۲۳- آیا ازدواج شان آسمانی بود یا زمینی ؟
این ازدواج هم آسمانی است و هم زمینی، چرا که زهرا هم آسمانی است و هم زمینی؛ زیرا او “حوراء انسیه“ و انسان حور سرشت است. پس به خاطر بُعد حورالعینی و حور سرشتی ازدواجش در آسمان انجام شد و به خاطر بُعد انسانی اش ازدواج اش در زمین صورت پذیرفت. البته حضرت علی (ع) هم دارای دو بعد ملکوتی و ناسوتی است. و به همین خاطر ازدواجش هم در ملکوت صورت پذیرفت و هم در ناسوت و کُره خاکی. پیامبر (ص) خطاب به علی (ع) فرمود : ألبشاِرة یا اَباَ الحَسنِ فَإنَّ الَه عَزَّوَجَلَّ قَد زَوجَکَها فی السَّماءِ مِن قِبالِ أن اُزَوّجکَ فی الارضِ ، ای ابو الحسن مژده باد بر تو که خداوند عزوجل فاطمه را در آسمان به عقد تو درآورد پیش از آنکه من او را در زمین به عقد تو درآوردم . [۱۹]
۲۴- ملاک فاطمه زهرا (س) برای انتخاب همسر چه بود؟
فاطمه زهرا (س) از بین آن همه خواستگار ، این جوان پاک باخته ی همه چیز در راه خدا داده را انتخاب کرد که دائم در میدان های جنگ بود . شوخی که نیست ! دختر رهبر با عظمت اسلام و حاکم مقتدر زمان است ؛ این همه خواستگار دارد ؛ در بین این خواستگار ها ، پولدار هست ، شخصیت دار هم هست. اما خدا از بین این همه ، علی را برای فاطمه انتخاب کرده بود و فاطمه هم به انتخاب الهی راضی و از آن خشنود بود.
مهریه
۲۵– مهریه حضرت چقدر بود؟
مهریه حضرت وجه نقد نبود چون حضرت علی (ع) وجه نقد نداشت بلکه مهریه اش یک زره بود که زیر پانصد درهم قیمت داشت و فروخته شد و از وجه آن جهیزیه و لباس عروس تهیه گردید . از این می فهمیم که مهریه لازم نیست وجه نقد باشد ثانیاً لازم نیست به عنوان پشتوانه ذخیره شود چنانکه امروز رایج است بلکه میتوان آن را نقداً دریافت نمود و هزینه جاری جهیزیه و عروسی و امثال آن هم نمود .[۲۰]
۲۶-مهریه پانصد درهم در آن زمان آیا مهریه زیادی بود یا کم؟
مهریه کمی بود که به همین جهت، برخی از مردها و زنها به پیامبر (ص) انتقاد نمودند که چرا مهریه حضرت زهرا (س) را کم و اندک گرفتند؟ اما پیامبر برای تسهیل امر ازدواج نسل جوان به ویژه فقرا اقل مهریه را منظور نمود که پایه و اساس باشد برای ازدواج های بعدی ، که از قضا همین گونه هم شد یعنی کسانی که بعداً با پیامبر ازدواج نمودند با همین مهریه معقود شدند و یا ائمه هدی علیهم السلام هم برای ازدواج خود و فرزندان خود همین عدد را اساس قرار دادند . خلاصه آنکه مهریه کم ،امر ازدواج را آسان می کند و مهریه زیاد شخصیت کسی را بالا نمی برد و حتی باعث استحکام پایبندی به زندگی هم نمی گردد. [۲۱]
۲۷- غیر از مهریه مادی آیا مهریه معنوی در عقد حضرت زهرا (س) مطرح شده بود ؟
بله از روایات استفاده می شود که خداوند متعال حق شفاعت حضرت زهرا از هرآنکه بخواهد را جزء صداق و مهریه اش قرار داده است. حضرت فاطمه (س) به پدر بزرگوار خود عرض کرد ” پدر جان از خداوند بخواه شفاعت گنهکاران امت را مهریه من قرار دهد” در این هنگام جبرئیل امین در حالی که نوشته ای در دست داشت نازل شد در آن نوشته بود : خداوند متعال شفاعت گنهکاران امت محمد مصطفی را مهریه حضرت زهرا (س) قرار داد .[۲۲]
۲۸- آیا مهریه نقداً پرداخت شد یا آنکه در ذمه حضرت علی (ع) ماند ؟
مهریه حضرت زهرا (س) نقداً پرداخت گردید و از قضا صرف هزینه جهیزیه و عروسی و سایر هزینه های مربوطه شد و برای حضرت ذخیره نگردید تا به زعم بعضی ها پشتوانه زندگی او باشد. [۲۳]
عقد
۲۹- چه کسی عقد حضرت فاطمه )س( را خواند؟
عقد حضرت را پیامبر (ص) و علی (ع) خواندند ، پیامبر (ص) ایجاب را خوانده اند و علی (ع) قبول را.
۳۰- عقد ازدواج شان در آسمان توسط چه کسی اجرا گردید ؟
عقد توسط جبرئیل و راحیل صورت پذیرفت و حضرات میکائیل و اسرافیل و هفتاد هزار فرشته گواه آن بودند .
۳۱- مراسم عقد در کجا واقع شد ؟
محل عقد آسمانی در بهشت انجام شد ؛ یعنی در آسمان چهارم در بیت المعمور در وادی اَفیَح زیر درخت طوبی ، اما مکان عقد زمینی در مسجد پیامبر در حضور بزرگان مهاجر و انصار صورت پذیرفت .[۲۴]
۳۲- گواهان عقد چه کسانی بودند ؟
در عقد آسمانی گواهان فرشتگان آسمان و زمین بودند ، اما در عقد زمینی جمعی از بزرگان مهاجر انصار در مسجد .[۲۵]
۳۳– گفته می شود که برای ازدواج حضرت فاطمه (س) دو عقد خوانده شد، عقدی در آسمان وعقدی در زمین ، آیا هر دو عقد هم زمان صورت پذیرفت یا بینشان فاصله بود ؟
هم زمان نبود بلکه بین شان چهل روز فاصله بود .یعنی اول عقد آسمانی و پس از ۴۰ روز عقد زمینی انجام شد.[۲۶]
۳۴– پیامبر پس از عقد چه دعایی کرد؟
فرمود: خداوندا، این دو، محبوب ترین خلق شما، پیش من هستند ، خدایا آنها را دوست بدار و نسل شان را مبارک قرار بده و از سوی خود حافظ ونگهبانی بر آنان بگمار ومن این دو را از شر شیطان رجیم به پناه تو سپردم.[۲۷]
۳۵– آیا مراسم عقدشان تشریفات خاصی داشت؟
البته مراسم عقد آسمانی شان تشریفات خاص داشت . فرشتگان گلهای بهشتی نثار نمودند، و باد، بوی خوش را در فضا گسترده، خطبه عقد با صدای بلند خوانده شد و آنگاه صیغه عقد جاری گردید و فرشتگان بر عقد گواه شدند و ابر سفید، بارانی از لؤ لؤ ، زبرجد و یاقوت، بر شاهدان و مراسم عقد بارید. اما مراسم عقد در زمین ، تشریفات خاصی نداشت.[۲۸]
۳۶- آیا در مراسم عقد شیرینی هم پخش کردند ؟
بله ظرفی از خرما به هم تعارف نمودند.[۲۹]
۳۷- اصولا خطبه عقد غیر از صیغه عقد است ، خطبه عقد را چه کسی خواند؟
خطبه عقد را به دستور پیامبر (ص)، خود علی (ع) خواند[۳۰] .البته خود پیامبر (ص) پیش از آن هم خطبه ای خواند.
جهیزیه
۳۸– جهیزیه حضرت زهرا شامل چه چیز هایی بود ؟
جهیزیه عبارت بود از:
۱- یک پیراهن سفید ۲- یک روسری بزرگ ۳- یک حله سیاه خیبری ۴- یک تختخواب که از پوست خرما بافته شده بود ۵- دو عدد تشک کتانی که یکی از پشم گوسفند و دیگری از لیف خرما پر شده بود ۶- چهار عدد بالش از پوست میش که از یک گیاهی به نام اذخر پر شده بود ۷- یک قطعه حصیر هجری ۸- یک عدد اسیای دستی ۹- یک کاسه مسی ۱۰- یک مشک چرمی برای آبکشی ۱۱- یک طشت لباسشوئی ۱۲- یک عدد کاسه برای شیر ۱۳- یک ظرف آبخوری ۱۴- یک پرده پشمی ۱۵- یک آفتابه ۱۶- یک سبوی گلی ۱۷- یک عدد پوست برای فرش ۱۸- دو کوزه سفالین ۱۹- یک عبا
۳۹- ایام نامزدی کوتاه بود یا طولانی؟
کوتاه بود.
جشن عروسی
۴۰- آیا برای زهرا (س) جشن عروسی هم گرفته شد؟
بله جشن گرفتند، پذیرایی نمودند . آبگوشت و حلوا دادند و زن و مرد زیادی آمدند و پذیرایی شدند و رفتند.[۳۱]
۴۱- جشن عروسی مردانه بود یا زنانه؟
جشن عروسی هم مردانه بود هم زنانه و با آنکه امکانات اندک بود اما دعوت عمومی بود که زن و مرد زیادی در جشن حاضر شدند و حضرت علی (ع) ناگهان حس نمود که مهمان فراوان ، اما غذا اندک است و می رفت تا شرمنده شود ، پیامبر فهمید و فرمود یا علی ناراحت مباش به زودی دعا می کنم ، برکت غذا زیاد می شود.که چنین شد همه آمدند خوردند و حتی بردند و پیامبر ظرفی را هم برای عروس و داماد کنار گذاشت که آنها هم استفاده نمودند. معلوم شد عروس و داماد حتماً باید از غذای عروسی خود بخورند و از آن غافل نگردند.[۳۲]
۴۲- نحوه دعوت برای عروسی چگونه بود ؟
وقتی مقدمات عروسی فراهم شد پیامبر به حضرت علی (ع) فرمود : هر کس را که خواستی دعوت کن . حضرت علی (ع) به مسجد آمد و دید اگر بخواهد از بعضی دعوت کند و از بعضی نکند خوب نیست ، تصمیم گرفت همه را دعوت کند لذا بالای بلندی در گوشه ای از مسجد قرار گرفت و فرمود همه شما به مراسم جشن فاطمه دعوت هستید که همه قیام کردند و به جشن عروسی آمدند.[۳۳]
۴۳- هزینه عروسی با چه کسی بود؟ خانواده دختر یا پسر؟
وقتی پیشنهاد عروسی داده شد پیامبر (ص) به علی ( ع) فرمود: گوشت و نان از من و خرما و روغن از شما ) یعنی مواد اولیه آبگوشت و حلوا( که چنین شد . حضرت علی (ع) خرما و روغن خرید و پیامبر خودش حلوا درست کرد . گوشت و نان هم برای استفاده آبگوشت بود که پیامبر فراهم کرد.[۳۴]
۴۴- مسکن عروس چگونه حل شد ؟
عروس و داماد برای شروع زندگی نیاز به مسکن دارند و حضرت علی (ع) فاقد مسکن بود و لازم بود تا مسکن تهیه نماید اما هنگام عروسی برای او امکانی فراهم نبود لذا پیامبر به ام سلمه فرمود اتاق خودش را آماده کند برای عروس و داماد ، که اتاق ام سلمه تخلیه شد و برای عروس و داماد آماده گردید. ( البته علی (ع) بعدا برای خود واحدی ساخت که فقط یک اتاق داشت . هرگاه مهمان می آمد وسط آن را پرده می زدند) [۳۵]
۴۵- آخرین سفارش پیامبر لحظه اعزام عروس و داماد به خانه زندگی چه بود؟
در حالیکه فاطمه (س) لباس عروس پوشیده بود و حضرت علی (ع) لباس دامادی و آماده بودند تا به خانه زندگی خود بروند پیامبر (ص) هر دو را خواست. خطاب به علی (ع) فرمود : یا عَلِیُّ ! نِعمَ الزَّوجَهُ فاطِمَهُ . یا علی فاطمه خوب همسری است و فرمود : یا فاطِمَهُ ! نِعمَ البَعلُ عَلِیُّ ، ای فاطمه : خوب شوهری است علی .
در واقع اظهار رضایت کرد از همسری شان؛ چرا که آن لحظه، حساس است چون از مرحله ای از زندگی می خواهند وارد مرحله جدید از زندگی بشوند.، نمی دانند چه خواهد شد؟ و نمی دانند این ازدواج درست بود یا نه و آیا هر کدام همسر خوبی برای هم خواهند بود یا نه .
تائید پیامبر در اینجا نقش مهمی در آرامش دل و ثبات قلب خواهد داشت.[۳۶]
۴۶- قبل از زفاف، پیامبر چه دعائی برای شان نمود ؟
خدایا زندگی شان را مبارک فرما و فرزندان پاکیزه نصیب شان فرما.[۳۷]
۴۷- هنگام زفاف و بردن عروس به خانه داماد چه سرودی می خواندند؟
اولا پیامبر فرمود زنان و دختران ، عروس را همراهی کنند ثانیا همراه عروس شادی کنند، سرود بخوانند تکبیر بگویند و خدا را ستایش کنند و از مطلبی که مایه عدم خوشنودی خداست بر زبان نیاورند.
و چنین شد خوشحالی کردند ، سرودهای خوب خواندند و هر زنی سرودی را که می دانست می خواند تا برسند به خانه داماد .[۳۸]
۴۸- گفته می شود عروس در ایام زفاف نیاز به کسی دارد تا او را راهنمایی کند ، آ یا برای فاطمه ( س) هم راهنمایی بود؟
بله ، اسماء بنت عیمس به سفارش خدیجه در طول عروسی و در زفاف با او بود تا او را راهنمایی کند و احیانا نیازمندی های او را رفع نماید. [۳۹]
۴۹- علی (ع) برای مراسم عروسی از چه اعتبار و مالی استفاده نمود؟ در جریان عروسی پیامبر(ص) از علی (ع) پرسید چه داری ؟ عرض کرد : اسب ، شتر آبکش ،شمشیر و زره . پیامبر فرمود اسب و شتر و شمشیر مورد نیاز است اما زره مورد نیاز و ضروری نیست آن را بفروش مقداری هم من بر آن اضافه می کنم تا مراسم عروسی صورت پذیرد. و چنین شد. زره را فروخت و با کمک پیامبر ، بساط عروسی پهن گردید. [۴۰]
۵۰- پس از عروسی برای مسکن چه کرد؟
در جریان عروسی اگر چه مشکل مسکن باکمک احدی از بانوان پیامبر حل شد اما موقت بود وباید بعدا تحویل می گردید .
از این رو حضرت علی (ع) تصمیم گرفت مسکن ملکی تهیه کند وبرای این امر جدا دست به کار شد و یک اتاق قابل سکونت فراهم نمود که دارای دیوار وسقف و کف آن هم با ماسه هموار شد و آماده زندگی گردید. اما یک اتاق بود . زمانی که مهمان می آمد وسط اتاق را پرده میزدند تا یک طرف زهرا (س) و یک طرف مهمان باشد و اگر مهمان نبود پرده را کنار می زدند.
تاریخ و سند ازدواج
۵۱- ازدواج در چه تاریخی انجام شد؟
در ماه مبارک رمضان سال دوم هجرت عقد خوانده شد و در اول یا ششم ذیحجه همان سال عروسی انجام گرفت.[۴۱]
۵۲- آیا سند ازدواج هم داشتند ؟
بله اما سند ازدواج آسمانی نه زمینی، جریان ازدواج آسمانی شان در پارچه ای از حریر با قلم نور نوشته شده و با مُهری از جنس مشک، ممهور گردید.[۴۲]
۵۳- حضرت فاطمه (س) و ازدواج
پیامبر(ص)در جواب شکایت زهرا(س) از زنان قریش به خاطر ملامت شان از ازدواج با علی (ع) چه فرمودند؟
پیامبر(ص) به سه خصوصیت از علی(ع) اشاره نمودند که هیچ مالوثروت مادی با آن برابری نمی کند وآن سه عبارتند از علم ، سبقت در اسلام وحلم.
حضرت فاطمه (س) در همین رابطه می فرماید:
قالَ لى رَسُولُ اللّهِ(صَلَّى اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ): زَوْجُكِ أَعْلَمُ النّاسِ عِلْمًا، وَ أَوَّلُهُمْ سِلْمًا، وَ أَفْضَلُهُمْ حِلْمًا.
رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) به من فرمودند: شوهر تو در دانش، داناترین مردم ودر پذیرش اسلام نخستین مرد مسلمان و در بردبارى، برترین مردم است. (عوالم العلوم ،ج۱۱ ، ص۸۷۰)
توضیح : این نشان می دهد که دانش وحلم وخویشتن داری و نیز سوابق خوب ودین ودیانت ارزشهایی هستند که هنگام خواستگاری باید مورد توجه قرار گیرند .
۵۴- زهرای اطهر (س) در شب زفاف چه عبادتی را پیشنهاد دادند ؟
حضرت پیشنهاد دادند که با هم نماز بیشتری بخوانند . لذا خطاب به همسرش امام علی (ع) گفت:
فَاُنشِدُكَ اللهَ أنْ قُمتَ إلَي الصَّلَوةِ فَنَعبُدَ اللهَ تَعالَي هذِهِ اللَّيلَةَ
پس تو را به خدا سوگند می دهم که : بیا تا به نماز بایستیم و با هم در این شب خدای متعال را عبادت کنیم. ( فرهنگ سخنان حضرت فاطمه زهرا ، محمد دشتی ،ص ۲۶)
۵۵- حضرت زهرا (س)شب زفاف عالم تجردی وتاهلی خود را به چه جیزی تشبیه کرد؟
حضرت زهرا(س) در شب زفاف خود خطاب به علی (ع) گفت :
تَفكَّرتُ فِي حالي عِندَ ذَهاب عُمري وَ نُزُولي فِي قَبري فَشَبَّهتُ دُخُولِي فِي فِراشي بِمَنزِلي كَدُخُولِي إلي لَحدِي وَ قَبرِي
پیرامون حال و زندگی خویش فکر کردم و به یاد پایان عمر و قبر خویش افتادم به این معنی که بخشی از عمرم که همان فصل تجردی وزندگی در خانه پدر باشد سپری شد و امروز وارد فصل تاهلی وزندگی در خانه شوهر شدم.
پس روزی این از زندگی دنیایی اعم از تجردی وتأهلی هم می گذرم و وارد عالم قبرشده وعالم آخرت شده وفصل نوینی از زندگی را آغاز می نمایم.
( فرهنگ سخنان حضرت فاطمه زهرا، محمد دشتی، ص ۲۶)
توضیح : زمان تجردی مثل زمان تأهلی خود فصلی از زندگی است یعنی شروعی دارد وپایانی .
در ست مثل زندگی انسان در این دنیا ، فصلی است که شروعی دارد وپایانی . چه زیبا است که انسان درس بگیرد وفصل تجردی را خود نوعی از زندگی حساب آورد وخاتمه آن را خاتمه یی از زندگی به شمار آورد تا بتواند ارزیابی درستی از زندگی خود داشته باشد وفصل بعدی زندگی را با دقت بیشتر وکارهای بهتر وبیشتر آغاز نموده وبهره درست ومفید را از زندگی برده وخوشبختی دنیا وآخرت را برای خود رقم زند.
همین برداشت در نو شدن هر سال هم سفارش شد .تا انسان بادرس وعبرت از سال گذشته بتواند سال جدید را درست برنامه ریزی کند ودرست پایه گذاری نماید.
[۱] حکمت فاطمی ، ص ۱۳۶
[۲] فاطمه از ولادت تا شهادت ،علامه سید محمد کاظمی، ص ۲۱۵
[۳] کتاب بانوی نمونه اسلام ، ابراهیم امینی ص ۴۷
[۴] ( سوره نور آیه ۳۲ )
[۵] بانوی نمونه اسلام ، ابراهیم امینی ص ۵۰
[۶] بحار الانوار جلد ۴۳ ص ۱۰۸
[۷] بحار الانوار جلد ۴۳ ص ۱۰۸
[۸] کتاب بانوی نمونه اسلام ، ابراهیم امینی ص ۵۲ و ۵۵
[۹] زهرا، مولود وحی صفحه ۱۰۲
[۱۰] کتاب بانوی نمونه اسلام تالیف: ابراهیم امینی صفحه : ۴۹
[۱۱] کتاب فاطمه بانوی بهشتی صفحه ۸۵
[۱۲] کتاب فاطمه بانوی بهشتی ص ۸۸
[۱۳] فاطمه بانوی بهشتی صفحه ۸۹
[۱۴] کتاب فاطمه بانوی بهشتی ص ۸۹
[۱۵] زهرا، مولود وحی صفحه ۸۹
[۱۶] بحار الانوار ج ۴۳ ص ۱۱۱ حدیث ۲۴
[۱۷] بحار الانوار ج ۴۳ ص ۱۰۵ حدیث ۱۷
[۱۸] بحار الانوار ج ۴۳ ص ۹۲ حدیث ۳
[۱۹] بحار الانوار ج ۴۳ ، ص ۱۲۷ حدیث ۳۲
[۲۰] کتاب بانوی نمونه اسلام ، ابراهیم امینی ص ۵۷
[۲۱] فاطمه زهرا ، مرحومه قزوینی ص ۱۵۶
[۲۲] فاطمه الزهرا از ولادت تا شهادت ، سید محمد کاظم قزوینی ، ۱۳۶۶، ص۱۵۹
[۲۳] فاطمه زهرا از ولادت تا شهادت ، آیت الله قزوینی ، ص ۱۵۵
[۲۴] فاطمه بانوی بهشتی ص ۱۰۳
[۲۵] فاطمه بانوی بهشتی ص ۱۰۸و ۱۰۹
[۲۶] بحار الانوار ج ۴۳، ص ۱۱۰ ، حدیث ۲۲
[۲۷] بحار الانوار ، ج ۴۳ ،ص ۹۳ حدیث ۴
[۲۸] فاطمه بانوی بهشتی ، ص ۹۲
[۲۹] فاطمه بانوی بهشتی ص ۱۱۸
[۳۰] بحار الانوار ج ۴۳ ص ۹۴
[۳۱] بحار الانوار ، ج ۴۳ ، ص ۹۵
[۳۲] بحار الانوار ، ج ۴۳ ، ص ۹۶
[۳۳] بحار الانوار ، ج ۴۳ ، ص ۹۵
[۳۴] بحار الانوار ، ج ۴۳ ، ص ۹۵
[۳۵] بحار الانوار، جلد ۴۳، ص ۹۵
[۳۶] بحار الانوار ، جلد ۴۳ ، ص ۹۶
[۳۷] فاطمه بانوی بهشتی ، ص ۱۶۳
[۳۸] فاطمه بانوی بهشتی ، ص ۱۶۴
[۳۹] فاطمه بانوی بهشتی ، ص ۱۹۱
[۴۰] فاطمه بانوی بهشتی ، ص ۱۹۱
[۴۱] فاطمه بانوی بهشتی ص ۱۱۹
[۴۲] فاطمه بانوی بهشتی ص ۱۲۰
